Tüzel Kişiler ve Tazminat Sorumluluğu – Türk Hukukunda Kapsamlı İnceleme
1. Giriş
Modern hukuk sistemlerinde tüzel kişiler (şirketler, dernekler, vakıflar, kooperatifler, kamu tüzel kişileri) yalnızca hak sahibi değil, aynı zamanda sorumluluk taşıyan varlıklardır. Gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de hukuka aykırı fiillerinden veya çalışanlarının eylemlerinden doğan zararlardan tazminat sorumluluğu altına girebilir.
Türk hukukunda tüzel kişilerin tazminat sorumluluğu, özellikle Türk Borçlar Kanunu (TBK), Türk Ticaret Kanunu (TTK), Dernekler Kanunu, Vakfı Kanunu ve idare hukuku ilkeleri çerçevesinde düzenlenmiştir.
2. Tüzel Kişilerin Tazminat Sorumluluğunun Hukuki Dayanakları
-
TBK m.66: Adam çalıştıranın sorumluluğu → tüzel kişiler çalışanlarının eylemlerinden sorumludur.
-
TBK m.116: Yardımcı kişilerin fiillerinden sorumluluk.
-
TTK m.365 vd.: Yönetim kurulu üyelerinin kusurlu davranışlarından doğan sorumluluk.
-
Anayasa m.125: İdarenin her türlü işlem ve eyleminden doğan zararların tazmini.
⚖️ Yargıtay 11. HD., 2016/2345 E., 2017/6543 K.
“Şirket çalışanının üçüncü kişiye verdiği zarardan dolayı şirket tüzel kişiliği adam çalıştıranın kusursuz sorumluluğu kapsamında tazminatla yükümlüdür.”
3. Tüzel Kişilerin Tazminat Sorumluluğu Türleri
3.1. Sözleşmeden Doğan Sorumluluk
-
Şirketin taahhüt ettiği hizmeti yerine getirmemesi,
-
Bankaların mevduat sahibine karşı sorumluluğu,
-
Sigorta şirketlerinin poliçe kapsamındaki yükümlülükleri.
3.2. Akit Dışı (Haksız Fiil) Sorumluluk
-
Çalışanlarının verdiği zarar,
-
Kusurlu üretim ve tehlikeli ürünler,
-
Çevreye verilen zarar.
⚖️ Yargıtay 4. HD., 2017/8765 E., 2018/2345 K.
“Bir fabrikanın çevreye yaydığı zararlı gaz nedeniyle mahalle sakinlerinin zarar görmesi, tüzel kişinin haksız fiil sorumluluğunu doğurur.”
3.3. Organların Fiillerinden Doğan Sorumluluk
Tüzel kişilerin organları (örneğin yönetim kurulu), görevlerini yerine getirirken işledikleri haksız fiillerden dolayı doğrudan tüzel kişiyi sorumluluk altına sokar.
⚖️ Yargıtay HGK., 2014/11-234 E., 2015/567 K.
“Anonim şirket yönetim kurulu başkanının, görevini ifa ederken üçüncü kişiye verdiği zarar nedeniyle tüzel kişi sorumlu tutulmuştur.”
3.4. Kamu Tüzel Kişilerinin Sorumluluğu
Anayasa m.125 gereği, idare kendi işlem ve eylemlerinden doğan zararlardan sorumludur.
⚖️ Danıştay 10. D., 2016/4321 E., 2018/7654 K.
“İdarenin yol yapımındaki kusuru nedeniyle meydana gelen trafik kazasında kamu tüzel kişisi tazminata mahkûm edilmiştir.”
4. Tüzel Kişilerin Sorumluluk Alanları
4.1. Şirketler
-
İş kazaları,
-
Kusurlu üretim,
-
Rekabet ihlalleri.
4.2. Dernekler ve Vakıflar
-
Faaliyetleri sırasında üçüncü kişilere verilen zararlar.
4.3. Kamu Kurumları
-
Hatalı idari işlemler,
-
İhmaller,
-
Kamu hizmetinin kötü işlemesi.
5. Tazminat Türleri
5.1. Maddi Tazminat
-
İş gücü kaybı,
-
Tedavi masrafları,
-
Malvarlığı zararları.
5.2. Manevi Tazminat
-
Kişilik haklarının ihlali,
-
Ölüm ve ağır yaralanma hallerinde yakınların yaşadığı manevi zarar.
⚖️ Yargıtay 4. HD., 2015/10354 E., 2016/12567 K.
“Şirket çalışanının haksız fiili sonucu mağdurun kişilik haklarının ihlali nedeniyle tüzel kişi manevi tazminata mahkûm edilmiştir.”
6. Zamanaşımı
-
TBK m.72: 2 yıl (öğrenme), 10 yıl (her hâlde).
-
İdari davalarda 60 günlük süre.
7. Karşılaştırmalı Hukuk
-
Almanya: BGB uyarınca tüzel kişilerin organları ve çalışanlarının fiillerinden doğrudan sorumluluğu kabul edilmiştir.
-
Fransa: Code Civil’de “faute” (kusur) ve “responsabilité du fait d’autrui” çerçevesinde tüzel kişilerin sorumluluğu düzenlenmiştir.
-
AİHM: Kamu tüzel kişileri yaşam hakkı, sağlık hakkı ve adil yargılanma hakkı ihlallerinden sorumlu tutulmaktadır.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Tüzel kişiler haksız fiilden sorumlu olur mu?
→ Evet, çalışanlarının ve organlarının fiillerinden sorumludurlar.
2. Kamu kurumları hangi durumlarda tazminat öder?
→ Kusurlu işlem ve eylemlerinden doğan zararlarda.
3. Manevi tazminat tüzel kişilerden talep edilebilir mi?
→ Evet.
4. Şirket çalışanının kazaya sebep olması halinde kim sorumludur?
→ Hem çalışan hem şirket (adam çalıştıranın sorumluluğu).
5. İdareye karşı tazminat davası hangi mahkemede açılır?
→ İdare mahkemesinde.
6. Tüzel kişilerde organ sorumluluğu ne anlama gelir?
→ Yönetim kurulu veya dernek başkanı gibi organların eylemleri tüzel kişiyi bağlar.
7. Zamanaşımı süresi nedir?
→ TBK’ya göre 2 yıl, her hâlde 10 yıl.
8. Sigorta şirketleri de tüzel kişi olarak tazminat öder mi?
→ Evet, poliçe kapsamında sorumludurlar.
9. Yargıtay’ın yaklaşımı nasıldır?
→ Tüzel kişilerin sorumluluğunu mağdurlar lehine geniş yorumlar.
9. Sonuç
Tüzel kişiler, modern hukuk sistemlerinde yalnızca hak sahibi değil, aynı zamanda sorumluluk sahibi varlıklardır. Çalışanlarının, organlarının ve faaliyetlerinin sebep olduğu zararlardan dolayı maddi ve manevi tazminat ödemekle yükümlüdürler.
⚖️ Yargıtay kararları, tüzel kişilerin sorumluluğunu özellikle iş kazaları, çevre zararları ve kamu hizmetinin kötü işlemesi gibi alanlarda mağdur lehine genişletmektedir.
About Post Author
