MİRASTA DENKLEŞTİRME İLE VASİYETNAME ARASINDAKİ İLİŞKİ

1. Giriş

Miras hukuku, bireylerin ölüm sonrası malvarlığının akıbetini düzenlerken bir yandan mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünü, diğer yandan mirasçıların haklarını güvence altına alır. Bu bağlamda iki önemli kurum öne çıkar: denkleştirme (iade) ve vasiyetname.

Denkleştirme (iade), mirasbırakanın sağlığında altsoya yaptığı kazandırmaların miras paylaşımında hesaba katılmasını düzenler (TMK m.669 vd.).
Vasiyetname ise mirasbırakanın ölümünden sonra hüküm doğuracak tek taraflı ölüme bağlı tasarrufudur (TMK m.531 vd.).

Bu iki kurum, farklı işlevlere sahip olmakla birlikte, miras paylaşımında çoğu zaman birbiriyle kesişir. Zira mirasbırakan, vasiyetnameyle denkleştirme yükümlülüğünü kaldırabilir veya belirli mirasçılar lehine muafiyet tanıyabilir. Ancak bu irade, saklı payı ihlal etmemek şartına bağlıdır.

Bu makalede, mirasta denkleştirme ile vasiyetname arasındaki ilişki kapsamlı biçimde incelenecek; hukuki dayanaklar, öğretideki tartışmalar, uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri akademik bir çerçevede değerlendirilecektir.

2. Kavramsal ve Hukuki Çerçeve

2.1. Denkleştirme Kurumu

2.1.1. Hukuki Dayanak

TMK m.669: Altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar aksi belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir.
TMK m.670: Olağan eğitim ve evlenme giderleri denkleştirmeye dahil değildir.
TMK m.671: Denkleştirme hesabı, mirasın açıldığı tarihteki değerlere göre yapılır.

2.1.2. Amacı

Mirasçılar arasında eşitlik sağlamak,
Aile içi dengeyi korumak,
Haksız avantajları önlemek.

2.2. Vasiyetname

2.2.1. Hukuki Dayanak

TMK m.531-544 arasında düzenlenmiştir.
Mirasbırakanın ölümünden sonra sonuç doğuran tek taraflı ölüme bağlı tasarruf niteliğindedir.

2.2.2. Türleri

Resmi vasiyetname,
El yazılı vasiyetname,
Sözlü vasiyetname.

2.2.3. Amacı

Mirasbırakanın iradesini ölümünden sonra da geçerli kılmak,
Malvarlığının nasıl paylaşılacağını belirlemek,
Mirasçılar dışında üçüncü kişilere kazandırma yapmak.

3. Denkleştirme ile Vasiyetnamenin Kesişim Noktaları

3.1. Muafiyet İradesi

Mirasbırakan vasiyetnameyle, belirli bir kazandırmayı denkleştirmeden muaf tutabilir.

Örn: “Oğluma sağlığımda verdiğim arsayı, denkleştirmeden muaf tutuyorum.”
Ancak bu muafiyet saklı payı ihlal edemez.

3.2. Eşitlik – İrade Dengesi

Denkleştirme mirasçılar arasında eşitliği gözetir.
Vasiyetname ise mirasbırakanın irade özgürlüğünü ortaya koyar.
İkisinin kesiştiği yerde saklı pay koruması devreye girer.

3.3. Denkleştirme Yükümlülüğünü Kaldırma

Mirasbırakan vasiyetnameyle “bu bağış denkleştirmeye tabi değildir” diyebilir.
Bu, altsoy mirasçılar arasında eşitsizlik doğurabilir ama saklı payı aşmamak kaydıyla geçerlidir.

3.4. Denkleştirme Yükümlülüğünü Arttırma

Mirasbırakan vasiyetnameyle, normalde denkleştirmeye tabi olmayan bir kazandırmayı da denkleştirmeye dahil edebilir.
Örn: Olağan düğün masraflarını dahi denkleştirmeye tabi kılabilir.

4. Saklı Pay Koruması ve Vasiyetname – Denkleştirme İlişkisi

4.1. Saklı Payın Önceliği

TMK m.505 vd. uyarınca saklı pay kamu düzenine ilişkindir.
Mirasbırakanın vasiyetnameyle getirdiği muafiyet saklı payı aşarsa, tenkis davası gündeme gelir.

4.2. Uygulama Örneği

Baba, oğluna taşınmaz bağışlamış ve vasiyetnameyle “denkleştirmeden muaftır” demiştir.
Ancak kızının saklı payı ihlal edilmiştir.
→ Muafiyet iradesi geçersiz olur, tenkis uygulanır.

5. Öğretide Tartışmalar

5.1. Muafiyet İradesinin Sınırları

Bir görüşe göre mirasbırakanın vasiyetnameyle muafiyet tanıma yetkisi geniştir.
Diğer görüşe göre saklı payı zedeleyen her muafiyet mutlak geçersizdir.

5.2. Eşitlik İlkesi – İrade Özgürlüğü Çatışması

Eşitlik ilkesi (denkleştirme) ile tasarruf özgürlüğü (vasiyetname) çatışabilir.
Çözüm, saklı pay korumasıyla sağlanır.

5.3. Hakimin Rolü

Hakim, vasiyetnameyle getirilen muafiyeti saklı pay açısından denetler.
Ayrıca hakkaniyet ilkesi doğrultusunda denkleştirmeyi uygulamalıdır.

6. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

Belirsiz İfadeler: Vasiyetnamelerde “denkleştirmeden muaftır” ifadesi açık değilse, yorum tartışmaları çıkar.
Sözlü Beyanlar: Sözlü muafiyet beyanı vasiyetname kadar bağlayıcı değildir.
Yanlış Dava Açılması: Mirasçılar yanlışlıkla denkleştirme davası yerine tenkis açabilir veya tersi.
Zamanaşımı – Hak Düşürücü Süre Çelişkisi:
- Denkleştirme → 10 yıl zamanaşımı,
- Tenkis → 1 yıl hak düşürücü süre.

7. Karşılaştırmalı Hukuk

7.1. İsviçre Hukuku

Denkleştirme (“Ausgleichung”) ve vasiyetname ilişkisi açıkça düzenlenmiştir.
Saklı pay önceliklidir.

7.2. Alman Hukuku

Mirasbırakanın iradesine öncelik verilir; fakat Pflichtteil (saklı pay) aşılırsa muafiyet geçersizdir.

7.3. Fransız Hukuku

“Rapport” ve vasiyetname ilişkisi vardır.
Yine saklı pay korunur, vasiyetnameyle muafiyet ancak sınırlı etkilidir.

8. Çözüm Önerileri

Muafiyetin Yazılı Olması
- Belirsizlikleri önlemek için muafiyet iradesi mutlaka vasiyetnamede açık ve yazılı olmalı.
Mevzuatta Netlik
- Vasiyetname ile denkleştirme ilişkisinin sınırları kanunla daha ayrıntılı düzenlenmeli.
Yargısal Standartlar
- Yargıtay içtihatlarıyla muafiyet – saklı pay ilişkisinde standart oluşturulmalı.
Dava Türlerinin Ayrımı
- Uygulamada karışıklığı önlemek için mirasçılara dava türleri hakkında bilgilendirme yapılmalı.

9. Sonuç

Mirasta denkleştirme ve vasiyetname, miras hukuku sisteminin iki temel unsurudur:

Denkleştirme, eşitliği sağlar.
Vasiyetname, irade özgürlüğünü ortaya koyar.

İkisinin kesiştiği noktada saklı pay koruması devreye girer ve dengeyi sağlar. Dolayısıyla:

Mirasbırakan vasiyetnameyle denkleştirmeyi kaldırabilir,
Ancak bu muafiyet saklı payı ihlal edemez.

Sonuç olarak, mirasta denkleştirme ile vasiyetname arasındaki ilişki, eşitlik – özgürlük – koruma ekseninde şekillenen hassas bir denge rejimidir.

Single Blog Title