Yan Haklar ve Kıdem Tazminatı Yükümlülükleri Due Diligence Sürecinde Neden Kritik Öneme Sahiptir?
Giriş: Şirket Devirlerinde İnsan Kaynakları Risklerinin Göz Ardı Edilmemesi
Bir şirketin devri, birleşmesi veya satın alınması sürecinde gerçekleştirilen hukuki inceleme (due diligence), yatırımcının finansal ve hukuki riskleri analiz edebilmesi açısından vazgeçilmezdir. Bu kapsamda, şirketin yalnızca mali tabloları, aktif ve pasif varlıkları değil; aynı zamanda çalışanlara ilişkin yükümlülükleri de mercek altına alınmalıdır.
Kıdem tazminatı yükümlülükleri ve yan haklar (örneğin; özel sağlık sigortası, yemek kartı, prim sistemi, araç tahsisi gibi ek menfaatler) çalışanlarla olan sözleşmelerin ve şirket kültürünün parçasıdır. Ancak bu yükümlülüklerin, potansiyel yatırımcılar açısından maddi ve cezai sonuçlar doğurabilecek süreğen yükümlülükler olduğu unutulmamalıdır.
Bu makalede, iş hukuku bağlamında kıdem tazminatı ve yan hakların due diligence sürecindeki önemi, teorik ve pratik yönleriyle detaylı şekilde ele alınmaktadır.
1. Kıdem Tazminatı: Tanım, Şartlar ve Yasal Dayanak
1.1. Kıdem Tazminatının Hukuki Niteliği
Kıdem tazminatı, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca belirli şartlarda çalışanın işten ayrılması durumunda hak ettiği tazminattır. Her ne kadar 4857 sayılı yeni İş Kanunu yürürlüğe girmişse de, kıdem tazminatına ilişkin hükümler mülga kanundaki düzenlemeye göre uygulanmaktadır.
1.2. Kıdem Tazminatı Ödenmesini Gerektiren Hallere Örnekler
-
İşverenin iş akdini haksız şekilde feshetmesi,
-
Çalışanın askerlik nedeniyle işten ayrılması,
-
Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması,
-
Emeklilik hakkının doğması (yaş dışındaki sigorta ve prim gün sayısı tamamlanmışsa),
-
İşçinin ölümü.
1.3. Kıdem Tazminatı Tutarı ve Hesaplama
Kıdem tazminatı, çalışanın her tam yılı için 30 günlük brüt ücret esas alınarak hesaplanır. Ücrete, yalnızca maaş değil; para veya parayla ölçülebilen düzenli ödemeler (yemek, yol, prim vb.) de dahil edilir.
2. Yan Haklar: Yasal Olmayan Ancak Bağlayıcı Ek Yükümlülükler
2.1. Tanım ve Uygulama
“Yan haklar” terimi, işverenin çalışana sunmuş olduğu, ücret dışındaki tüm parasal ve sosyal menfaatleri kapsar. Bunlar arasında:
-
Yemek ücreti/yemek kartı,
-
Yol ücreti/servis,
-
Özel sağlık sigortası,
-
Prim/performans ödemeleri,
-
Kira yardımı,
-
Araç tahsisi yer almaktadır.
Bu haklar çoğu zaman bireysel iş sözleşmelerinde, toplu iş sözleşmelerinde veya şirketin yazılı politika ve yönetmeliklerinde yer almaktadır.
2.2. Hukuken Bağlayıcılık
Yan haklar çoğunlukla alışkanlık haline gelmiş uygulamalar veya işveren taahhüdü ile bağlayıcı hale gelir. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, işveren uzun yıllar boyunca bir menfaati (örneğin yılda bir maaş ikramiye) düzenli olarak verirse, bu durum “işyeri uygulaması” olarak kabul edilmekte ve işçinin kazanılmış hakkı sayılmaktadır.
3. Due Diligence Sürecinde Kıdem ve Yan Hakların Değerlendirilmesi
3.1. Risk Analizi Açısından Neden Kritik?
Bir şirket devralınırken veya yatırım yapılırken, kıdem tazminatı yükümlülükleri ve yan haklar:
-
Toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında,
-
Olası işçi alacak davalarının tahmin edilmesinde,
-
Yatırımın gerçek değerinin belirlenmesinde, doğrudan etkili olur.
3.2. Kıdem Tazminatı Provizyonlarının İncelenmesi
Birçok şirket, çalışanlarının kıdem tazminatına ilişkin provizyonları bilanço dışı tutmakta veya eksik göstermektedir. Bu nedenle, mali tablolarla birlikte:
-
İşçi listeleri,
-
Hizmet süreleri,
-
Brüt maaş dökümleri,
-
İşten ayrılma koşulları analiz edilmelidir.
3.3. Yan Hakların Şeffaflığı ve Bağlayıcılığı
Yan haklar genellikle yazılı olmayan teamüllerle verildiği için, yatırımcıya aktarılmayabilir. Ancak bu haklara ilişkin:
-
İş sözleşmeleri,
-
Toplu iş sözleşmeleri,
-
Şirket içi yönetmelikler,
-
İşyeri uygulamaları detaylıca incelenmelidir.
4. Uygulamada Karşılaşılan Tipik Sorunlar ve Örnek Olaylar
4.1. Örnek: Satın Alma Sonrası İşçi Davaları
Bir yazılım şirketini devralan yatırımcı, çalışanlara yıllık prim ödendiğini due diligence sırasında fark etmemiştir. Ancak çalışanlar, sonraki yıl bu prim ödenmeyince işvereni dava etmiş ve Yargıtay, işyeri uygulaması nedeniyle bu ödemenin yapılması gerektiğine hükmetmiştir. Sonuç olarak şirket, 100.000 TL’yi aşan tazminatlar ödemek zorunda kalmıştır.
4.2. Uygulama Hataları
-
İş sözleşmelerinin güncel olmaması,
-
Sözleşmelerdeki hakların yazılı olmaması,
-
Prim sisteminin açık ve şeffaf olmaması,
-
SGK’ya bildirilmeyen yan ödemeler.
Bu gibi durumlar, ileride idari para cezası, vergi cezası ve işçilik alacak davası olarak karşımıza çıkar.
5. Şirket Devirlerinde Sözleşme Tasarımı ve Yükümlülük Transferi
5.1. İşçinin Rızası Gereken Haller
İşçi, işveren değişikliğini kabul etmek zorunda değildir. Bu durumda, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 6. maddesi uyarınca iş sözleşmesinin devri için işçinin yazılı rızası aranır.
5.2. Yeni İşverenin Sorumluluğu
Yargıtay kararlarına göre, yeni işveren, işçinin önceki işveren dönemine ait kıdem tazminatı da dahil olmak üzere tüm haklarından sorumludur. Bu nedenle, devir sözleşmelerinde:
-
Kıdem yükümlülüğünün kimde kalacağı,
-
Devralan şirketin üstleneceği yükümlülükler,
-
Tazminatların hesaplanma şekli açıkça yazılmalıdır.
6. Pratik Öneriler: Yatırımcı ve Hukukçular İçin Kontrol Listesi
-
Tüm iş sözleşmeleri incelendi mi?
-
Kıdem tazminatı provizyonları mali tablolarda yer alıyor mu?
-
Yan haklara dair yazılı belgeler sağlandı mı?
-
SGK ve vergi kayıtları tutarlı mı?
-
Prim, ikramiye ve diğer düzenli ödemeler beyan edilmiş mi?
-
Toplu iş sözleşmeleri varsa, kapsamı incelendi mi?
-
İşten ayrılan çalışanlara yapılan ödemeler ve açılmış davalar kontrol edildi mi?
Sonuç: Yasal Yükümlülükleri Önceden Tespit Etmek Yatırımın Güvencesidir
Due diligence sürecinde kıdem tazminatı yükümlülükleri ve yan haklar yalnızca birer iş hukuku detayı değildir. Aksine, yatırımın gerçek maliyetini etkileyen, uzun vadeli riskleri belirleyen ve çoğu zaman dava konusu olan kalemlerdir. İş hukukuna hâkim profesyonellerin sürece dahil edilmesi, hem şirketin itibarını korur hem de yatırımın sağlam temellere dayanmasını sağlar.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
