Deniz Alacaklarına Dayalı İhtiyati Haciz Uygulaması: Hangi Gemiler Alıkonabilir?
Giriş
Deniz taşımacılığı, küresel ticaretin en önemli unsurlarından biri olup, yüksek meblağlı alacak ilişkilerini de beraberinde getirir. Gemi sahipleri, taşıyanlar ve yük sahipleri arasında doğan alacaklar, bazen icra ve haciz yoluyla tahsil edilmek zorunda kalabilir. Bu noktada, ihtiyati haciz uygulaması, geminin alacaklı lehine geçici olarak alıkonulmasını sağlayan en etkili hukuki yollardan biridir.
Bu makalede, deniz alacaklarına dayalı ihtiyati haciz süreci, hangi gemilerin alıkonulabileceği, mahkemeye başvuru şartları ve uygulamada karşılaşılan hukuki sorunlar detaylı olarak incelenecektir.
1. Deniz Alacaklarına Dayalı İhtiyati Haciz Nedir?
İhtiyati haciz, borçlunun malvarlığını kaçırmasını önlemek amacıyla mahkeme kararıyla uygulanan geçici bir tedbirdir. Deniz taşımacılığı sektöründe, bu haciz işlemi gemilere uygulanarak alacaklının haklarını koruma altına alır.
📌 Dayanak Hukuki Mevzuat:
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1353 – 1369
- 1952 Brüksel Konvansiyonu (Deniz Alacakları Hakkında İhtiyati Haciz Sözleşmesi)
- Milletlerarası Tahkim ve İcra Mevzuatı
🔹 Deniz alacaklarına ilişkin ihtiyati haciz, genellikle ticari navlun alacakları, gemi kazaları, bakım-onarım giderleri veya yakıt borçları gibi nedenlerle uygulanmaktadır.
2. Hangi Deniz Alacakları İçin İhtiyati Haciz Talep Edilebilir?
İhtiyati haciz uygulanabilmesi için bir deniz alacağının varlığı şarttır. TTK m.1353 ve Brüksel Konvansiyonu’na göre aşağıdaki alacaklar ihtiyati haciz sebebi olabilir:
✅ 1️⃣ Navlun Alacakları:
Taşıma ücretinin ödenmemesi durumunda gemi üzerinde ihtiyati haciz uygulanabilir.
✅ 2️⃣ Gemi Kazalarından Doğan Tazminat Alacakları:
Gemi çarpışması, çevre kirliliği, batma veya yük kaybı gibi sebeplerle açılan davalar sonucu haciz işlemi başlatılabilir.
✅ 3️⃣ Gemi Bakım ve Onarım Giderleri:
Tersanelerde yapılan bakım ve onarım hizmetlerine ilişkin ödemeler yapılmazsa, tersane sahipleri gemi üzerinde haciz talep edebilir.
✅ 4️⃣ Deniz İşçileri ve Mürettebat Maaş Alacakları:
Gemi adamlarının ödenmeyen maaşları için de ihtiyati haciz uygulanabilir.
✅ 5️⃣ Yakıt ve Kumanya Borçları:
Gemiye sağlanan yakıt, yiyecek ve diğer lojistik destek ödemeleri yapılmadığında gemi alıkonulabilir.
✅ 6️⃣ Sigorta ve Reasürans Alacakları:
Deniz sigortası kapsamında sigorta şirketine ödenmesi gereken tazminatlar nedeniyle haciz işlemi uygulanabilir.
✅ 7️⃣ Gemi Satışından Kaynaklanan Alacaklar:
Bir gemi satıldığında, önceki sahibi veya satıcı, satıştan doğan bedelin ödenmemesi durumunda ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
🔹 Önemli Nokta:
💡 İhtiyati haciz için mutlaka bir deniz alacağının varlığı ispatlanmalıdır. Mahkemeye, alacağın gemiyle ilgili olduğunu gösteren belgeler ve deliller sunulmalıdır.
3. Hangi Gemiler Alıkonulabilir?
Her gemi ihtiyati hacze tabi değildir. Türk hukukuna ve uluslararası sözleşmelere göre aşağıdaki gemilere ihtiyati haciz uygulanabilir:
a) Deniz Alacağına Konu Olan Gemi
Eğer deniz alacağı doğrudan belirli bir gemiyle ilgiliyse, o gemi haczedilebilir. Örneğin, bir gemi sahibi yakıt borcunu ödemezse, o gemi üzerinde haciz işlemi uygulanabilir.
b) Gemi Sahibinin Diğer Gemileri
Bazı durumlarda, alacaklı yalnızca borçluya ait belirli bir gemiyle sınırlı kalmaz. Borçluya ait diğer gemiler de haczedilebilir.
⚠ Ancak! Yolcu gemileri, devlet gemileri veya insani yardım taşıyan gemilere haciz uygulanamaz.
4. İhtiyati Haciz Başvurusu Nasıl Yapılır?
Deniz alacağı nedeniyle gemiye ihtiyati haciz koydurmak için şu aşamalar izlenmelidir:
1️⃣ Yetkili Mahkemeye Başvuru
- Türkiye’de ihtiyati haciz davaları Asliye Ticaret Mahkemeleri’nde görülür.
- Gemi hangi limanda bulunuyorsa, o bölgedeki mahkemeye başvurulmalıdır.
2️⃣ Teminat Gösterme
Mahkeme, haksız bir haciz uygulanmaması için alacaklıdan belirli bir teminat talep edebilir.
💰 Teminat miktarı genellikle alacağın %10-30’u arasında değişir.
3️⃣ Haciz Kararının İcrası
- Mahkemeden karar alındıktan sonra, liman başkanlığı ve ilgili icra dairesi aracılığıyla gemi alıkonur.
- Gemi, limanda bağlı kalır ve çıkışına izin verilmez.
5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Sorun 1: Hacizden Kurtulmak İçin Gemi Kaçırma
Bazı borçlular, haciz işlemi başlamadan önce gemilerini farklı bir limana veya ülkeye kaçırmaktadır.
🔹 Çözüm: “Konservatuvar Tedbiri” ile haciz işlemi önceden planlanmalı ve uluslararası iş birliği ile kaçış önlenmelidir.
Sorun 2: Gemi Sahiplerinin Malvarlığı Göstererek Hacizden Kurtulması
Bazı gemi sahipleri, haczi önlemek için alternatif bir teminat göstererek geminin serbest kalmasını sağlar.
🔹 Çözüm: Alacaklı, kesin teminat talebi yaparak, alacağın ödenmesini garanti altına almalıdır.
Sorun 3: Mahkeme Süreçlerinin Uzunluğu
İhtiyati haciz kararları bazen uzun sürebilmektedir.
🔹 Çözüm: Tahkim veya uzlaşma yolları ile süreç hızlandırılabilir.
About Post Author
