Zorunlu Geçit Hakkı ile İradi Geçit Hakkının Farkları: Türk Medeni Kanunu ve Yargıtay Kararları Çerçevesinde Karşılaştırmalı İnceleme

---

1. Giriş

Taşınmaz mülkiyetine ilişkin sorunlar arasında, yol bağlantısı olmayan veya mevcut yolu yetersiz kalan parsellerin durumu özel önem taşır. Bu sorunun çözümü, Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) “geçit hakkı” kurumu ile sağlanmıştır. Ancak geçit hakkı, tek bir kavramdan ibaret olmayıp iki farklı şekilde ortaya çıkabilir:

1. Zorunlu Geçit Hakkı (Kanuni Geçit Hakkı)

2. İradi Geçit Hakkı (Sözleşme ile Kurulan Geçit Hakkı)

Bu iki kurum, benzer amaca hizmet etse de, hukuki dayanakları, kuruluş şekilleri, tarafların yükümlülükleri ve sona ermeleri bakımından farklılıklar gösterir. Bu makalede, söz konusu farklar ayrıntılı olarak açıklanacak; ayrıca Yargıtay içtihatları ışığında uygulamaya yansımaları değerlendirilecektir.

---

2. Geçit Hakkının Genel Hukuki Çerçevesi

2.1. Geçit Hakkının Tanımı

Geçit hakkı, bir taşınmaz lehine, komşu taşınmaz üzerinde tesis edilen ve kamu yoluna bağlantıyı sağlayan sınırlı ayni haktır.

2.2. Hukuki Dayanak

• TMK m. 747 – zorunlu geçit hakkının kanuni dayanağı

• TMK m. 748 – bedel ve kullanım esasları

• TMK m. 779 vd. – irtifak hakları

---

3. Zorunlu Geçit Hakkı

3.1. Tanım

TMK m. 747’ye göre, yola çıkışı olmayan veya mevcut yol ihtiyacı karşılamayan taşınmaz malikinin, komşu taşınmazdan uygun bedel karşılığında geçit talep etme hakkıdır.

3.2. Özellikleri

• Kanundan doğar, tarafların iradesine bağlı değildir.

• Mahkeme kararıyla tesis edilir.

• Bedel ödenmesi zorunludur.

• En az zarar ilkesine göre güzergâh belirlenir.

3.3. Yargıtay Kararları

• Yargıtay 14. HD, 2015/6790 E., 2017/2156 K.: “Zorunlu geçit hakkı, kamu yoluna çıkışı olmayan taşınmaz için tesis edilir.”

---

4. İradi Geçit Hakkı

4.1. Tanım

Tarafların serbest iradeleri ile yaptıkları resmi sözleşme ile bir taşınmaz lehine diğer taşınmaz üzerinden tesis edilen geçit hakkıdır.

4.2. Özellikleri

• Sözleşmeye dayanır.

• Resmi senet ve tapuya tescil gerekir.

• Bedel ödenmesi tarafların anlaşmasına bağlıdır.

• Güzergâh taraflarca serbestçe belirlenebilir.

---

5. Zorunlu ve İradi Geçit Hakkı Arasındaki Farklar

---

6. Zorunlu Geçit Hakkının Kuruluş ve Usulü

1. Davacı: Yola çıkışı olmayan taşınmaz maliki

2. Davalı: Yükümlü taşınmaz maliki

3. Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi

4. Deliller: Tapu kayıtları, bilirkişi raporları, keşif

5. Bedel: Bilirkişi tarafından belirlenir

6. Karar: Geçit güzergâhı belirlenerek tapuya tescil

---

7. İradi Geçit Hakkının Kuruluş ve Usulü

1. Tarafların resmi senet düzenlemesi

2. Tapu müdürlüğünde tescil işlemi

3. Güzergâhın serbestçe belirlenmesi

4. Bedel ve kullanım koşullarının anlaşmaya bırakılması

---

8. Ortak Yönler

• Her ikisi de sınırlı ayni hak niteliğindedir.

• Tapuya tescil ile doğar.

• Taşınmazın tüm sonraki maliklerini bağlar.

• Mutlak hak etkisi taşır.

---

9. Uygulamadaki Sorunlar

• Zorunlu geçit hakkı taleplerinin kötüye kullanılması

• Bedel tespitinde hakkaniyet sorunları

• İradi geçit hakkı sözleşmelerinde resmi şekil eksiklikleri

• Güzergâh belirlemede taraf ihtilafları

---

10. Karşılaştırmalı Hukuk

• Almanya (BGB § 917): Zorunlu geçit hakkı bedel karşılığı tanınır.

• İsviçre (ZGB Art. 694): Türk Medeni Kanunu’na ilham kaynağıdır.

---

11. Sonuç

Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetini işler kılmak için zorunlu bir kurumdur. Ancak zorunlu geçit hakkı ile iradi geçit hakkı, hem kuruluş hem de hukuki nitelik bakımından farklıdır. Zorunlu geçit hakkı kanundan doğan, bedel karşılığı kurulan bir irtifak hakkı iken; iradi geçit hakkı tarafların serbest iradesiyle doğar.

Bu farklılıkların doğru anlaşılması, uygulamada yanlış dava türü seçilmesini ve hak kayıplarını önler. Yargıtay kararları da bu ayrımı titizlikle gözetmektedir.