ZORUNLU ARABULUCULUK VE TRAFİK KAZALARI

Zorunlu arabuluculuk, hukuki uyuşmazlıkların çözümünde yargı dışı bir yöntem olarak Türkiye’de giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Trafik kazalarından kaynaklanan tazminat davalarında da zorunlu arabuluculuk, dava şartı olarak uygulanmaktadır. Bu makalede, zorunlu arabuluculuk kavramı, trafik kazalarından doğan tazminat davalarındaki rolü ve etkileri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Zorunlu Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk, tarafların bir arabulucu yardımıyla anlaşmaya varmaya çalıştığı alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Zorunlu arabuluculuk ise, belirli türdeki uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmasının zorunlu olduğu bir sistemdir. Bu sistemde, tarafların doğrudan mahkemeye başvurabilmeleri için öncelikle arabuluculuk sürecini tamamlamış olmaları gerekmektedir.

1.1. Arabulucunun Rolü

Arabulucu, taraflar arasında bağımsız ve tarafsız bir üçüncü kişidir. Arabulucunun rolü, tarafların anlaşmazlıklarını çözmelerine yardımcı olmak, iletişimlerini kolaylaştırmak ve anlaşmaya varmalarına yönelik bir süreç yürütmektir. Arabulucu, karar verici değil, süreci kolaylaştırıcıdır ve tarafların kendileri tarafından çözüme ulaşmaları beklenir.

1.2. Tarafların Katılımı

Zorunlu arabuluculuk sürecinde, tarafların sürece aktif olarak katılmaları ve arabulucunun önerdiği görüşmeleri ve müzakereleri dikkatle değerlendirmeleri gerekmektedir. Taraflar, arabuluculuk sürecinde açık ve dürüst bir iletişim kurarak anlaşmaya varmaya çalışmalıdır.

1.3. Arabuluculuk Sürecinin Gizliliği

Arabuluculuk süreci, gizlilik ilkesine dayanır. Bu, tarafların arabuluculuk sırasında paylaştıkları bilgilerin, sürecin dışında kullanılmayacağı anlamına gelir. Gizlilik, tarafların açıkça ve samimiyetle görüşmeler yapabilmelerini sağlar ve anlaşmazlıkların çözümünü teşvik eder.

2. Zorunlu Arabuluculuğun Hukuki Dayanağı

Zorunlu arabuluculuk, Türkiye’de 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu kanunlar, belirli uyuşmazlık türleri için arabuluculuğun zorunlu bir adım olarak uygulanmasını öngörür.

2.1. İş Mahkemeleri Kanunu (IMK)

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu, iş uyuşmazlıkları için zorunlu arabuluculuğu getirmiştir. Bu düzenleme, işçi-işveren uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözülmesini öngörür ve tarafların mahkemeye başvurmadan önce arabuluculuk sürecini tamamlamalarını zorunlu kılar.

2.2. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na eklenen 5/A maddesi, kişisel zararlar ve tazminat taleplerini içeren bazı dava türlerinde arabuluculuğun zorunlu hale gelmesini sağlar. Bu düzenleme, tarafların mahkemeye başvurmadan önce arabuluculuk sürecini geçirmelerini ve arabuluculuk sürecinin sona erdirilmeden mahkemeye başvurmalarını engeller.

3. Zorunlu Arabuluculuk Süreci

3.1. Başvuru

Zorunlu arabuluculuk süreci, tarafların bir uyuşmazlık yaşamaları durumunda başlatılır. Taraflar, arabuluculuk sürecine başlamadan önce arabulucuya başvurmalıdırlar. Başvuru süreci, ilgili mahkeme veya arabuluculuk merkezi tarafından yönetilir.

3.2. Arabulucu Seçimi

Taraflar, arabulucu seçimi konusunda anlaşmaya varmalıdır. Arabulucu, bağımsız ve tarafsız olmalı, ilgili uyuşmazlık konusunda bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.

3.3. Müzakere ve Anlaşma

Arabulucu, taraflar arasında müzakereleri yürütür ve tarafların anlaşmaya varmalarına yardımcı olur. Taraflar, anlaşmaya varamazlarsa, arabulucu süreci sonlandırır ve taraflar mahkemeye başvurabilirler.

Dava Şartı Olarak Zorunlu Arabuluculuk

Dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile ilk kez Türk hukuk sistemine girmiştir. Daha sonra, 7155 sayılı Kanun ile ticari davalar için de zorunlu arabuluculuk uygulaması getirilmiştir. Trafik kazalarından kaynaklanan tazminat davaları bakımından ise, bu tür davaların adli sistemde yük oluşturması ve taraflar arasında uzlaşma sağlanmasının teşvik edilmesi amacıyla zorunlu arabuluculuk sistemi devreye sokulmuştur.

Trafik Kazalarında Tazminat Davaları

Trafik kazalarından doğan tazminat davaları, maddi ve manevi tazminat taleplerini kapsar. Maddi tazminat, kazada meydana gelen zararların maddi karşılığını ifade ederken, manevi tazminat kazazedelerin yaşadığı manevi acı ve ıstırapların karşılığı olarak talep edilen tazminattır. Bu tür davalarda, zarar gören taraflar genellikle sigorta şirketlerine karşı dava açmaktadır. Sigorta şirketleri, zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamında, sigortalıların sebep olduğu kazalardan doğan zararları karşılamaktadır.

Zorunlu Arabuluculuğun Trafik Kazalarındaki Rolü

Zorunlu arabuluculuk, trafik kazalarından kaynaklanan tazminat davalarında şu şekilde işlev görür:

1. Başvuru Zorunluluğu: Trafik kazalarından doğan tazminat talepleri için mahkemeye başvurulmadan önce arabuluculuğa başvurulması gerekmektedir. Bu başvuru, arabuluculuk bürolarına yapılır.
2. Süreç: Arabulucu, tarafları bir araya getirerek anlaşma sağlamaya çalışır. Bu süreç genellikle üç hafta içinde sonuçlandırılır. Ancak, tarafların anlaşmaya varamaması durumunda bu süre en fazla bir hafta daha uzatılabilir.
3. Anlaşma veya Anlaşmazlık: Arabuluculuk sürecinin sonunda taraflar anlaşmaya varırsa, bu anlaşma bir tutanakla kayıt altına alınır ve taraflarca imzalanır. Anlaşma sağlanamazsa, arabulucu bir anlaşmazlık tutanağı düzenler ve taraflara verir. Bu tutanak, mahkemeye başvurulması halinde dava şartının yerine getirildiğini gösterir.

Zorunlu Arabuluculuğun Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

1. Zaman Tasarrufu: Mahkemelerdeki uzun yargılama süreçlerine kıyasla arabuluculuk, daha kısa sürede sonuçlanabilir. Bu, tarafların haklarına daha hızlı kavuşmalarını sağlar.
2. Maliyet Tasarrufu: Mahkeme masrafları ve avukat ücretleri gibi giderlerin düşmesi, tarafların maddi yükünü hafifletir.
3. Tarafların Kontrolü: Arabuluculuk, taraflara çözümler üzerinde daha fazla kontrol sağlar. Taraflar, arabulucu rehberliğinde kendi anlaşmalarını kendileri belirlerler.
4. İlişkilerin Korunması: Taraflar arasındaki ilişkilerin bozulmadan devam edebilmesi, özellikle uzun vadeli ilişkilerin önemli olduğu durumlarda büyük bir avantajdır.

Dezavantajları:

1. Güç Dengesizliği: Taraflar arasında güç dengesizliği varsa, daha güçlü tarafın diğer tarafa baskı yapması olasılığı yüksektir. Bu durum, adil bir anlaşmanın sağlanmasını zorlaştırabilir.
2. Zorunluluk Unsuru: Zorunlu olması, bazı taraflarca olumsuz karşılanabilir. Kendi iradeleri dışında bu sürece girmeleri, tarafların sürece olan güvenini sarsabilir.
3. Yetersiz Uygulama: Bazı durumlarda arabuluculuk süreci, uyuşmazlığı çözmede yetersiz kalabilir. Özellikle karmaşık ve teknik konularda, uzman bilgisine ihtiyaç duyulan durumlarda arabuluculuk yetersiz olabilir.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Zorunlu arabuluculuk sisteminin uygulanmasında bazı sorunlar ortaya çıkabilir:

1. Arabulucuların Yetersizliği: Arabulucuların trafik kazaları konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaması, sürecin etkinliğini azaltabilir. Bu sorunun çözümü için arabuluculara yönelik trafik kazaları ve sigorta hukuku konularında eğitimler düzenlenmelidir.
2. Bilinç Eksikliği: Tarafların arabuluculuk süreci hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları, sürece katılımı ve anlaşma sağlama oranını düşürebilir. Bu nedenle, arabuluculuk süreci hakkında bilgilendirme kampanyaları düzenlenmeli ve taraflara süreç hakkında detaylı bilgi verilmelidir.
3. Güç Dengesizliği: Güç dengesizliği sorununu aşmak için arabulucular, tarafların eşit şartlarda müzakere etmelerini sağlamak adına gerekli önlemleri almalıdır. Bu, taraflara eşit söz hakkı tanımak ve baskıyı önleyici tedbirler almak şeklinde olabilir.

Zorunlu Arabuluculuk ve Dava Şartı

Türk Hukuku’nda zorunlu arabuluculuk, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Kanunun 3. maddesi, iş uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözülmesini öngörmektedir. Ancak, trafik kazaları gibi kişisel zararlar ve tazminat talepleri için arabuluculuğun uygulanabilirliği hakkında düzenlemeler 2019 yılında yapılan değişikliklerle genişletilmiştir.

1.2. Trafik Kazalarında Tazminat Davalarına Uygulanması

Trafik kazalarına dayalı tazminat davalarında zorunlu arabuluculuk, 2018’de yürürlüğe giren ve 2022’de yapılan değişikliklerle güncellenen 6100 sayılı HMK ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre, trafik kazalarından kaynaklanan tazminat davalarında arabuluculuk, davanın mahkemeye intikal etmeden önce arabuluculuk yoluyla çözülmesini öngörür.

2. Zorunlu Arabuluculuğun Yararları ve Uygulama Alanı

2.1. Mahkeme Yükünü Azaltma

Trafik kazalarına dayalı tazminat davalarının arabuluculuk yoluyla çözülmesi, mahkeme yükünü önemli ölçüde azaltır. Mahkemelerde görülen trafik tazminat davalarının, genellikle uzun süren süreçler ve yüksek maliyetler gerektirmesi, bu tür uyuşmazlıkların arabuluculuk yoluyla çözülmesini cazip kılar. Arabuluculuk, hızlı ve daha az maliyetli bir çözüm yolu sunar.

2.2. Taraflar Arası İletişimi Güçlendirme

Arabuluculuk süreci, taraflar arasında etkili bir iletişim kurulmasını teşvik eder. Trafik kazalarında genellikle duygusal yükler ve anlaşmazlıklar bulunur. Arabuluculuk, tarafların karşılıklı olarak anlaşmaya varmalarına yardımcı olabilir ve anlaşmazlıkların dostane bir şekilde çözülmesini sağlayabilir.

3. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Yargıtay İçtihatları

3.1. Uygulama Zorlukları

Trafik kazalarına dayalı tazminat davalarında zorunlu arabuluculuk uygulamasında karşılaşılan sorunlar arasında, arabuluculuk sürecinin yeterince anlaşılmaması ve uygulama eksiklikleri bulunmaktadır. Tarafların, arabuluculuk sürecinin mahkemeden farklı bir yol olduğunu kabul etmeleri ve sürece uyum sağlamaları önemlidir.

3.2. Yargıtay İçtihatları

Dava, trafik kazasından kaynaklanan destekten yoksun kalma nedeniyle maddi tazminat istemine ilişkindir.
İtiraz Hakem Heyeti tarafından; dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk başvurusu yapılmamış olduğundan bu eksikliğin tahkim yargılamasının sınırlı süresi içinde yerine getirilmesinin mümkün olmaması nedeniyle itiraz eden davalı sigorta vekilinin itirazının kabulüne,tahkime başvurulmadan önce usulüne uygun yapılmış başvuru bulunmasının dava şartı olduğu gerekçesiyle, davanın dava şartı yokluğundan reddine karar verilmiştir.
Dava şartları, davanın esası hakkındaki yargılamanın devamı için gerekli olan şartlar olup, davanın açılabilmesi için değil mahkemenin davanın esasına girebilmesi için aranan kamu düzeni ile ilgili zorunlu koşullardır.
6325 sayılı Arabuluculuk Kanunun’da “Dava Şartı Olarak Arabuluculuk” başlığı altında düzenlenen 18/A maddesinde “Özel kanunlarda tahkim veya başka bir alternatif
uyuşmazlık çözüm yoluna başvurma zorunluluğunun olduğu veya tahkim sözleşmesinin bulunduğu hâllerde, dava şartı olarak arabuluculuğa ilişkin hükümler uygulanmaz.” hükmü yer almıştır. Sigortacılık Kanun’unun 30/13.maddesi “Komisyona gidilebilmesi için, sigortacılık yapan kuruluşla uyuşmazlığa düşen kişinin, uyuşmazlığa konu teşkil eden olay ile ilgili olarak sigortacılık yapan kuruluşa gerekli başvuruları yapmış ve talebinin kısmen ya da tamamen olumsuz sonuçlandığını belgelemiş olması gerekir. Sigortacılık yapan kuruluşun, başvuru tarihinden itibaren onbeş iş günü içinde yazılı olarak cevap vermemesi de Komisyona başvuru için yeterlidir.” düzenlenmesine yer vermektedir. Sigorta Tahkim Komisyonu’na başvuru için dava şartı olarak sigorta şirketine başvuru şartı düzenlenmiş olup ayrıca arabuluculuğa gidilmesinin zorunlu olmadığı ve arabulucuya gidilmiş olmasının bir dava şartı olmadığı hususu açıktır.
Açıklanan hukuki ve maddi vakıalar karşısında; davacıların destek tazminatı taleplerinin kabulüne ilişkin Uyuşmazlık Hakem Heyeti kararına davalı vekilinin itirazlarının incelenmesi gerekirken başvurunun usulden reddine karar verilmesi doğru olmayıp bozma nedenidir.
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle davacılar vekilinin temyiz itirazının kabulü ile İtiraz Hakem Heyeti kararının BOZULMASINA, peşin alınan harcın istek halinde temyiz eden davacılara geri verilmesine 01/02/2022 gününde oybirliğiyle karar verildi.

 

Stajyer Öğrenci

Behiye Zeynep Öztürk