Zorunlu Arabuluculuk Kapsamı: Başvurulacak Davalar, İstisnalar ve Kanun Maddeleri

Giriş

Arabuluculuk, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların tarafsız bir üçüncü kişi (arabulucu) eşliğinde, dostane şekilde çözülmesini sağlayan alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.
2013’te yürürlüğe giren 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile hukuk sistemimize giren bu kurum, zaman içinde bazı davalarda zorunlu dava şartı haline gelmiştir.
Amaç; mahkemelerin iş yükünü azaltmak, hızlı ve düşük maliyetli çözüm sağlamaktır.

Hukuki Dayanak

6325 sayılı HUAK – Madde 18/A

(1) Kanunlarda arabulucuya başvurulmuş olması dava şartı olarak kabul edilen hallerde, taraflar arabulucuya başvurmadan dava açamazlar.
(2) Süre, başvurudan itibaren en fazla üç hafta, zorunlu hallerde +1 hafta uzatılabilir.
(3) Anlaşma tutanağı mahkeme kararı niteliğindedir.
(4) İlk toplantıya mazeretsiz katılmayan taraf, davayı kazansa bile yargılama giderlerinin tamamını öder.

Yargıtay 22. HD, 2019/5783 E., 2020/1267 K. – İlk toplantıya katılmayan tarafın yargılama giderine mahkum edilmesi hukuka uygundur.

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu – Madde 3

İşçi veya işveren alacağı, tazminatı ve işe iade davalarında arabuluculuk başvurusu dava şartıdır.
Başvuru yapılmadan açılan davalar usulden reddedilir.
İş kazası ve meslek hastalığı davaları hariçtir.

Yargıtay 9. HD, 2020/3456 E., 2021/7345 K. – Arabuluculuk başvurusu yapılmayan işçilik alacağı davasının reddi onandı.

7155 sayılı Kanun – TTK Ek Madde 5

Ticari davalarda konusu para alacağı veya tazminat olan davalarda arabuluculuk dava şartıdır.
İflas, konkordato, marka, patent, çek, bono, poliçe iptali bu kapsam dışındadır.

Yargıtay 11. HD, 2019/2135 E., 2020/4561 K. – Ticari alacak davasında arabuluculuk yapılmadığı için red kararı onandı.

Uygulama Alanları

• İş Uyuşmazlıkları: İşçi-işveren alacak ve tazminat davaları, işe iade

• Ticari Uyuşmazlıklar: Para alacağı ve tazminat talepli ticari davalar

• Tüketici Uyuşmazlıkları: Belirli parasal sınırın üzerindeki uyuşmazlıklar

• Zorunlu Arabuluculuğa Başvurulacak Durumlar Tablosu

  Alan	Başvurulacak Uyuşmazlıklar	Kapsam Dışı Olanlar	Kanuni Dayanak
  İş Hukuku	– Kıdem tazminatı – İhbar tazminatı – Fazla mesai ücreti – Yıllık izin ücreti – İşe iade talepleri – İş sözleşmesinden doğan diğer alacak ve tazminatlar	– İş kazası ve meslek hastalığı davaları – Hizmet tespit davaları	7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m. 3
  Ticaret Hukuku	– Konusu para alacağı veya tazminat olan ticari davalar – Ticari sözleşmeden doğan alacak ve tazminatlar	– İflas ve konkordato davaları – Marka, patent, tasarım davaları – Kıymetli evrak iptali davaları (çek, bono, poliçe)	7155 sayılı Kanun ile TTK Ek Madde 5
  Tüketici Hukuku	– 2025 yılı için 104.000 TL üstü tüketici davaları – Ayıplı mal veya hizmetten doğan bedel iadesi ve tazminatlar	– Tüketici hakem heyeti görev alanına giren düşük meblağlı uyuşmazlıklar – Hakem heyeti kararlarının iptali davaları	6502 sayılı TKHK m. 73/A

  ---

  Tablodaki Ortak Notlar

  • Başvuru Yeri: Arabuluculuk bürosu (bulunmayan yerlerde Sulh Hukuk Mahkemesi yazı işleri).

  • Süre: 3 hafta (+1 hafta uzatma imkanı).

  • Sonuç: Anlaşma tutanağı mahkeme kararı niteliğinde olup doğrudan icra edilebilir.

  • İlk Toplantıya Katılmama: Geçerli mazeret olmadan katılmayan taraf, davayı kazansa dahi yargılama giderlerini öder (HUAK m. 18/A).

  • Zamanaşımı: Başvuru ile durur, süreç bitince kaldığı yerden devam eder.

Zorunlu Arabuluculuk Süreci

Uygulama ve Örnek Olaylar

Örnek 1 – İşçilik Alacağı Davasında Usulden Red

Olayın Gelişimi:
Bir işçi, 5 yıl çalıştığı işyerinden kendi isteği dışında çıkarıldı. İşveren, kıdem ve ihbar tazminatını ödemedi. İşçi, fazla mesai ücreti ve yıllık izin ücretini de talep ederek doğrudan İş Mahkemesi’nde dava açtı. Ancak dava dilekçesinde arabuluculuk başvurusu yapıldığına dair bilgi ve tutanak bulunmuyordu.

Mahkeme Kararı:
Mahkeme, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m. 3’e atıf yaparak “işçilik alacaklarında dava açmadan önce arabulucuya başvurunun dava şartı olduğu” gerekçesiyle davayı HMK m. 114 ve 115 uyarınca usulden reddetti.

Yargıtay Kararı:
Yargıtay 9. HD, 2019/10758 E., 2020/4532 K. – Kararı onayarak “Arabuluculuk başvurusu yapılmadan açılan davaların esası incelenemez, doğrudan dava şartı yokluğu nedeniyle reddedilir.” dedi.

Örnek 2 – Ticari Alacak Davasında Süreç Hatası

Olayın Gelişimi:
Bir inşaat şirketi, taşeron firmaya yaptığı ödemelere karşılık eksik ve hatalı iş teslimi nedeniyle 250.000 TL tutarında tazminat davası açtı. Dava ticari nitelikteydi. Ancak avukat, dava şartı arabuluculuk başvurusu yapmayı unutmuştu.

Mahkeme Kararı:
Mahkeme, 7155 sayılı Kanun ile TTK Ek Madde 5 kapsamında “konusu bir miktar para olan ticari davalarda dava şartı arabuluculuk zorunluluğu” bulunduğundan, davayı usulden reddetti.

Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. HD, 2020/2356 E., 2021/5462 K. – Ticari alacak davalarında dava şartı arabuluculuğun zorunlu olduğu ve başvuru yapılmadan açılan davaların reddedileceği vurgulandı.

Örnek 3 – Arabuluculukta Anlaşma ve İcra Takibi

Olayın Gelişimi:
Bir işçi ile işveren arasındaki kıdem tazminatı uyuşmazlığı, arabuluculuk sürecinde çözüldü. Taraflar, 50.000 TL’nin belirli tarihlerde ödenmesi konusunda anlaşma tutanağı imzaladı. Ancak işveren ödeme yapmadı.

Mahkeme/İcra Süreci:
İşçi, anlaşma tutanağını ilamlı icra takibi başlatmak için icra dairesine sundu. İşveren, “bu belge icra edilemez” diyerek takibe itiraz etti.

Yargıtay Kararı:
Yargıtay 12. HD, 2020/2345 E., 2021/4536 K. – Anlaşma tutanağının mahkeme kararı niteliğinde olduğu ve ilamların icrası hükümlerine göre doğrudan icra edilebileceğini onadı.

Örnek 4 – İlk Toplantıya Katılmama Yaptırımı

Olayın Gelişimi:
Bir ticari davada davalı şirket, arabulucunun davetine rağmen ilk toplantıya katılmadı. Geçerli bir mazeret de sunmadı. Daha sonra açılan davada mahkeme davalı lehine hüküm kurdu.

Mahkeme Kararı:
Mahkeme, HUAK m. 18/A/11 ve HMK m. 326 gereği, davalı lehine hüküm kurulsa bile yargılama giderlerinin tamamının davalıya yüklenmesine karar verdi.

Yargıtay Kararı:
Yargıtay 22. HD, 2019/5783 E., 2020/1267 K. – Bu yaptırımın hukuka uygun olduğu ve caydırıcılık amacı taşıdığı belirtildi.

Örnek 5 – Zamanaşımı Süresinin Durması

Olayın Gelişimi:
Bir işçi, işten çıkarıldıktan sonra kıdem tazminatı talebi için 4 yıl 10 ay bekledi. 5 yıllık zamanaşımı dolmak üzereyken arabuluculuğa başvurdu. Süreç 3 hafta sürdü, anlaşma sağlanamadı.

Mahkeme Kararı:
Mahkeme, başvurunun zamanaşımı süresini durdurduğunu, sürecin bitiminden sonra kalan 2 ayın kullanılabileceğini belirtti.

Yargıtay Kararı:
Yargıtay 9. HD, 2021/4761 E., 2022/1132 K. – Arabuluculuk başvurusunun zamanaşımını durduracağına hükmetti.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Zorunlu arabuluculuk nedir?
Zorunlu arabuluculuk, kanun gereği dava açmadan önce arabulucuya başvurulması zorunluluğudur. Bu şart yerine getirilmeden açılan davalar, dava şartı yokluğu nedeniyle usulden reddedilir.

2. Hangi davalarda zorunlu arabuluculuk vardır?

• İşçi-işveren alacak ve tazminat davaları, işe iade davaları (iş kazası ve meslek hastalığı hariç)

• Konusu para alacağı ve tazminat talebi olan ticari davalar

• Parasal sınırın üzerindeki bazı tüketici davaları

3. Arabuluculuk başvurusu dava zamanaşımını durdurur mu?
Evet. HUAK m. 18/A gereğince, dava şartı arabuluculuk başvurusu zamanaşımı ve hak düşürücü süreleri durdurur. Süre, arabuluculuk sürecinin sona erdiği tarihten itibaren kaldığı yerden işlemeye devam eder.

4. İlk toplantıya katılmazsam ne olur?
Geçerli bir mazeret olmaksızın ilk toplantıya katılmayan taraf, davayı kazansa bile yargılama giderlerinin tamamını ödemekle yükümlü tutulabilir. (Yargıtay 22. HD, 2019/5783 E., 2020/1267 K.)

5. Arabuluculukta anlaşmaya varılırsa tekrar dava açabilir miyim?
Hayır. Anlaşma tutanağı mahkeme kararı niteliğindedir ve bağlayıcıdır. Taraflar tutanağı imzaladıktan sonra aynı konuda dava açılamaz.

6. Arabuluculuk ücreti kim öder?
HUAK’a göre, anlaşmaya varılması halinde ücret taraflarca eşit olarak ödenir. Anlaşma sağlanamazsa ilk iki saatlik ücret Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır.

7. Arabuluculuk ne kadar sürer?
Dava şartı arabuluculukta süre 3 haftadır. Zorunlu hallerde arabulucu en fazla 1 hafta uzatma yapabilir. Toplam süre 4 haftayı geçemez.

8. Arabuluculuk zorunluluğu hangi davalarda yoktur?

• İş kazası ve meslek hastalığı davaları

• İflas, konkordato, marka, patent, çek, bono, poliçe iptali davaları

• Bazı tüketici uyuşmazlıkları (parasal sınır altı)

9. Arabuluculuk başvurusu nasıl yapılır?
Arabuluculuk bürosuna veya bulunmayan yerlerde sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne gidilerek yapılır. Başvuru ücretsizdir.

10. Arabuluculukta avukat bulundurmam gerekir mi?
Zorunlu değildir ancak hak kaybı yaşamamak için avukat eşliğinde süreci yürütmek tavsiye edilir.

📌 Pratik İpuçları: Hak Kaybını Önleme

1. Önce uyuşmazlığınızın kapsamda olup olmadığını kontrol edin.

2. Sürelerin duracağını ama kaldığı yerden devam edeceğini unutmayın.

3. İlk toplantıya mutlaka katılın.

4. Tutanak imzalamadan önce her maddeyi inceleyin.

5. Mümkünse avukat ile süreci yürütün.

Sonuç

Zorunlu arabuluculuk, mahkemeye gitmeden çözüm sağlayabilen etkili bir mekanizmadır. Ancak usulüne uygun yürütülmemesi, davanın usulden reddine veya hak kaybına yol açabilir.
Bu nedenle hem kanun hükümlerine hem de Yargıtay içtihatlarına uygun hareket etmek esastır