Zilyetlik Kavramı

 

Zilyetlik Nedir?

Bu kavram bir eşyanın fiili hakimiyet altında bulundurulmasıdır.

Bir kişinin taşınır bir eşyanın zilyetliğini kazanması için o eşya üzerinde fiili hakimiyet kurmakla beraber buna ilişkin iradeyi ortaya koyması gerekir.

Fakat süreç içinde iradenin ortadan kalkması zilyetliğin ortadan kalkmasına sebep olmaz.

Zilyetlik bir hakka dayanabilir.Örneğin mülkiyet fakat dayanmayabilir de.

Fakat her ne olursa olsun hukuken korunan  bir durumdur.

 

Zilyetliğin Tabiatı

Zilyetlik ancak eşya vasfını taşıyan cismani varlıklar üzerinde mümkündür.

Bu tanımın aksinden de anlaşılacağı üzere  eşya vasfını taşımayan cismani olmayan varlıklar üzerinde zilyetlik kurulamaz sonuç hukuk böyle bir durumu korumaz.

 

Zilyetliğin Hakka Dayanmaması

Daha demin de bahsedildiği üzere zilyetliğin hakka dayanabileceğini ifade etmiştik.

Gerçekten de bir kişi bir taşınır üzerinde malik olma sıfatı ile fiili hakimiyet kurabilir.Bu durum o kişiye eşya üzerindeki mülkiyet hakkını kazandırmayacaktır.Fakat zilyet olacaktır.Bu durumda kişinin zilyetliği hukuki korumadan faydalanır.

 

Zilyetliğin Kazanılması

1.Aslen Kazanma

Taşınır eşyalarda zilyedinin rızası aranmadan o eşya üzerinde doğrudan fiili hakimiyet kurma iradesi ile fiili hakimiyet kurmaktır.Böyle bir durumda bir kişi zilyetliği kazanırken diğeri kaybeder.

Yine geçerli olmayan bir devir neticesinde malda fiili hakimiyet kuran kişinin zilyet olduğunu bunun aslen kazanma yöntemi ile gerçekleştiğini söylemek mümkün.Bunun sonucu olarak ayırt etme gücü olmayan yahut geçersiz bir sözleşme ile bir kişiden edilen  eşyanın zilyetliği aslen kazanılmış olur.

 

2.Devren Kazanma

Eşyada zilyet olan kişinin zilyetliği kendi rızası ile ve karşı tarafın rızasını alarak devretmesi o eşyayı onun fiili hakimiyetine bırakmasıdır.Örneğin bir taşınırın mülkiyetinin ve zilyetliğinin devredilmesi daha basit bir ifade ile bir marketten alınan herhangi bir ürün buna örnek teşkil eder.

 

3.Tesisen Kazanma

Mevcut zilyedin yani eşyada zilyetlik bulunduran kişinin zilyetliği elinde bulundurup başka bir kişide zilyetlik tesis etmesidir.Örneğin bir oyun konsolunun kiraya verilmesi böyledir.

 

4.Miras Yolu İle Kazanma

Mirasçılar miras bırakanın taşınır mallarını üzerindeki zilyetlikleri doğrudan kazanırlar.

 

Zilyetliğin Devrinin Çeşitleri

1.Kısa Elden Teslim (El Değiştirme): Malın mevcut zilyedi, aynı mal üzerindeki zilyetlik sıfatını değiştirerek yeni bir zilyede devreder. Örneğin, bir malın sahibi (asli zilyet) olan kişi, o malı kiracıya (feri zilyet) satarsa ve kiracı artık malik sıfatıyla zilyet olursa, bu kısa elden teslim olur.

2.Yeni Zilyedin Dolaysız Zilyet Kılınması: Mal veya mal üzerinde hakimiyet sağlayan araçlar (anahtar, tapu senedi vb.) doğrudan yeni zilyede teslim edilir. Bu durumda yeni zilyet, mal üzerinde doğrudan hakimiyet kurar.

-Malın Teslimi: Mal fiziksel olarak yeni zilyede verilir.

-Araçların Teslimi: Malın kontrolünü sağlayan araçlar teslim edilir.

-Malın Yeni Zilyedin Fiili Hakimiyetine Bırakılması: Yeni zilyet, eski zilyedin herhangi bir ek eylemine gerek kalmadan mal üzerinde fiili hakimiyet kurabilir.

3.Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınması: Mal veya hakimiyet araçları, yeni zilyedin temsilcisine teslim edilir veya önceki zilyet, özel bir hukuki ilişki nedeniyle malı kendi hakimiyetinde tutmaya devam eder.

-Temsilci Aracılığıyla Zilyetliği Kazanma: Temsilci, temsil yetkisine dayanarak veya temsil olunanın izniyle malı teslim alır.

-Hükmen Teslim: Özel bir hukuki ilişki (kira, emanet vb.) nedeniyle mal önceki zilyette kalır, ancak yeni zilyet dolaylı olarak hakimiyet kazanır.

-Zilyetlik Havalesi: Dolaylı zilyet, zilyetliğini tarafların anlaşmasıyla yeni zilyede devreder.

-Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi: Makbuz senedi veya varant gibi kıymetli evrakın devri, malın zilyetliğini veya rehin hakkını devreder

Taşınırlarda Zilyetliğin Sona Ermesinin Sebepleri

1.Zilyedin Arzusu ile Sona Erme (Zilyetlik İradesinin Sona Ermesi): Zilyet, taşınır mal üzerindeki hakimiyetinden vazgeçme iradesini gösterirse zilyetlik sona erer. Örneğin, bir kişi eşyasını çöpe atarak, başkasına vererek veya terk ederek zilyetlikten vazgeçebilir.

2.Fiili Hakimiyetin Kaybı: Zilyet, taşınır mal üzerindeki fiili hakimiyetini kaybederse zilyetlik sona erer. Bu durum, eşyanın çalınması, kaybolması veya başkası tarafından gasp edilmesi gibi durumlarda ortaya çıkabilir. Taşınır malların doğası gereği, fiili hakimiyetin kaybı daha kolay gerçekleşebilir.

-Sürekli Hakimiyet Kaybı: Eşya üzerindeki hakimiyetin geri kazanılması mümkün değilse zilyetlik kesin olarak sona erer. Örneğin, bir yüzük denize düşerse ve bulunması imkansız hale gelirse zilyetlik sona erer.

-Geçici Hakimiyet Kaybı: Eşya üzerindeki hakimiyet geçici olarak kaybedilmişse (örneğin, eşyanın başkasına ödünç verilmesi), zilyetlik sona ermez.

3.Dolaylı Zilyetlikte Aracının Zilyetliğini Kaybetmesi: Dolaylı zilyet, taşınır malı elinde bulunduran aracının zilyetliğini kaybetmesi halinde dolaylı zilyetliğini de kaybeder. Örneğin, bir malı kiralayan kişi (dolaylı zilyet), mal sahibi (aracı) malı satarsa kiracı da zilyetliğini kaybeder.

 

Zilyetliğin korunan bir hukuki durum olduğu Yargıtay’ın verdiği kararda da açıkça ortaya koyulmuş olup bir hakka dayanmaksızın bu korumadan yararlanılabileceğini de ifade edilmiştir.

20. Hukuk Dairesi         2015/7244 E.  ,  2015/8752 K.

“İçtihat Metni”

Bu davalar, TMK 981, 982 ve 983. maddeleri mal üzerinde zilyetlikten başka hiçbir hakkı bulunmayan kişilerin zilyetliğinin korunması için konulmuş hükümleri ihtiva etmektedir. TMK’nın 973. maddesinde zilyetlik “bir şey üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir” biçiminde tanımlanmıştır. TMK’nın 982 ve 983. maddelerinde zilyetlik herhangi bir hakka bağlı olmaksızın dava yoluyla korunmuştur. Hemen belirtmek gerekir ki, zilyetliğin korunması davasıyla zilyet, zilyetliğin hakka dayandığını ispat külfetine katlanmadan sadece zilyetliğini öne sürerek Sulh Hukuk Mahkemelerinde uygulanan basit yargılama usûlünün sağladığı kolaylıklardan yararlanır.

Zilyet, zilyetliğinin arkasında bulunan nesnel veya kişisel bir hakka dayandığında ise dava, bir hak davası niteliğini kazanır; o takdirde mahkemenin görevi, yalnız zilyetliğin korunması davasından farklı olarak, dava olunan şeyin değerine göre belirlenir.’’