Yurt Dışına Çıkış Yasağı Nedir?
Ceza muhakemesi hukukunda özgürlüğü kısıtlayan koruma tedbirlerinden biri de yurt dışına çıkış yasağıdır. Bu tedbir, şüpheli veya sanığın soruşturma ve kovuşturma aşamalarında kaçmasını önlemek, yargılamanın sağlıklı yürütülmesini sağlamak ve delillerin korunmasını garanti altına almak amacıyla uygulanır. Özellikle ceza yargılamasında tutuklama tedbirine alternatif olarak sıkça başvurulan, daha hafif nitelikte bir adli kontrol tedbiridir.
1) Hukuki Dayanak
-
Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.109: Tutuklama yerine uygulanabilecek adli kontrol tedbirlerini düzenler. Burada açıkça, “belirlenen yerlere başvurmak” ve “bazı davranışlardan kaçınmak” gibi tedbirlerle birlikte yurt dışına çıkış yasağı da sayılmıştır.
-
Pasaport Kanunu m.22: Ceza soruşturması veya kovuşturması nedeniyle hakkında yasaklama kararı verilen kişilere pasaport verilmeyeceğini düzenler.
-
Anayasa m.23: Herkesin seyahat özgürlüğü olduğunu, ancak suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle hâkim kararıyla bu hakkın sınırlanabileceğini belirtir.
2) Yurt Dışına Çıkış Yasağının Amacı
-
Sanığın veya şüphelinin kaçma ihtimalini önlemek,
-
Yargılamanın kesintisiz devamını sağlamak,
-
Tutuklamanın ağır sonuçlarını önleyerek daha hafif bir tedbir uygulamak,
-
Özellikle ekonomik suçlarda veya örgütlü suçlarda sanığın yurt dışına kaçıp delil karartmasının önüne geçmek.
3) Yurt Dışına Çıkış Yasağı Kararını Kim Verir?
-
Soruşturma aşamasında: Sulh Ceza Hâkimi kararıyla,
-
Kovuşturma aşamasında: Davanın görüldüğü mahkeme tarafından verilebilir.
Bu karar, kural olarak savcının talebi üzerine alınır; ancak hâkim veya mahkeme resen (kendiliğinden) de bu kararı verebilir.
4) Uygulamanın Şartları
-
Kuvvetli suç şüphesi bulunmalı,
-
Sanığın veya şüphelinin kaçma riski olmalı,
-
Tutuklama tedbiri ağır görüldüğünde alternatif bir adli kontrol tedbiri olarak uygulanmalıdır.
Yurt dışına çıkış yasağı, “otomatik” uygulanacak bir tedbir değildir; her olayda somut gerekçelerle karara bağlanması gerekir.
5) Yurt Dışına Çıkış Yasağının Süresi
-
Tedbir, yargılama sonuçlanana kadar devam edebilir.
-
Ancak ölçülülük ilkesi gereği, soruşturma ve kovuşturmanın uzaması halinde mahkemeler yasağın gerekliliğini düzenli aralıklarla gözden geçirmek zorundadır.
-
Gereksiz yere uzatılan yasak, seyahat özgürlüğünün ihlali sayılır.
6) Yurt Dışına Çıkış Yasağına İtiraz
-
Karara karşı, CMK m.111 uyarınca itiraz mümkündür.
-
İtiraz merci, kararı veren hâkim veya mahkemenin bağlı olduğu üst mahkemedir.
-
İtirazda, sanığın sabit ikametgahı, ailesi, işi, eğitim durumu gibi kaçma riskini azaltan unsurlar vurgulanmalıdır.
7) Yasağın Kaldırılması
-
Savunma tarafı, kaçma riski bulunmadığını ispatlayan belgeler (ikametgah, çalışma belgesi, aile bağları, mal varlığı kayıtları) sunarak yasağın kaldırılmasını talep edebilir.
-
Mahkeme, delillerin toplanmış olması veya davanın uzun sürmesi gibi gerekçelerle yasağı kaldırabilir.
-
Uygulamada, yurt dışına çıkış yasağı kaldırıldığında pasaport üzerindeki şerh de kaldırılır.
8) İnsan Hakları Boyutu
-
AİHS m.2 Protokol 4: Seyahat özgürlüğü güvence altına alınmıştır.
-
Anayasa Mahkemesi birçok kararında, gerekçesiz ve uzun süre devam eden yurt dışı çıkış yasaklarının hak ihlali oluşturduğunu belirtmiştir.
-
Dolayısıyla bu tedbir, ölçülü, gerekçeli ve sınırlı süreli olmalıdır.
9) Avukat Stratejisi
Bir müdafi olarak yurt dışına çıkış yasağına karşı:
-
Müvekkilin kaçma riskinin bulunmadığını vurgulamak,
-
Yerleşik yaşam tarzı (aile, iş, eğitim) ve sabit adres belgeleri sunmak,
-
Sağlık nedenleri veya iş seyahati için geçici izin talep etmek,
-
Yasağın gereksiz uzatıldığını belirterek düzenli aralıklarla kaldırma talebinde bulunmak savunma stratejilerinin başında gelir.
10) Sonuç
Yurt dışına çıkış yasağı, ceza yargılamasında uygulanan önemli bir adli kontrol tedbiridir. Ancak:
-
Sadece kaçma riski bulunan durumlarda,
-
Somut gerekçelerle,
-
Ölçülü bir süre için uygulanmalıdır.
Aksi takdirde, seyahat özgürlüğünün ihlaline yol açar ve hak ihlali gündeme gelir.
Ada Ceren KENDİGELEN
About Post Author
