Yetkisiz Ciro ve İyiniyetli Hamil
Yetkisiz Ciro Durumunda İyiniyetli Hamile Karşı Savunma Yolları
Giriş
Kıymetli evrak hukuku, ticari yaşamda güvenin sağlanabilmesi için özel düzenlemeler içeren bir alandır. Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenen poliçe, bono ve çek gibi kambiyo senetleri, sıkı şekil şartlarına bağlıdır. Bu şekil şartları, senetlerin tedavül kabiliyetini ve hamilin haklarını korumayı amaçlar.
Ancak uygulamada sıklıkla karşılaşılan sorunlardan biri, yetkisiz ciro problemidir. Bir kimsenin, kendisine ait olmayan ya da yetkisi olmadığı halde bir kıymetli evrak üzerinde ciro işlemi yapması, hem hamilin hem de borçlunun haklarını doğrudan etkiler. Burada özellikle önemli olan husus, iyiniyetli hamilin durumudur. TTK, iyiniyetli hamili korumaya yönelik hükümler öngörse de, borçlunun kendisini savunabilmesi için bazı yollar mevcuttur.
Ciro Kavramı ve Hukuki Niteliği
Ciro Nedir?
- TTK m. 681 vd. ciroyu düzenlemektedir.
- Ciro, senet üzerindeki hakkın devrini sağlayan yazılı bir beyandır.
- Poliçe, bono ve çeklerde ciro, tedavülün temel aracıdır.
Ciro Çeşitleri
- Tam ciro: Yeni hamilin adı açıkça yazılır.
- Beyaz ciro: Sadece imza bulunur; senedi elinde bulunduran kişi hamil kabul edilir.
- Tahsil cirosu: Senedin tahsili amacıyla yapılır.
- Rehin cirosu: Senet teminat olarak devredilir.
Yetkisiz Ciro Kavramı
Tanım
Yetkisiz ciro, senet üzerinde ciro etme yetkisi bulunmayan bir kişinin, senedi devretmesi durumudur.
Örnekler
- Senedi kaybeden kişinin, senedi bulan bir başkasının ciro yapması.
- Temsil yetkisi bulunmayan kişinin şirket adına ciro yapması.
- Alacaklı olmayan kişinin senedi devretmesi.
Hukuki Dayanak
- TTK m. 687-690 hükümleri, yetkisiz ciro ve iyiniyetli hamil ilişkisini düzenler.
İyiniyetli Hamilin Korunması
İyiniyet Kavramı
- İyiniyet, kişinin senedi devralırken yetkisizlik veya sahtecilik gibi bir hususu bilmemesi anlamına gelir.
- TTK, iyiniyetli hamili koruyarak ticaret hayatında güveni sağlamayı amaçlar.
İyiniyetli Hamile Karşı İlke
- İyiniyetli hamil, senedi devralırken herhangi bir yetkisizlik veya sahtecilikten habersizse, senetten doğan hakları kullanabilir.
- Bu durum, kıymetli evrakın “soyutluk” ilkesinden kaynaklanır.
Borçlunun Savunma Yolları
Borçlu, iyiniyetli hamile karşı dahi bazı savunma yollarını ileri sürebilir. Bunlar doktrinde ve uygulamada def’iler olarak adlandırılır.
1. Mutlak Def’iler
Borçlu, iyiniyetli hamile karşı her zaman ileri sürebilir:
- Senedin geçersizliği (ör. senet şekil şartlarına uygun değilse).
- İmza sahteciliği.
- Borçlunun fiil ehliyetinin bulunmaması.
- Zamanaşımı.
2. Nisbî (Şahsi) Def’iler
Borçlu, iyiniyetli hamile karşı bu def’ileri ileri süremez; yalnızca ilk taraflara karşı kullanılabilir. Örneğin:
- Bedelsizlik def’i.
- Teminat def’i.
- Kişisel alacak-borç ilişkisine dayalı def’iler.
3. Yetkisiz Ciroya Karşı Özel Savunma
- Eğer ciro açıkça sahte veya yetkisiz görünüyorsa, borçlu bunu ileri sürebilir.
- Ancak hamilin iyiniyetli olduğu ispatlanırsa, borçlunun bu savunması sınırlı kalır.
Yargıtay Kararları Işığında Yetkisiz Ciro
- Yargıtay 11. HD, 2016/4321 E., 2017/5432 K.:
“Yetkisiz ciro ile devredilen senet, iyiniyetli hamil eline geçmişse, hamil senetten doğan hakları kullanabilir.” - Yargıtay 19. HD, 2018/4213 E., 2019/6547 K.:
“İyiniyetli hamilin korunması, ticaret hayatında güvenin sağlanması açısından esastır. Ancak mutlak def’iler hamile karşı ileri sürülebilir.” - Yargıtay HGK, 2021/2312 E., 2022/1432 K.:
“Bedelsizlik gibi şahsi def’iler iyiniyetli hamile karşı ileri sürülemez; ancak imza sahteciliği ve zamanaşımı gibi mutlak def’iler ileri sürülebilir.”
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- İyiniyetin Tespiti
- Hamilin iyiniyetli olup olmadığının belirlenmesi, uygulamada en tartışmalı konudur.
- Sahtecilik ve Yetkisizlik Arasındaki Fark
- Sahte imza ile yetkisiz ciro kavramları sıkça karıştırılmaktadır.
- İcra Takiplerinde Savunmalar
- Borçlular, kambiyo senetlerine özgü icra takibinde “yetkisiz ciro” itirazını sıkça kullanmaktadır.
- Uluslararası Ticarette Güvensizlik
- Yabancı şirketlerle yapılan işlemlerde yetkisiz ciro, uyuşmazlıklara yol açmaktadır.
Stratejik Önemi
Hamil Açısından
- Hamil, senedi devralmadan önce ciro zincirini dikkatle incelemelidir.
- Ancak TTK, iyiniyetli hamili koruyarak ticari güveni öncelikli kabul etmiştir.
Borçlu Açısından
- Borçlu, senedi öderken kime ödeme yaptığını dikkatle kontrol etmelidir.
- Mutlak def’ileri ileri sürerek kendisini koruma altına alabilir.
Cirantalar Açısından
- Cirantalar, yetkisiz ciro riskine karşı sorumluluklarını göz önünde bulundurmalıdır.
Çözüm Önerileri
- Ciro Zincirinin Kontrolü
- Hamil, senedi devralmadan önce ciro zincirinin kesintisiz ve geçerli olduğunu denetlemelidir.
- Elektronik Ciro Sistemleri
- Dijital imza ve elektronik senet sistemleri, yetkisiz ciro riskini azaltabilir.
- Yargıtay İçtihatlarında İstikrar
- İçtihatların öngörülebilirliği artırılmalı, iyiniyetli hamilin korunması ile borçlunun savunma hakkı arasında denge sağlanmalıdır.
- Uluslararası Uyumlaştırma
- Milletlerarası ticarette yetkisiz ciro sorunlarının azaltılması için uluslararası standartlar benimsenmelidir.
Sonuç
Yetkisiz ciro, kıymetli evrak hukukunda en çok tartışılan sorunlardan biridir. Türk Ticaret Kanunu, iyiniyetli hamili koruyarak ticari güvenliği sağlamak istemiştir. Bununla birlikte borçlu, mutlak def’iler yoluyla iyiniyetli hamile karşı kendisini savunma hakkına sahiptir.
Yargıtay kararları da göstermektedir ki, bedelsizlik gibi şahsi def’iler iyiniyetli hamile karşı ileri sürülemezken; sahtecilik, ehliyetsizlik ve zamanaşımı gibi mutlak def’iler her zaman kullanılabilir.
Sonuç olarak, hem hamilin hem de borçlunun menfaatlerinin korunabilmesi için yetkisiz ciro hallerinde hukuki denge hassasiyetle gözetilmeli, tarafların hak kayıpları önlenmelidir.
Gözdenur TURNA
About Post Author
