Yenilenebilir Enerji Yatırımlarında Devlet Teşvikleri ve Hukuki Başvuru Süreçleri Nelerdir?

Giriş

Küresel enerji dönüşümü süreci, yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgar, jeotermal, biyokütle vb.) kullanımını stratejik bir hedef haline getirmiştir. Türkiye de 2000’li yılların başından itibaren yenilenebilir enerji yatırımlarına özel teşvikler, hukuki kolaylıklar ve lisans muafiyetleri sağlayarak yatırımcıları desteklemektedir. 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (“YEK Kanunu”), 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve ilgili yönetmelikler bu alandaki temel yasal çerçeveyi oluşturmaktadır.

Bu makalede, yenilenebilir enerji yatırımlarında devlet teşvikleri, başvuru süreçleri, lisans prosedürleri ve uygulamaya yönelik hukuki adımlar ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

---

1. Yenilenebilir Enerji Yatırımlarına Sağlanan Teşvikler

Yenilenebilir enerji projelerine sağlanan devlet teşvikleri, hem yatırım maliyetlerini düşürmekte hem de yatırımcıya uzun vadeli fiyat garantileri sunmaktadır. Temel teşvik mekanizmaları şunlardır:

1.1. YEKDEM (Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması)

• Alım Garantisi: 5346 sayılı Kanun’un 6. maddesi uyarınca, yenilenebilir enerji santrallerinden üretilen elektriğin belirli bir fiyat üzerinden devlet tarafından satın alınması sağlanır.

• Fiyatlar ve Süreler: Örneğin, güneş ve rüzgar enerjisi için kWh başına 0,133 ABD Doları, jeotermal için 0,105 ABD Doları gibi sabit fiyatlar uygulanır. Teşvik süresi genellikle 10 yıl olup, yerli ekipman kullanımı durumunda ek fiyat avantajları sağlanır.

• Başvuru: Yatırımcı, üretim lisansını aldıktan sonra Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) başvurarak YEKDEM’den faydalanabilir.

1.2. Yerli Ekipman Kullanım Teşviki

• YEK Kanunu’nun ek madde 2’sine göre, üretim tesisinde kullanılan ekipmanların yerli malı sertifikalı olması halinde 0,4 – 3,5 cent/kWh arasında ilave destek ödenir.

• Örneğin, bir güneş enerjisi santralinde yerli PV modül kullanılması durumunda 0,8 cent/kWh ek fiyat garantisi uygulanır.

1.3. Yatırım Teşvik Belgeleri ve KDV/Customs Muafiyetleri

• Yenilenebilir enerji projeleri, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından sağlanan genel ve bölgesel teşviklerden yararlanır.

• KDV muafiyeti, gümrük vergisi muafiyeti, faiz desteği ve yatırım yeri tahsisi bu kapsamda sağlanabilir.

1.4. Hazine ve Orman Arazilerinin Kullanımı

• 6292 sayılı Kanun ile Hazine taşınmazları yenilenebilir enerji yatırımlarında kolaylıkla kiralanabilir.

• Orman arazilerinin kullanımında ise Orman Kanunu m.17 uyarınca izin süreçleri hızlandırılmış ve bedellerde indirim sağlanmıştır.

---

2. Hukuki Başvuru ve Lisans Süreçleri

Yenilenebilir enerji yatırımları, EPDK tarafından belirlenen lisanslı veya lisanssız üretim modellerine göre şekillenir. 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu bu süreci düzenler.

2.1. Lisanssız Elektrik Üretimi

• 6446 sayılı Kanun’un 14. maddesi uyarınca, 5 MW’a kadar kurulu güce sahip yenilenebilir enerji santralleri lisanssız olarak kurulabilir.

• Başvuru:

  1. Dağıtım şirketine (EDAŞ) proje başvurusu yapılır.

  2. TEİAŞ veya ilgili dağıtım şirketi tarafından bağlantı görüşü alınır.

  3. ÇED muafiyeti veya gerekli ise ÇED olumlu belgesi temin edilir.

  4. Teknik onay sonrası 2 yıl içinde santralin inşası tamamlanır.

2.2. Lisanslı Elektrik Üretimi

• Lisanslı üretim projeleri genellikle 5 MW üstü kapasitelidir.

• EPDK Lisansı:

  • Ön lisans süresi (24 ay) boyunca yatırımcı, gerekli izinleri alır (imar, ÇED, kamulaştırma vb.).

  • Ön lisans sonrası 49 yıla kadar üretim lisansı verilir.

• Gerekli Belgeler:

  • Şirket ana sözleşmesi (enerji üretimi faaliyet konulu olmalı)

  • Finansman kapasitesini gösteren belgeler

  • Teknik proje ve bağlantı anlaşmaları

  • ÇED raporu veya muafiyet yazısı

---

3. ÇED Süreci ve Çevresel İzinler

• Yenilenebilir enerji projelerinde Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreci kritik öneme sahiptir.

• ÇED Yönetmeliği uyarınca, 1 MW üzeri güneş enerjisi projeleri için “ÇED gerekli değildir” kararı, büyük ölçekli projeler için ise “ÇED olumlu” kararı alınmalıdır.

• ÇED raporu, projenin çevreye etkilerini, flora-fauna analizlerini ve alınacak önlemleri içermelidir.

---

4. Yatırımın Uygulamaya Geçirilmesi ve Sözleşmeler

• Bağlantı Anlaşmaları: TEİAŞ veya EDAŞ ile bağlantı ve sistem kullanım anlaşması imzalanmalıdır.

• Yatırım Sözleşmeleri: EPC (Mühendislik, Tedarik ve Kurulum) sözleşmeleri, O&M (Bakım ve İşletme) sözleşmeleri, yerli ekipman tedarik anlaşmaları hukuki açıdan titizlikle hazırlanmalıdır.

• Enerji Satış Anlaşmaları (PPA): YEKDEM dışında özel alıcılarla yapılan ikili anlaşmaların (Power Purchase Agreement) hukuki geçerliliği ve fesih şartları detaylı şekilde düzenlenmelidir.

---

5. Uygulamada Karşılaşılan Hukuki Sorunlar

• Bağlantı Kapasitesi Kısıtları: TEİAŞ kapasite sınırlamaları nedeniyle birçok başvuru reddedilebilmektedir.

• İmar Planı Değişiklikleri: Güneş santrali için tarım arazilerinin kullanımına Tarım ve Orman Bakanlığı izinleri gerekebilir.

• Kamulaştırma: Projenin iletim hattı güzergahında kamulaştırma davaları ortaya çıkabilmektedir.

• Yargı Süreçleri: İptal davaları ve çevre davaları, projelerin gecikmesine yol açabilir.

---

6. Uygulamaya Yönelik Öneriler

• Hukuki Due Diligence: Yatırım öncesinde arazi, imar durumu, tapu kayıtları ve mevzuat açısından kapsamlı bir hukuki inceleme yapılmalıdır.

• Finansman Yapılandırması: Teşvik belgeleri ve YEKDEM alım garantileri, banka kredileri için teminat niteliği taşır.

• Uzman Hukuk Desteği: Lisans başvurusu, ÇED raporu hazırlanması ve EPC sözleşmeleri gibi aşamalarda uzman bir enerji hukuku avukatıyla çalışmak riskleri azaltır.

---

Sonuç

Yenilenebilir enerji yatırımları, Türkiye’de hem devlet teşvikleri hem de uluslararası finansman imkanlarıyla cazip bir yatırım alanı olarak öne çıkmaktadır. YEK Kanunu, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, ÇED Yönetmeliği ve teşvik mevzuatı, yatırımcılar için net bir hukuki çerçeve sunmaktadır. Ancak, başvuru süreçlerinde atılacak yanlış adımlar veya eksik belgeler, projenin reddi ya da gecikmesi ile sonuçlanabilir. Bu nedenle hem teorik bilgi hem de uygulama tecrübesi büyük önem taşımaktadır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut