Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınması
Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınması: Türleri, Şartları, Uygulama Senaryoları ve İspat Stratejileri
1) Giriş: Dolaylı Zilyet Nedir, Neden Önemli?
Zilyetlik Türk Medenî Hukukunda, bir eşya üzerinde fiilî hâkimiyetin ve ona eşlik eden zilyetlik iradesinin birleşimiyle oluşan bir durumdur. Zilyetlik, yalnızca fiilen elinde tutan kişiye (doğrudan zilyet) özgü değil; aynı zamanda o kişi üzerinden hâkimiyet kuran ve ona talimat verme gücüne sahip olan kimse için de mümkündür. İşte bu ikinci kategori dolaylı zilyettir.
Dolaylı zilyet, eşyayı fiilen elinde bulundurmaz; fakat doğrudan zilyet dediğimiz kişi (örneğin kiracı, emanetçi, lojistik firması, depo işletmecisi, taşıyıcı, bayii) o eşya üzerinde onun adına fiilî hâkimiyeti sürdürüyor ve ona karşı iade/teslim borcu altındadır. Bu yapı, ticari hayatın hızla akmasına, depolama–taşıma–kiralama ilişkilerinin güvenle yürütülmesine ve aynî–kişisel hakların eşgüdümlü biçimde korunmasına hizmet eder.
Yeni zilyedin dolaylı zilyet kılınması ise, bir devrin sonunda yeni hak sahibinin eşyaya fiilen dokunmadan da zilyetlik zincirinin tepesine geçmesidir. Böylece:
- Satıcı/önceki zilyet fiilen elinde tutmaya devam edebilir (kiracıya dönüşebilir, emanetçi sıfatıyla tutabilir),
- Üçüncü kişi (ör. depo, taşıyıcı, kiracı) eski sahibi adına tuttuğu eşyayı bundan sonra yeni sahibi adına tutmaya başlar,
- Eşya taşıma veya depoda iken, temsil/taşıma belgelerinin devri ile yeni sahip dolaylı zilyet konumunu kazanır.
Bu sayede fiziksel teslim her zaman şart değildir; özellikle seri mal hareketlerinde ve kompleks tedarik zincirlerinde hız, ispat ve risk yönetimi avantajı sağlar.
2) Kavramsal Çerçeve: Doğrudan/Dolaylı Zilyet – Birlikte ve Ardışık Zilyetlik
- Doğrudan zilyet: Eşyayı elinde bulunduran kişi (ör. kiracı, emanetçi, depo/taşıyıcı).
- Dolaylı zilyet: Doğrudan zilyede talimat veren, ondan iade/teslim talep edebilen üst halka (ör. malik veya rehinli alacaklı gibi aynî hak sahibi; ya da sözleşmesel ilişki nedeniyle iade hakkı olan kimse).
Birlikte zilyetlik (müşterek fiilî hâkimiyet) ve ardışık zilyetlik (zincir hâlinde devir) kavramları da pratikte önem kazanır. Yeni zilyedin dolaylı zilyetliği, kimi zaman bir üst halka eklenmesi, kimi zaman da üst halkanın değişmesi şeklinde tezahür eder.
3) Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınmasının Temel Yolları
Dolaylı zilyetlik, uygulamada “teslim yerine geçen işlemler” başlığı altında toplanır. Aşağıdaki türler, yeni zilyedin dolaylı zilyet kılınmasının en yaygın araçlarıdır.
3.1) Zilyetliğin Havalesi
Öz: Eşya fiilen satıcı/önceki zilyette kalır; ancak taraflar arasındaki anlaşma ile satıcı artık yeni sahibinin doğrudan zilyedi/detantörü hâline gelir. Satıcı, artık malik sıfatıyla değil, iade borçlusu sıfatıyla eşyayı elinde tutar. Yeni malik ise dolaylı zilyettir.
Alt senaryolar:
- Satış ve geri kiralama: Mal satılır; satıcı aynı anda kiracı sıfatıyla kullanmaya devam eder.
- Satış ve emanet (depo–emanetçi): Satış olur; satıcı yeni malik adına emanetçi gibi tutar.
- Finansal yeniden yapılandırma: Finansman sağlayan kuruluş, eşyayı devralır; borçlu eşya üzerinde fiilî kullanımı sürdürür.
Şartlar (uygulama odaklı):
- Taraflar arasında teslim yerine geçen açık anlaşma,
- Eşyanın belirli/muayyen olması (stok listesinin ayrıştırılması),
- İspat araçları: sözleşme, teslim protokolü, stok/varlık listeleri, KEP bildirimi, ticari defter kayıtları.
Avantajlar:
- Fiziksel taşıma masrafı yoktur,
- Mal işletmede kesintisiz kalır,
- Rehin/teminat kurgularıyla uyumludur (ör. finansal kiralama benzeri yapılar).
Riskler:
- Alacaklıların haczi: Eski zilyedin malı “fiilen” elinde tuttuğu düşünülebilir. Bu noktada ispat belirleyicidir.
- İyiniyetli üçüncü kişiye devir/teslim ihtimali: Temsil ilişkilerinin net kurulmaması, iyiniyetli üçüncü kişiyi güçlendirebilir.
- Vergi ve muhasebe etkileri: Malın sahibi değişmiş, kullanım kalmış olabilir; kayıtlar uyumlu olmalı.
3.2) Bildirili Teslim (Üçüncü Kişide Bulunan Eşyanın Devri)
Öz: Eşya fiilen üçüncü kişide (depo, taşıyıcı, kiracı, fasoncu) bulunur. Eski malik, bu üçüncü kişiye bundan sonra eşyayı yeni malik adına tut şeklinde bildirim yapar (veya üçlü mutabakat kurulur). Böylece yeni malik dolaylı zilyet, üçüncü kişi doğrudan zilyet olur.
Tipik kullanım alanları:
- Depo–ambar: Depodaki stoklar el değiştirdiğinde,
- Lojistik–taşıma: Kargo/taşıma aşamasındaki mallarda,
- Kiralık malın satışı: Kiracı kullanımda iken malın el değiştirmesi.
Pratik kontrol listesi:
- Üçüncü kişiye yazılı bildirim (KEP/iadeli taahhütlü mektup),
- Malların açık şekilde tanımlanması (stok kodu, lot, adet),
- Eski malik–yeni malik–üçüncü kişi arasında üçlü teyit.
Avantajlar:
Fiziksel teslim gerekmez; lojistik akış kesilmez; ürün kaybı/hasar riskleri yönetilebilir.
Riskler:
Bildirimin hiç yapılmaması ya da muğlak yapılması hâlinde ispat güçlüğü ve haciz–istihkak uyuşmazlıkları doğar.
3.3) Temsil/Taşıyıcı Üzerinden Hükmen Teslim (Belge Devri Yoluyla)
Öz: Eşya temsil belgesi veya taşıma belgesi altında bir taşıyıcı/depo tarafından tutuluyorsa, belgenin devri (ve/veya zilyet tayini bildirimi) ile yeni malik dolaylı zilyet olur. Uygulamada:
- Konşimento, sevk mektubu, irsaliye (taşıma belgeleri),
- Makbuz senedi, ürün senedi, lisanslı depo senetleri (depolama/temsil),
- Kuyum–emtia depolarına özgü belgeler.
Şartlar:
- Belgenin şekline uygun devir (ciro, teslim, devre ilişkin kayıt),
- Malın belge ile birebir özdeşliği (lot/seri/kap numarası),
- Depo/taşıyıcıya zilyet tayini bildirimi (gerekli hâllerde).
Avantajlar:
Uluslararası ticarette hız ve risk transferi; gümrük–lojistik zincirinde kesintisiz hak devri.
Riskler:
Belgenin güvenliği, çift devir olasılığı, gümrük–sigorta–taşıma sözleşmesi hükümleriyle uyum zorunluluğu.
3.4) (Karşılaştırma) Kısa Elden Teslim ve Gösterme ile Teslim
Bunlar dolaylı zilyet kılma yöntemleri değil, fakat uygulamada sık karıştığı için kısa not:
- Kısa elden teslim (brevi manu): Eşyayı zaten elinde bulunduran kişi (ör. kiracı/emanetçi) bir anlaşmayla artık malik sıfatıyla tutmaya başlar. Sonuç doğrudan zilyetliktir (dolaylı değil).
- Gösterme ile teslim (longa manu): Yığın/ambar/raf gibi yerlerde fiilî hakimiyetin anahtar/erişim/yer gösterilerek devri; bu da tipik olarak doğrudan zilyetlik doğurur.
Bu iki kurum, fiziksel teslimin esnekleştirilmiş biçimleridir. Dolaylı zilyet doğurmadığı için, konumuzda sadece ayrım vurgusu yapılmıştır.
4) Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınmasının Zorunlu Unsurları
- Zilyetlik İradesi (animus) ve Hukukî İlişki:
Yeni malik/üst halkada zilyetlik iradesinin bulunması ve doğrudan zilyet ile arasında eşyayı onun adına tutmayı sağlayacak bir hukuki bağ (kira, emanet, depo, taşıma, hizmet–vekâlet ilişkisi) gerekir. - Eşyanın Belirliliği:
Zilyetliğin konusu muayyen olmalı; stok içinde ayrıştırma, seri/lot/kap numarası, ambardaki yer planı, taşıma belgesi numarası gibi ayırt ediciler açıkça yazılmalıdır. - Teslim Yerine Geçen İşlem:
Havale/bildirim/temsil belgesi devri gibi kurucu işlem açık ve ispatlanabilir olmalı; hele üçlü ilişkilerde (depo/taşıyıcı–eski malik–yeni malik) üç taraflı teyit ideal olandır. - İspat Disiplini:
Sözleşme–protokol–KEP yazışmaları–teslim listeleri–ambar fişleri–taşıma/depo belgeleri–ticari defter kayıtları senkron olmalı.
Hukukî niteliği destekleyen dönemsel e-posta/KEP akışı, ileride çıkabilecek haciz–istihkak–rehin ihtilaflarında belirleyici olur.
5) Uygulama Senaryoları ve Stratejik Notlar
5.1) Kiradaki Malın Satışı
- Durum: Mal kiracıdadır; malik değişir.
- Adım: Eski malik, kiracıya bildirili teslim yapar; kiracı, malı yeni malik adına tutmaya başlar.
- Sonuç: Yeni malik dolaylı zilyet, kiracı doğrudan zilyet olur. Kira sözleşmesinin devri/yenilenmesiyle uyumlu metinler hazırlayın.
5.2) Depoda Bulunan Stokların El Değiştirmesi
- Durum: Lisanslı depoda buğday/emtia; genel depoda tekstil/elektronik.
- Adım: Makbuz/ürün senedi devri + depo işletmecisine zilyet tayini bildirimi.
- İspat: Senedin devri kayıtları, lot–adet–depo yeri, KEP tebliği, depo teyidi.
5.3) Sat–Geri Kirala (Sale & Leaseback)
- Durum: İşletme makinelerini finansman için satar; anında kiralar.
- Çözüm: Zilyetliğin havalesi ile satıcı artık kiracı/doğrudan zilyet, finansman kuruluşu dolaylı zilyet olur.
- Risk: Haciz/istihkak ihtilaflarında ispat seti kritik: satış sözleşmesi, kira sözleşmesi, varlık listeleri, sabit kıymet kayıtları, KEP bildirimleri.
5.4) Taşıma Halindeki Malların Devri
- Durum: Mal yoldayken malik değişir.
- Çözüm: Konşimento/sevk mektubu devri ve taşıyıcıya zilyet tayini bildirimi ile yeni malik dolaylı zilyet olur.
- Not: Sigorta–incoterms–gümrük belgeleriyle metin uyumu sağlanmalı.
5.5) Bayii–Fason–Lojistik Üçgeninde Dönemsel Devirler
- Durum: Fason üretici/bayii üretimde–depoda–taşımada malı tutuyor.
- Çözüm: Aylık/haftalık toplu bildirili teslim protokolleri; lot–adet bazında KEP teyitleri; ERP raporlarından zilyetlik çizelgesi.
6) İyiniyet, Haciz ve Üçüncü Kişi Uyuşmazlıkları
Haciz–İstihkak:
Fiilen malın bulunduğu yer çoğu zaman eski malik veya üçüncü kişi olduğundan, alacaklı/haciz baskısı doğabilir. Yeni malikin dolaylı zilyet olduğu vakit, istihkak iddiasını güçlü kılan belgeler:
- Satış/temlik sözleşmesi + teslim yerine geçen işlem maddesi,
- Bildirim/KEP ve üçüncü kişi teyidi,
- Stok/lot ayrımı ve dönemsel envanter,
- Ticari defter–ERP raporu–ambar/irsaliye kayıtları.
İyiniyetli üçüncü kişi kazanımı:
Taşınırda iyiniyetle iktisap rejimi gereği, teslim/temsil akışlarını zaman damgalı ve çakışmasız yürütün. İki farklı kişiye eşzamanlı devri ima eden belgeler, yeni maliki zayıflatabilir.
7) Sözleşme ve Belgelendirme: Pratik Taslaklar
7.1) Teslim Yerine Geçen İşlem Maddesi (Örnek Taslak Dili)
Taraflar, işbu sözleşme kapsamında Ek–1’de yer alan muayyen malların zilyetliğinin havalesi suretiyle devredildiğini; Satıcı’nın bu malları alıcı adına muhafaza eden doğrudan zilyet/detantör sıfatıyla elinde bulundurmaya devam edeceğini; Alıcı’nın ise anılan mallar üzerinde dolaylı zilyet sıfatı kazandığını, iade/teslim talimatı üzerinde mutabıktır. Taraflar, malların kimliğini lot/seri/kap/depo yeri itibarıyla belirlemiş olup, değişiklikler KEP ile bildirilecektir.
7.2) Bildirili Teslim (Üçüncü Kişiye Yazı)
…/…/20.. tarihli sözleşme uyarınca, Ek–1’de kimliği belirtilen malları bugünden itibaren [ALICI TİCARET UNVANI] adına elinizde bulundurmanız gerekmektedir. Tarafınıza düşen yükümlülükler ve iade/teslim adresleri aşağıdaki gibidir… (Depo/taşıyıcı teyidi istenmeli.)
7.3) Temsil/Depo Belgesi Devri Notu
Lisanslı depo senedi/konsimento/sevk mektubu … numaralı belgenin devri gerçekleştirilmiş olup, zilyet tayini [ALICI] lehine yapılmıştır. Depo/taşıyıcı kayıtlarınızın bu doğrultuda güncellenmesi rica olunur.
İpuçları:
- Ekler: muayyen mal listesi, depo yeri planı, lot/seri tabloları, ERP ekran görüntüleri,
- Düzenli KEP döngüsü ve üçüncü kişi teyitleri,
- Uyuşmazlıkta hızlı ibraz için belge versiyon yönetimi.
8) Yargısal Yaklaşım (Pratik Gözlemler – İçtihat Eğilimleri)
Uygulamadaki genel eğilimler, kabaca şu ilkelere yaslanır:
- Teslim yerine geçen işlemler (havale, bildirili teslim, belge devri) geçerlidir; ancak somut ispat aranır.
- Sırf fatura çoğu kez zilyetliğin devrine yeterli görülmez; teslim/temsil mekanizması net, belgeler birbiriyle uyumlu olmalıdır.
- Anahtar/erişim devri (ambar anahtarı, depo şifresi) çoğu dosyada teslim yerine geçer; fakat mal kimliğinin ve yerinin netliği aranır.
- İstihkak davalarında, zilyetlik zincirinin hangi tarihte ve nasıl kurulduğu ile üçüncü kişiye bildirim yapılıp yapılmadığı kritik önemdedir.
- Taşıma/konşimento senaryolarında, belge devri ve taşıyıcıya talimatın izlenebilirliği esastır.
- Sat–geri kirala tipinde, havale iradesi açıkça yazılıp mal listeleri ayrıştırılmışsa yeni malik lehine güçlü tablo oluşur.
(Bu bölüm, uygulama pratiğine ilişkin genel eğilim aktarımıdır; bilinçli olarak atıf/alıntı kullanılmamıştır.)
9) Taşınmazlar Açısından Kısa Parantez
Taşınmazlarda mülkiyetin kazanılması kural olarak tescile bağlıdır. Ancak zilyetliğin devri (fiilî hâkimiyetin kimin adına sürdüğü) ayrı bir olgudur. Taşınmaz bakımından fiilî kullanımın kim adına yapıldığı (kiracı, intifa hakkı sahibi, hasılat kirası, şantiye yüklenicisi) dolaylı zilyet kurguları ile açıklanabilir. Yine de taşınmazlarda tapudaki tescil ile zilyetlik farklı alanlardır; barışık bir belge düzeni gerekir.
10) Vergi–Muhasebe–Sigorta Uyum Notları
- Satış–geri kirala düzenlerinde gelir/finansman etkileri; amortisman kayıtlarının yeni düzene göre düzenlenmesi,
- Sigorta poliçesi lehdarı ve riziko adresleri; dolaylı zilyet kurgusuna göre menfaat sahibi güncellemeleri,
- Envanter–stok sayımlarında yeni malik adına zilyetlik şerhleri ve dönemsel mutabakat formları,
- KDV–irsaliye–e-fatura zincirinin, teslim yerine geçen işlem tarihiyle uyumlu kurulması.
11) Uyuşmazlık Türleri ve Dava/İtiraz Yolları
- İstihkak (Hacze İtiraz): Yeni malik dolaylı zilyet olarak hacze konu mallar üzerindeki hakkını ileri sürer. Delil seti (sözleşme, KEP, stok listesi, depo/taşıyıcı teyidi) belirleyicidir.
- Zilyetliğin korunması talepleri: Haksız el atma, iade talimatına aykırılık, depo/taşıyıcı tarafından üçüncü kişiye haksız devir gibi durumlarda ihtiyati tedbir ve iade talep edilebilir.
- Sözleşmesel eda davaları: Kiracı/emanetçi/depo/taşıyıcının iade yükümlülüğüne aykırılıkta eda davası ve temerrüt/fesih süreçleri.
- Tazminat: Zıya/hasar/haksız devirden kaynaklanan zarar kalemleri (mal bedeli, değer kaybı, kar kaybı, taşıma/depo masrafları, cezai şart).
İspat yükü: Genellikle teslim yerine geçen işlemi ileri süren taraftadır. O yüzden belge disiplini bir risk yönetim aracıdır.
12) Uygulama Kontrol Listesi (Avukat ve Kurumsal Ekipler İçin)
- Kurgu seçimi: Havale mi, bildirili teslim mi, belge devri mi?
- Muayyenlik: Lot/seri/kap numarası, depo yeri, miktar, nitelik.
- Metinler: Sözleşme + teslim yerine geçen işlem maddesi + ek listeler.
- Üçüncü kişiye bildirim: Depo/taşıyıcı/kiracıya KEP; mümkünse üçlü mutabakat.
- ERP–defter–fatura uyumu: Tarih–saat–numara zincirini tekleştirin.
- Sigorta–lojistik–gümrük: Poliçe/Incoterms/konşimento satırlarını uyarlayın.
- Periyodik teyit: Aylık KEP teyidi, envanter mutabakatı, anahtar/erişim logları.
- Uyuşmazlık planı: Haciz/istihkak–ihtiyati tedbir–eda tazminatı için delil dosyası.
13) Sık Yapılan Hatalar ve Kaçınma Yolları
- Sadece fatura ile yetinmek: Fatura mülkiyet/zilyetlik devrini tek başına ispat etmez.
- Belirsiz stok listeleri: “Depodaki ürünler” gibi muğlak ifadeler yerine liste–lot–seri kullanın.
- Bildirimsiz devir: Depo/taşıyıcı/kiracı haberdar edilmezse, pratikte “kim adına tutuyor?” sorusu zayıf kalır.
- Arşiv dağınıklığı: KEP–sözleşme–liste–irsaliye–ERP arasında zaman damgaları uyuşmaz.
- Sigorta–lojistik uyumsuzluğu: Poliçede hâlâ eski malik lehdar; konşimento talimatı güncellenmemiş.
14) SSS – Sıkça Sorulan Sorular
S1) Dolaylı zilyetlik için mutlaka yazılı sözleşme gerekir mi?
Hayır; ancak ispat için yazılı belge ve KEP hattı hayati. Ticari hayatta yazılı ve ekli çalışmayı standartlaştırın.
S2) Depoda el değiştiren mallar için tek işlem yeterli mi?
İdeal akış: Belge devri + depo bildirimi + muayyen liste. Üçlü teyit, istihkakta oyunu çevirir.
S3) Sat–geri kirala düzeninde hacze karşı nasıl korunuruz?
Havale hükmü açık; mal listeleri ayrıştırılmış; kira sözleşmesi–KEP–ERP–ambar kayıtları aynı dili konuşmalı.
S4) Taşıma hâlindeki malın devrinde konşimento şart mı?
Somut taşıma türüne göre temsil/taşıma belgesi gerekir. Taşıyıcıya zilyet tayini bildirimi yapmayı atlamayın.
S5) Kısa elden teslim ile dolaylı zilyetlik farkı?
Kısa elden teslim doğrudan zilyet yaratır; dolaylı zilyetlikte ise üst halka kurulur ve fiil hâkimiyet başkasındadır.
15) Örnek Senaryo – İstihkak Dosyasına İspat Seti
Olay: A şirketi, X depoda bulunan 1.000 adet elektronik ürünü B şirketine satıp bildirili teslim yapıyor. Üç gün sonra A’nın alacaklıları X depodaki malları haczediyor.
B’nin stratejisi:
- Satış sözleşmesi ve teslim yerine geçen işlem maddesi,
- X depoya gönderilen KEP bildirimi ve depo teyit yazısı,
- Lot/seri bazlı Ek–1 listesi; X deponun ambar kayıtları,
- E-fatura–irsaliye–ERP akışının tarihsel uyumu,
- Varsa sigorta poliçesi lehdar güncelleme ve taşıma/depolama talimatı.
Beklenen sonuç: B’nin dolaylı zilyet olduğu ve X deponun B adına doğrudan zilyet olduğu ispatlanır; istihkak kabulü kolaylaşır.
16) Sonuç: İyi Tasarlanmış Dolaylı Zilyetlik, Uyuşmazlıkta Kalkanınız
Yeni zilyedi dolaylı zilyet kılmak, özellikle depo–taşıma–kira–emanet zincirlerinin doğal halidir. Burada başarının anahtarı, teslim yerine geçen işlemin bilinçli kurulması ve ispat setinin baştan hazırlanmasıdır:
- Havale (constitutum possessorium): Eşya eski zilyette kalsa da yeni malik üst halkadır.
- Bildirili teslim: Üçüncü kişideki mal için en güvenli bildirim–teyit düzeneği.
- Belge devri–hükmen teslim: Konşimento/ürün senedi gibi araçlarla sınırlar arası akış.
Avukat gözüyle tavsiye: Her senaryoda muayyenlik + bildirim + belge uyumu üçlüsünü kurun. KEP tabanlı periyodik teyit döngüsü oluşturun. ERP–defter–sigorta–lojistik–gümrük başlıklarını aynı masada toplayın. Böylece haciz–istihkak–tazminatlar karşısında savunmanız proaktif olur.
18) Kapanış – Uygulamada Altın Kurallar (Kısa)
- Muayyenlik olmadan dolaylı zilyetlik iddiası kırılgandır.
- Bildirimi ve üçüncü kişi teyidini asla es geçmeyin.
- Belge devri (konşimento/ürün senedi) ile zilyet tayini birbirini tamamlar.
- ERP–defter–KEP üçgeninde zaman damgası tutarlılığı kurun.
- Hacizde istihkakın kaderini, ilk günden kurduğunuz delil seti belirler.
About Post Author
