Yazılım Lisans Sözleşmelerinde Kullanıcı Yükümlülükleri ve Aykırılığın Hukuki Sonuçları

Giriş

Dijital çağın en temel yapı taşlarından biri olan bilgisayar yazılımları, mühendislikten muhasebeye, grafik tasarımdan yapay zekâ uygulamalarına kadar her alanda temel ihtiyaç haline gelmiştir. Bu yazılımların kullanımı ise çoğunlukla lisans sözleşmeleri vasıtasıyla belirlenmekte ve kullanıcılar bu sözleşme koşullarına uymakla yükümlü kılınmaktadır.

Ancak uygulamada birçok kullanıcı, yazılım lisans sözleşmelerini ya hiç okumadan kabul etmekte ya da içeriğini anlamadan ihlal etmektedir. Bu durum özellikle lisanssız kullanım, yetkisiz çoğaltma, üçüncü kişilere aktarma veya eğitim lisansının ticari faaliyetlerde kullanımı gibi hallerde hukuki ve cezai yaptırımlarla sonuçlanabilmektedir.

2. Yazılım Lisans Sözleşmesi Nedir?

Yazılım lisans sözleşmesi, bir yazılımın kullanım hakkının hangi sınırlar içerisinde verildiğini belirleyen, genellikle tek taraflı ve standart nitelikte olan sözleşmelerdir. Genellikle “End User License Agreement (EULA)” başlığıyla karşımıza çıkar.

Bu sözleşmelerle kullanıcıya, yazılımın:

• Kopyalanması,
• Kurulması,
• Çalıştırılması,
• Yedeklenmesi

gibi kullanım türleri belirli sınırlar dahilinde verilir. Lisans bir “mülkiyet hakkı” değil, kullanım izni sağlar.

3. Kullanıcının Temel Yükümlülükleri

Yazılım lisans sözleşmesine göre kullanıcıya düşen başlıca yükümlülükler şunlardır:

• Yazılımı yalnızca belirtilen cihaz(lar) üzerinde kullanmak
• Kopyalamamak, çoğaltmamak
• Üçüncü kişilerle paylaşmamak
• Lisans süresi sona erdiğinde yazılımı kaldırmak
• Ticari olmayan lisanslarla ticari faaliyet yürütmemek
• Kurumsal lisanslarda kullanıcı sayısını aşmamak

Örneğin, yalnızca “öğrenci lisansı” ile dağıtılan bir CAD programını ticari çizim işleri için kullanmak, sözleşmeye aykırıdır ve sorumluluk doğurur.

4. Sözleşmeye Aykırılığın Hukuki Sonuçları

Yazılım lisans sözleşmelerinin ihlali halinde doğabilecek başlıca hukuki sonuçlar şunlardır:

a) Tazminat Davaları (Borçlar Kanunu m.112 vd.)

• Lisans sahibi, sözleşmenin ihlali sebebiyle maddi tazminat talep edebilir.
• Kâr kaybı, marka değerinin zedelenmesi, yargı ve avukatlık masrafları bu kapsamda değerlendirilir.

b) Sözleşmenin Feshi ve Kullanım Engeli

• Yazılım sağlayıcısı, ihlal halinde lisansı derhal feshedebilir.
• Uzaktan erişimle lisans iptali veya yazılımın çalışmasının engellenmesi söz konusu olabilir.

c) İhtiyati Tedbir ve Erişim Engelleme

• Mahkemeden alınacak tedbir kararı ile yazılımın kullanımı durdurulabilir, hatta cihazlara el konulabilir.

5. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında Değerlendirme

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)’na göre bilgisayar programları, eser olarak kabul edilir (m.2/1). Buna göre:

• Yazılımın lisanssız kullanımı, eser sahibinin mali haklarının ihlali anlamına gelir.
• Bu tür bir ihlal, hem tazminat hem de cezai sorumluluk doğurur (m.71 vd.).

FSEK m.72 uyarınca:

“Bir bilgisayar programının izinsiz çoğaltılması, yayılması veya kullanılması, 2 yıldan 4 yıla kadar hapis ve 50.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.”

6. Yargıtay Kararları Işığında Uygulama

Yargıtay, yazılım lisans sözleşmelerine aykırı hareket eden kullanıcıları kötü niyetli kabul etmektedir. Örnek:

Yargıtay 7. CD, 2016/1432 E., 2016/5899 K.

“…Sanığın ticari işletmesinde lisanssız AutoCAD yazılımı kullanması, eser sahibinin izinsiz çoğaltma hakkını ihlal ettiğinden, FSEK m.71 uyarınca ceza verilmesi gerekir.”

Bu kararda sanığın yalnızca programı kullanıyor olması bile ihlal için yeterli görülmüş, “bilgisayarda kurulu olduğu halde çalıştırılmayan yazılım” dahi sorumluluk doğurur denilmiştir.

7. Sözleşme Aykırılığının Ceza Hukuku Boyutu

Türk Ceza Kanunu açısından da bazı eylemler ayrıca suç oluşturabilir:

• TCK m.244 – Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme
• TCK m.245 – Banka veya kredi kartı dolandırıcılığı (lisans taklidi durumları)
• TCK m.158 – Nitelikli dolandırıcılık (lisanslı gibi gösterip satış)

Özellikle yazılımı sahte lisans ile kullanıma sunmak veya dağıtmak, dolandırıcılık suçunu oluşturabilir.

8. Uluslararası Hukukta Yazılım Lisansı Koruması

• WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü) yazılım eserlerinin korunmasını telif hakkı çerçevesinde düzenler.
• TRIPS Anlaşması (Dünya Ticaret Örgütü) yazılımın çoğaltılması, dağıtımı ve kiralanmasına ilişkin hakları tanımlar.
• Avrupa Birliği içinde Dijital Tek Pazar stratejisi kapsamında yazılım korsanlığı ile mücadele özel direktiflerle düzenlenmiştir.

9. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Tavsiyeler

• Yazılımcıların veya küçük işletmelerin lisans sözleşmelerini önemsememesi
• Öğrenci lisanslarının ticari amaçla kullanılması
• Toplu lisanslarda kullanıcı sayısının aşılması
• Güncellenmeyen sözleşmelerin geçerliliği konusunda belirsizlik

Tavsiyeler:

• Tüm lisans belgelerini arşivleyin.
• Sözleşme hükümlerini BT ekibinizle paylaşın.
• Yazılım kullanım prosedürü oluşturun.
• Açık kaynak yazılımlar hakkında bilgilendirme yapın.
• Riskli kullanım durumlarında hukuki danışmanlıktan yararlanın.

Sonuç: Yazılım Lisanslarına Uymak Hukuki ve Etik Bir Zorunluluktur

Yazılım lisans sözleşmelerine aykırı hareket etmek, sadece sözleşmenin ihlaliyle sınırlı kalmaz; aynı zamanda eser sahibinin telif hakkını ihlal ettiği için cezai sorumluluk da doğurur. Özellikle kurumsal kullanıcılarda, sözleşme şartlarının dikkatle incelenmesi, iç prosedürlerin oluşturulması ve çalışanlara yönelik bilinçlendirme yapılması büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple alanında uzman bir avukatla çalışmak elzemdir.

Yazılım lisanslaması konusundaki hatalı uygulamalar sadece hukuki değil, etik ve ticari risk de doğurur. Bu nedenle, yazılım kullanımında “ucuz yol” ya da “geçici çözüm” aramak yerine, lisanslı, şeffaf ve denetlenebilir bir yol izlemek en doğru tercih olacaktır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ