Yazarlar Telif Haklarını Nasıl Koruyabilir? Eserin İzinsiz Kullanımı Halinde Hangi Hukuki Yollar Mevcuttur?

Giriş

Dijital çağ, yazarların eserlerini geniş kitlelere ulaştırmasını kolaylaştırsa da telif hakkı ihlallerini de artırmıştır. İnternet üzerinden kitap, makale, şiir veya deneme gibi eserlerin izinsiz çoğaltılması ve paylaşılması, yazarların hem maddi gelirlerini hem de manevi haklarını tehdit etmektedir.

Bu makalede, Fikri ve Sınai Haklar Hukuku kapsamında, yazarların eserlerini korumak için alabilecekleri önleyici tedbirler ve izinsiz kullanım durumunda başvurabilecekleri hukuki yollar, örnek olaylarla açıklanacaktır.

---

1. Telif Hakkı Nedir ve Yazarlara Sağladığı Haklar Nelerdir?

Telif hakkı, bir yazarın ortaya koyduğu özgün eser üzerindeki mali ve manevi hakların tümüdür.
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na (FSEK) göre:

• Mali Haklar: Eseri çoğaltma, yayma, işleme, temsil etme hakkı.

• Manevi Haklar: Eser sahibinin adının belirtilmesi, eserin bütünlüğünün korunması, ilk yayımlanma zamanına karar verme hakkı.

Önemli Not: Telif hakkı, eser ortaya çıktığı anda doğar; tescil şart değildir. Ancak tescil, ileride doğabilecek hukuki uyuşmazlıklarda ispat kolaylığı sağlar.

---

2. Örnek Olay – Kitap Kopyalama

“A.Y.” isimli yazar, bir yıl boyunca üzerinde çalıştığı romanını tamamladı ve bir yayınevi aracılığıyla piyasaya sürdü. Birkaç ay sonra, internet üzerinde romanın PDF formatında ücretsiz olarak paylaşıldığını fark etti. Dosyayı indirenler arasında yüzlerce kişi vardı.

Bu durumda A.Y., hem mali haklarının (çoğaltma ve yayma hakkı) hem de manevi haklarının ihlal edildiğini ileri sürebilir. Çünkü izinsiz dijital paylaşım, hem yazarın telif gelirini azaltır hem de eserinin izinsiz biçimde yayılmasına neden olur.

---

3. Yazarlar Telif Haklarını Nasıl Koruyabilir?

3.1. Eseri Tescil Ettirmek

Tescil zorunlu olmasa da Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü nezdinde kayıt-tescil işlemi yaptırmak, ileride delil niteliği taşıyacak güçlü bir ispat aracıdır.

3.2. Noter ve Zaman Damgası Kullanmak

Eserin ilk halini noterde onaylatmak veya elektronik imza ile zaman damgası almak, eserin ne zaman oluşturulduğunu kanıtlar.

3.3. Yayın Sözleşmesi Yapmak

Yayınevi veya dijital platformlarla yapılan yazılı sözleşmelerde;

• Kullanım süresi,

• Yayım alanı (Türkiye / dünya genelinde),

• Telif bedeli,

• Hakların devri veya lisansın kapsamı
  açıkça belirlenmelidir.

3.4. Dijital Hak Yönetimi (DRM)

Eserin izinsiz kopyalanmasını ve paylaşılmasını zorlaştıran teknik koruma önlemleri (şifreleme, filigran vb.) kullanılmalıdır.

---

4. Eserin İzinsiz Kullanılması Halinde Hukuki Yollar

4.1. İhlalin Tespiti

İlk adım, ihlali belgelemektir.

• Noter aracılığıyla internet sitesinin ekran görüntüsü alınması,

• Zaman damgalı dosya kayıtları,

• Tanık ifadeleri,
  dava sürecinde delil olarak kullanılabilir.

Örnek: “M.K.” isimli bir deneme yazarı, yazısının izinsiz olarak bir haber sitesinde yayımlandığını fark etti. Noter aracılığıyla ilgili web sayfasının ekran görüntüsünü aldı. Bu belge, açtığı davada en önemli delil oldu.

---

4.2. İhtarname Gönderilmesi

İzinsiz kullanım tespit edildiğinde, ilk adım çoğu zaman noter aracılığıyla ihtarname göndermektir.
İhtarnamede:

• İhlalin durdurulması,

• Eserin kaldırılması,

• Gerekirse maddi/manevi tazminat talebi
  yer alabilir.

---

4.3. Hukuki Dava Yolları

FSEK’e göre yazar şu davaları açabilir:

• Tecavüzün Men’i Davası: Devam eden ihlalin durdurulması için.

• Tecavüzün Ref’i Davası: İhlalin ortadan kaldırılması (örneğin internetteki kopyanın silinmesi).

• Maddi Tazminat Davası: Telif gelir kaybının giderilmesi için.

• Manevi Tazminat Davası: Eserin manevi değerinin zedelenmesi halinde.

• Toplatma ve İmha Davası: İzinsiz çoğaltılmış kopyaların toplatılması.

---

4.4. Ceza Sorumluluğu

FSEK m.71’e göre izinsiz çoğaltma ve yayma fiilleri 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası ile cezalandırılabilir.

Örnek: “S.B.” isimli bir yazarın şiir kitabı, izinsiz olarak çoğaltılıp sahaflarda satılmaya başlanmıştır. Açılan ceza davasında fail, hem hapis cezası hem de maddi tazminat ödemeye mahkûm olmuştur.

---

5. Dijital Ortamda Telif İhlalleri

İnternet ve sosyal medya, telif ihlallerinin en yoğun görüldüğü alanlardır.
Yazarlar, izinsiz paylaşımlara karşı 5651 sayılı Kanun kapsamında erişimin engellenmesi talebinde bulunabilir.

Örnek: “E.T.” isimli yazar, öyküsünün tamamının sosyal medyada paylaşılması üzerine avukatı aracılığıyla BTK’ya başvurmuş, paylaşım kısa sürede kaldırılmıştır.

---

6. Önleyici Hukuki Tedbirler

• Eserin her sayfasına yazar adı ve telif ibaresi eklemek,

• Online platformlarda yalnızca düşük çözünürlüklü veya kısmi içerik paylaşmak,

• Lisans anlaşmaları ile kullanım koşullarını netleştirmek,

• Yayıncı ve editörlerle gizlilik sözleşmesi yapmak.

---

7. Sonuç

Yazarlar, eserlerini korumak için yalnızca ihlal sonrası değil, ihlal öncesinde de adımlar atmalıdır. Önleyici tedbirler, olası davalarda hem süreci hızlandırır hem de başarı şansını artırır. İzinsiz kullanım tespit edildiğinde ise tespit – ihtar – dava zinciri hızla işletilmelidir. Telif hakkı ihlali yalnızca maddi kayıp değil, aynı zamanda yazarın emeğinin ve itibarının zedelenmesi anlamına gelir. Bu nedenle Fikri ve Sınai Haklar Hukuku kapsamında sağlanan koruma mekanizmaları etkin şekilde kullanılmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut