Yayın Öncesi Akademik Çalışmaların Çalınması Durumunda Hukuki Süreç Nasıl İşler?
Giriş
Akademik dünyada bilimsel çalışmaların özgünlüğü ve güvenilirliği, araştırma etiğinin en temel yapı taşlarından biridir. Ancak, kimi zaman henüz yayımlanmamış bir akademik çalışma; konferans sunumları, hakem değerlendirme süreçleri veya akademik paylaşım platformları aracılığıyla üçüncü kişilerce izinsiz olarak kopyalanabilmekte ve farklı isimler altında yayımlanabilmektedir. Bu durum, hem telif hakkı ihlali hem de akademik etik ihlali niteliği taşır. Türkiye’de bu tür durumlar, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Borçlar Kanunu (TBK), Türk Ceza Kanunu (TCK) ve ilgili akademik disiplin yönetmelikleri çerçevesinde hukuki ve cezai yaptırımlara konu olabilir.
1. Yayın Öncesi Akademik Çalışmaların Hukuki Niteliği
Henüz yayımlanmamış bir akademik çalışma, eser niteliğini taşıdığı andan itibaren hukuki koruma altındadır. FSEK m. 1/B’ye göre “eser”, sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim-edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her türlü fikir ve sanat ürünüdür.
Bir akademik çalışma:
-
Özgün olmalı,
-
Somut bir şekilde ortaya konulmuş olmalı (yazılı metin, sunum, veri seti vb.),
-
Bilimsel içerik taşımalı,
Bu koşullar sağlandığında, yayımlanmamış olsa bile telif hakkı koruması başlar.
2. Çalınma Yöntemleri ve Tipik Senaryolar
Yayın öncesi akademik çalışmaların çalınması genellikle şu şekillerde gerçekleşir:
-
Hakem sürecinde intihal: Makale, hakem değerlendirmesine sunulduktan sonra hakem veya değerlendirme sürecine erişimi olan bir kişi tarafından kopyalanır.
-
Tez çalışmalarının izinsiz kullanımı: Üniversite kütüphanelerinde henüz erişime açılmamış veya gizlilik kararı bulunan tezlerin izinsiz kopyalanması.
-
Konferans sunumlarının taklidi: Sunum dosyaları, görseller veya veri setleri dinleyiciler tarafından izinsiz alınarak başka çalışmalarda kullanılır.
-
Araştırma verilerinin kopyalanması: Henüz makale haline getirilmemiş deney sonuçlarının izinsiz kullanılması.
Örnek Olay:
Bir doktora öğrencisi olan A, uluslararası bir konferansta araştırma sonuçlarını poster sunumu olarak sergiler. Konferans katılımcılarından biri, bu verileri kopyalayarak kendi adıyla makale haline getirip başka bir dergide yayımlar. Bu durumda A, hem telif hakkı ihlali hem de haksız rekabet iddiası ile hukuki süreç başlatabilir.
3. Hukuki Dayanaklar
3.1. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
-
M. 71: Eser sahibinin izni olmadan eserden iktibas yapılması, çoğaltılması veya yayımlanması suçtur.
-
M. 72: İzinsiz kullanım halinde 6 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası uygulanabilir.
-
M. 66-68: Maddi ve manevi tazminat hakları tanınır.
3.2. Türk Borçlar Kanunu (TBK)
-
M. 49: Hukuka aykırı bir fiil ile başkasına zarar veren kişi tazminat ödemekle yükümlüdür.
-
M. 58: Kişilik haklarının ihlali halinde manevi tazminat talep edilebilir.
3.3. Türk Ceza Kanunu (TCK)
-
M. 142 ve 163: Hırsızlık ve güveni kötüye kullanma kapsamında değerlendirilebilecek haller.
-
M. 244: Bilişim sistemlerine hukuka aykırı şekilde girerek veri kopyalama.
3.4. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Disiplin Yönetmelikleri
-
Akademik intihal, üniversitelerde kınama, kadrodan çıkarma, unvanın geri alınması gibi disiplin yaptırımlarına neden olabilir.
4. Hukuki Sürecin İşleyişi
4.1. Delil Toplama
-
Tarihli taslaklar, e-postalar, konferans kayıtları gibi delillerin saklanması.
-
Noter onaylı tespit veya delil tespiti davası ile çalışmanın tarih ve içeriğinin belgelenmesi.
4.2. İhtarname Gönderme
-
Karşı tarafa noter aracılığıyla ihtarname gönderilerek eserin derhal kullanımının durdurulması ve kaldırılması talep edilir.
4.3. Hukuki Dava Süreci
-
Telif hakkı ihlali davası (FSEK m. 66 vd.)
-
Maddi ve manevi tazminat davası (TBK m. 49, m. 58)
-
Haksız rekabet davası (Türk Ticaret Kanunu m. 54 vd.)
4.4. Ceza Soruşturması
-
Savcılığa suç duyurusunda bulunularak FSEK m. 71-72 kapsamında ceza davası açılması talep edilebilir.
5. Önleyici Hukuki Tedbirler
-
Çalışma taslaklarının TÜRKPATENT, noter veya e-devlet aracılığıyla zaman damgalı kayıt altına alınması.
-
Gizlilik sözleşmeleri (NDA) ile hakemler, işbirlikçiler veya araştırma asistanlarının yükümlülük altına alınması.
-
Çalışma verilerinin yalnızca şifreli platformlarda paylaşılması.
-
Konferans sunumlarının yalnızca gerekli kısmının açıklanması.
6. Örnek Çözüm Senaryosu
B, yüksek lisans tezinin ön verilerini hakemli bir dergiye makale olarak gönderir. Hakemlerden biri, bu verileri kendi araştırmasına dahil ederek kısa sürede başka bir dergide yayımlar. B,
-
Öncelikle noter onaylı ihtarname ile yayının kaldırılmasını ister.
-
Elde ettiği delillerle FSEK kapsamında tazminat davası açar.
-
Savcılığa telif hakkı ihlali suçundan şikayette bulunur.
-
YÖK’e başvurarak akademik etik ihlali süreci başlatır.
Sonuç olarak, mahkeme yayının toplatılmasına, maddi tazminata ve manevi tazminata hükmeder.
Sonuç
Yayın öncesi akademik çalışmaların çalınması, yalnızca bir akademik etik ihlali değil, aynı zamanda ciddi bir hukuki ihlaldir. Eser sahipleri, haklarını korumak için hem önleyici tedbirler almalı hem de ihlal durumunda hukuki ve cezai yollara başvurmalıdır. Bu tür vakalarda hızlı hareket etmek, delilleri doğru toplamak ve süreci hukuki danışmanlık eşliğinde yürütmek en etkili çözümdür.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
