Yapay Zekâ ve Telif Hakkı Sorunları

Yapay zekâ (YZ) sistemlerinin hızla gelişmesiyle birlikte eser ve yaratıcılık kavramları hukukun en tartışmalı alanlarından biri hâline gelmiştir.
Türk hukukunda eser, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) m. 1/B-a uyarınca “sahibinin hususiyetini taşıyan her nevi fikrî ve sanat ürünü” olarak tanımlanır.
YZ’nin ortaya koyduğu metin, resim, müzik veya kod parçaları bu tanıma ne ölçüde girer?
Bu soru, telif hukuku açısından “yaratıcı insan katkısı” kavramını yeniden yorumlamayı zorunlu kılmıştır.

2. Yapay Zekâ Üretiminde Eser Sahipliği Sorunu

2.1. Tam Otonom Üretim

Bir yapay zekâ sistemi hiçbir insan müdahalesi olmadan eser ortaya koyduğunda insan yaratıcılığı bulunmadığı için FSEK anlamında “eser” sayılmaz.
Dolayısıyla telif koruması doğmaz; üretilen içerik kamu malına girer.
ABD Telif Ofisi ve İngiltere IPO kararları da aynı yöndedir.

2.2. İnsan Müdahalesi Bulunan Üretim

YZ’yi talimat ile yönlendiren, prompt tasarlayan, çıktıyı düzenleyen veya seçim yapan kişinin “hususiyetini” taşıyan ürünlerde eser niteliği oluşabilir.
Bu durumda telif hakkı, prompt sahibine veya projeyi yöneten kişiye ait olur.
FSEK m. 8 ve 9 kapsamında ortak eser sahipliği veya işveren lehine eser doğumu teorileri uygulanabilir.

2.3. Yapay Zekâ Üretiminde Prompt ve Model Sahipliği

Prompt, yani YZ’ye verilen talimat seti, “eser oluşumuna yön veren kreatif komut” olduğunda telifle korunabilir.
Ancak teknik promptlar (örneğin “generate image style X”) genellikle koruma kapsamına girmez.
Öte yandan YZ modeli üzerinde hak sahipliği sözleşmesel olarak düzenlenmelidir:

Modeli geliştiren şirket → eser sahibi,
Kullanıcı → sözleşmeden doğan lisans veya türev eser hakkı elde eder.

3. Veri Seti ve Eğitim Aşamasında Telif Sorunları

YZ modellerinin eğitilmesi için devasa miktarda veri kullanılır.
Bu verilerin önemli bir bölümü telif koruması altındadır.

3.1. İzinsiz Veri Kullanımı

Verinin haber, görsel, müzik gibi korunan içeriklerden oluşması halinde çoğaltma ve işleme fiilleri FSEK m. 22 ve m. 21’e aykırılık teşkil edebilir.
Bu nedenle model eğitiminde açık lisanslı (CC, MIT vb.) veri setlerinin kullanılması veya kolektif lisanslama sözleşmeleri yapılması gerekir.

3.2. Veri Madenciliği İstisnası

Avrupa Birliği’nin 2019 Direktifi ile getirilen “data mining exception” Türk FSEK’te bulunmamaktadır.
Dolayısıyla Türkiye’de YZ eğitimi için telifli veri kullanımı, açık rızaya veya meşru menfaate dayandırılmak zorundadır.

3.3. Kişisel Veri Boyutu

Veri setinde kişisel veriler varsa, KVKK m. 5–6 gereği işleme şartları ve anonimleştirme yükümlülüğü doğar.
Aksi takdirde hem telif ihlali hem veri ihlali birlikte gündeme gelebilir.

4. Yapay Zekâ Üretimlerinin Korunması ve Lisanslama

4.1. YZ Çıktısının Korunabilirliği

FSEK m. 1/B’deki “sahibinin hususiyetini taşıyan” ölçütü YZ çıktıları için en kritik noktadır.
Eğer insan denetimi ve kreatif katkı mevcutsa, eser niteliği kazanır.
Bu durumda hak sahibi insan olur; YZ kendi başına hak sahibi değildir.

4.2. Sözleşmesel Koruma

YZ platformlarının kullanım koşullarında (genellikle EULA veya Terms of Service) çıktıların lisans durumu belirtilir.
Bazıları çıktıyı kullanıcıya tam mülkiyetle devreder, bazıları ortak lisans tanır.
Türkiye’de bu sözleşmeler TBK m. 26–27 kapsamında “irade özgürlüğü” ilkesiyle geçerlidir; ancak adil şart ve makul bilgilendirme yükümlülükleri aranır.

5. İspat ve Uyuşmazlık Boyutu

YZ üretimlerinin kaynağının belirlenmesi için zaman damgası, blok zincir kayıtları, log verileri ve metadata önem taşır.
Uyuşmazlıkta “yaratıcı katkı kimdedir?” sorusunun cevabı, teknik kanıt ve sözleşme birlikteliğiyle verilir.

6. Karşılaştırmalı Hukuk ve Yargı Yaklaşımları

ABD: “Human authorship requirement” vurgusu; tam otonom YZ çıktısı korunmaz.
AB: Eser sahibi yalnızca insan; YZ çıktısı için sözleşmesel hak mümkün.
Birleşik Krallık: Copyright Designs and Patents Act s. 9(3) → “Bilgisayar tarafından oluşturulan eserlerde hak eseri yapan kişiye aittir.”
Bu yaklaşım, Türk hukukunda emsal niteliğinde değildir ama yargı içtihatlarına ışık tutabilir.

7. Hakkaniyet ve Politika Değerlendirmesi

Yapay zekânın yaratıcı üretileri üzerinde insan katkısı bulunmasa bile tamamen korumasız bırakılması teknolojik inovasyonu engelleyebilir.
Ancak aşırı hak tanınması da bilgiye erişimi kısıtlar.
Dolayısıyla çözüm, sözleşmesel hak düzenlemeleri, kolektif lisanslama sistemleri ve şeffaf veri politikaları ile denge kurmaktır.

8. Sonuç

Yapay zekâ ve telif hakkı arasındaki ilişki, yalnızca hukuki değil etik ve ekonomik bir meseledir.
Türk hukuku için yakın dönemde gereken adımlar:

FSEK’e veri madenciliği istisnası eklenmesi,
YZ üretimlerinin sözleşmesel korunmasına ilişkin kılavuz hazırlanması,
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile KVKK tarafından teknolojik etik standartların belirlenmesidir.

Sonuçta YZ, hukuk düzeninin uyum içinde yaşaması gereken yeni bir yaratıcıdır; hukukun görevi de bu yaratıcılığın insan onuru ve haklarıyla bağdaşan sınırlarını çizmektir.

Single Blog Title