Yapay Zekâ ile Hazırlanan Sözleşmelerin Geçerliliği: Hukuki Çerçeve, Türk Borçlar Kanunu, Uluslararası Düzenlemeler ve Uygulamadaki Sorunlar
Yapay Zekâ ile Hazırlanan Sözleşmelerin Geçerliliği: Hukuki Çerçeve, Türk Borçlar Kanunu, Uluslararası Düzenlemeler ve Uygulamadaki Sorunlar
1. Giriş: Dijitalleşen Dünyada Sözleşme Hukuku
Teknoloji, günlük hayatımızın hemen her alanında devrim niteliğinde dönüşümlere sebep olmuştur. Bu dönüşümden en çok etkilenen alanlardan biri de hukuktur. Yapay zekâ (YZ), yalnızca bilgiye erişim ve hukuki danışmanlık süreçlerinde değil, sözleşme hazırlama aşamalarında da aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Eskiden yalnızca avukatların veya hukukçuların saatler süren emeğiyle ortaya çıkan sözleşmeler, bugün yapay zekâ yazılımlarıyla dakikalar içinde hazırlanabilmektedir. Bu durum iş dünyası için büyük kolaylık sağlarken, hukuki geçerlilik, sorumluluk ve irade özgürlüğü konularında önemli tartışmaları da beraberinde getirmektedir.Örneğin;bir şirket, yapay zekâ tabanlı bir uygulama aracılığıyla “hizmet sözleşmesi” hazırlattı. Ancak sistem, Türk Borçlar Kanunu’na göre geçersiz bir cezai şart ekledi. Taraflar imzalamış olsa da bu hüküm mahkemede iptal edildi. Bu örnek, YZ’nin sözleşme hukukuna getirdiği pratik kolaylıkların yanında ciddi riskleri de barındırdığını göstermektedir.
2. Sözleşme Hukukunun Temel Unsurları
2.1. Sözleşmenin Tanımı
TBK m. 1: “Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur.”
➡️ Buradan anlaşılıyor ki, sözleşmenin özü irade beyanıdır.
2.2. Geçerlilik Koşulları
-
İrade beyanı – tarafların rızası.
-
Konunun mümkün ve hukuka uygun olması.
-
Şekil şartının yerine getirilmesi (gerekiyorsa).
2.3. İrade Beyanının Önemi
Yapay zekâ, tarafların iradelerini doğrudan yansıtmaz; yalnızca metin üretir. Bu nedenle YZ tarafından hazırlanan sözleşmenin geçerliliği, tarafların bilerek ve isteyerek onay vermelerine bağlıdır.
📌 Somutlaştırma: Eğer bir kira sözleşmesi YZ tarafından hazırlanmışsa, hukuken geçerli olması için tarafların iradelerinin bu metne uygun olması gerekir.
3. Yapay Zekâ ile Sözleşme Hazırlama Süreçleri
3.1. Kullanılan Teknolojiler
-
Şablon tabanlı yazılımlar: Hazır kalıpları doldurarak sözleşme oluşturur.
-
Doğal dil işleme tabanlı modeller: ChatGPT benzeri yazılımlar, kullanıcı girdilerine göre özgün sözleşme taslağı üretir.
-
Uyum denetimi sistemleri: Hazırlanan sözleşmeleri mevzuata uygunluk açısından analiz eder.
3.2. Avantajlar
-
Hız, maliyet tasarrufu, erişim kolaylığı, hata oranını azaltma.
3.3. Riskler
-
Hukuka aykırı hükümler eklenebilir.
-
Tarafların iradesi yanlış yansıyabilir.
-
Şeffaflık sorunu: Taraf, YZ’nin hangi kaynaktan üretim yaptığını bilemeyebilir.
4. Türk Hukukunda YZ ile Hazırlanan Sözleşmeler
4.1. TBK Açısından Değerlendirme
TBK m. 26: Taraflar, sözleşmenin içeriğini özgürce belirleyebilir.
➡️ YZ tarafından hazırlanmış olsa da, taraflar bu metne irade gösteriyorsa sözleşme geçerlidir.
4.2. Şekle Tabi Sözleşmeler
-
Taşınmaz satışı (noterde yapılmalı).
-
Evlilik sözleşmeleri (resmi memur önünde).
➡️ Bu sözleşmeler, YZ taslağı ile hazırlanabilir ancak resmi şekil şartı yerine getirilmezse geçersiz olur.
4.3. Elektronik İmza ve Geçerlilik
-
5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu e-imzayı elle imzaya eşdeğer kabul etmiştir.
➡️ YZ ile hazırlanan sözleşme e-imza ile imzalanırsa geçerlidir.
5. YZ ile Hazırlanan Sözleşmelerde İrade ve Sorumluluk Sorunları
5.1. İrade Sorunu
YZ’nin ürettiği bir metinde tarafların gerçek niyetleri tam yansımayabilir.
📌 Örnek: YZ, kira sözleşmesine tarafların istemediği bir erken tahliye şartı eklerse, tarafların bu hükmü bilmeden imzalaması geçerlilik sorununa yol açar.
5.2. Yanılma ve Hata
TBK m. 30: Yanılma sözleşmenin iptalini gerektirir.
➡️ YZ’nin yanlış maddesi tarafı yanıltırsa, sözleşme iptal edilebilir.
5.3. Hile
Eğer bir taraf YZ’ye “karşı taraf aleyhine gizli yükümlülük ekle” talimatı verirse bu hile kapsamındadır.
5.4. Sorumluluk
Hatalı sözleşmeden dolayı sorumluluk:
-
Yazılım geliştirici (YZ sağlayıcısı),
-
Kullanıcı,
-
Avukat (eğer hukuki danışmanlık veriyorsa),
arasında paylaştırılabilir.
7. Karşılaştırmalı Hukuk
7.1. Avrupa Birliği
-
AI Act (Yapay Zekâ Tüzüğü): YZ’nin sözleşme hukukunda kullanımı “yüksek riskli” faaliyet sayılmıştır.
-
İnsan gözetimi zorunlu hale getirilmektedir.
7.2. ABD
-
E-Sign Act (2000): Elektronik imza elle imzaya eşdeğer.
-
Sözleşme sorumluluğu taraflara aittir, YZ sağlayıcıya yüklenmez.
7.3. İsviçre
-
OR m. 19: Taraflar, sözleşme içeriğini özgürce belirler.
➡️ YZ metni taraflarca kabul edilirse geçerlidir.
8. Uygulama Örnekleri
8.1. Kira Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
Bir ev sahibi, internet üzerinden çalışan yapay zekâ tabanlı bir sistem aracılığıyla kira sözleşmesi hazırladı. YZ, otomatik olarak yıllık %50 artış maddesi ekledi. Taraflar sözleşmeyi imzaladı.
Hukuki Değerlendirme
-
TBK m. 344: Konut ve çatılı işyeri kiralarında kira artış oranı TÜFE oranını aşamaz.
-
YZ tarafından üretilen hüküm, TBK’ya aykırıdır ve geçersizdir.
-
Kiracı, bu artış hükmüne bağlı tutulamaz.
Risk
-
YZ’nin mevzuat değişikliklerini güncel takip etmemesi.
Çözüm
-
YZ sistemleri, güncel mevzuat entegrasyonu ile çalışmalı.
-
Avukat onayı şart olmalı.
8.2. Ticari Satış Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
Bir Türk ihracatçı, Alman alıcı ile ticari satış yapacak. YZ sistemi sözleşmeye yanlışlıkla CIF Hamburg terimini ekledi. Oysa taraflar navlunu alıcının ödeyeceğini kararlaştırmıştı.
Hukuki Değerlendirme
-
Yanlış Incoterms kullanımı tarafın beklenmedik masraf üstlenmesine yol açtı.
-
TBK m. 30-31 uyarınca “yanılma” söz konusu olabilir.
-
CISG m. 8’e göre tarafların gerçek iradesi esas alınmalıdır.
Risk
-
YZ, ticari teamülleri yanlış yorumlayabilir.
Çözüm
-
Tarafların girdiği veriler sistem tarafından doğrulama aşamasından geçirilmeli.
-
“İnsan denetimi” zorunlu tutulmalı.
8.3. İş Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
Bir şirket, YZ’den aldığı şablonla iş sözleşmesi düzenledi. Ancak sistem, “işçi fazla mesai ücreti almaz” şeklinde bir madde ekledi.
Hukuki Değerlendirme
-
İş Kanunu m. 41: Fazla çalışma ücreti işçinin hakkıdır.
-
Bu madde emredici hükme aykırıdır ve geçersizdir.
-
İşçi, fazla mesai alacağını dava yoluyla talep edebilir.
Risk
-
YZ, iş hukukunda zayıf tarafın korunması ilkesini göz ardı edebilir.
Çözüm
-
İş sözleşmelerinde YZ’nin önerileri “taslak” kabul edilmeli.
-
Nihai kontrol avukat veya insan kaynakları uzmanı tarafından yapılmalı.
8.4. Franchise Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
YZ sistemi, bir fast-food zinciri için franchise sözleşmesi hazırladı. Ancak rekabet yasağını sınırsız süre ve coğrafyada öngördü.
Hukuki Değerlendirme
-
TBK m. 27: Emredici hükümlere, ahlaka ve kamu düzenine aykırı sözleşmeler geçersizdir.
-
Rekabet yasağı makul süre (2 yıl) ve bölgeyle sınırlı olmalıdır.
-
Bu hüküm geçersiz sayılır.
Risk
-
YZ, rekabet hukukundaki ölçülülük ilkesini ihlal eden hükümler üretebilir.
Çözüm
-
Rekabet hukuku uzmanı avukat tarafından sözleşme gözden geçirilmeli.
8.5. E-Ticaret Kullanıcı Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
Bir e-ticaret sitesi, üyelik sözleşmesini YZ’ye hazırlattı. Metne şu hüküm eklendi: “Şirket, kullanıcıya önceden haber vermeksizin dilediği zaman fiyatları değiştirebilir.”
Hukuki Değerlendirme
-
TKHK m. 5: Tüketici aleyhine haksız şartlar geçersizdir.
-
Yargıtay da bu tür tek taraflı hükümleri geçersiz saymaktadır.
Risk
-
YZ, “tüketici lehine koruma” ilkesini ihlal edebilir.
Çözüm
-
Tüketici sözleşmeleri için haksız şart filtreleme algoritmaları geliştirilmelidir.
8.6. Sigorta Sözleşmeleri
Örnek Senaryo
Bir sigorta şirketi, YZ’ye hayat sigortası sözleşmesi hazırlattı. Ancak sistem, sigortalının ölüm halinde hak sahiplerine ödenecek tazminatı asgari düzeyin altına düşüren bir madde önerdi.
Hukuki Değerlendirme
-
Sigortacılık Kanunu ve TTK hükümleri sigortacının sorumluluğunu sınırlandırır.
-
Bu madde geçersizdir.
Risk
-
YZ, özel düzenlemelere tabi sektörlerde geçersiz hükümler üretebilir.
Çözüm
-
Sigorta sözleşmeleri için özel modüller oluşturulmalı.
8.7. Uluslararası Tahkim Anlaşmaları
Örnek Senaryo
Taraflar, YZ aracılığıyla tahkim şartı eklenmiş bir sözleşme hazırladı. Ancak sistem, tahkim merkezini belirsiz bıraktı.
Hukuki Değerlendirme
-
Belirsiz tahkim şartı, Yargıtay içtihatlarına göre geçersizdir.
-
Bu durumda uyuşmazlık, mahkemelerde görülmek zorunda kalır.
Risk
-
YZ, “yetkili merci” belirleme konusunda eksiklik bırakabilir.
Çözüm
-
YZ yazılımları, tahkim maddesi eklerken tarafları ICC, ISTAC gibi seçeneklere yönlendirmeli.
9. Geleceğe Yönelik Risk Senaryosu
-
YZ kendi kendine madde üretirse: Tarafların onayı olmadan eklenen hükümlerin geçersizliği tartışılacak.
-
YZ güncel mevzuata uymazsa: 2023 sonrası düzenlemeler dikkate alınmadığında uyuşmazlık çıkabilir.
-
YZ tarafsızlık sorunu: YZ yazılımını geliştiren şirket, belirli bir tarafın lehine hükümler üretebilir.
10. Teorik Tartışmalar
-
İrade Serbestisi vs. Otomasyon: İnsan iradesi mi, algoritma çıktısı mı esas alınmalı?
-
Etik Sorunlar: YZ’nin tarafsızlığı, önyargı riski.
-
Şeffaflık: YZ’nin hangi kaynaktan veri çektiği bilinmiyor.
-
Avukatın Rolü: YZ çıktısı “taslak”tır; nihai denetim avukata aittir.
11. Geleceğe Yönelik Öneriler
-
Türkiye’de YZ ile hazırlanan sözleşmelere ilişkin özel düzenleme yapılmalı.
-
Avukat gözetimi şartı getirilmeli.
-
Barolar, avukatlara YZ okuryazarlığı eğitimi vermeli.
-
UNCITRAL Model Kuralları geliştirilerek uluslararası uyum sağlanmalı.
-
YZ sistemlerinde etik ve şeffaflık ilkeleri yasal zorunluluk haline getirilmeli.
12. Sonuç
Yapay zekâ, sözleşme hukukunda devrim niteliğinde bir yenilik getirmiştir. Ancak bu kolaylığın yanında, irade, geçerlilik, sorumluluk ve etik sorunları da beraberinde getirmiştir.
Hukuki açıdan net olan nokta şudur: Sözleşmenin geçerliliği, tarafların iradesine ve yasal şartların yerine getirilmesine bağlıdır. YZ yalnızca araçtır; sorumluluk insandadır.
Gelecekte YZ’nin rolü artacak, ancak insan gözetimi olmadan hukuken geçerli bir sözleşme düzeni mümkün olmayacaktır.
About Post Author
