Yabancı Plakalı Araçlar ve Milletlerarası Unsurlu Kazalarda Değer Kaybı: Uygulanacak Hukuk

Giriş: Sınırlar Aşıldığında Değer Kaybı Nasıl Hesaplanır?

Kaza Türkiye’de olup karşı taraf yabancı plakalıysa, ya da kaza yurtdışında meydana gelmiş ve siz Türk plakalıysanız, değer kaybı hesabı artık yalnız “emsal medyan farkı”yla sınırlı değil; hangi hukukun uygulanacağı ve hangi kuruma başvurulacağı gibi milletlerarası özel hukuk soruları da devreye girer. Türkiye’de bu soruların çekirdeğini MÖHUK m.34 (haksız fiiller), AB ülkeleri bakımından ise Rome II Tüzüğü (EC 864/2007) belirler.

---

Kavramların Hızlı Özeti: MÖHUK, Rome II ve Yeşil Kart

• MÖHUK m.34 (Türkiye): Haksız fiilden doğan yükümlülüklere kural olarak zararın meydana geldiği ülkenin hukuku uygulanır; tarafların aynı yerleşim yerinde olması veya açıkça daha sıkı bağlantı gibi istisnalar vardır.

• Rome II (AB): AB’de haksız fiillerde genel kural, zararın gerçekleştiği ülke hukukudur (Art. 4/1); istisnalar ve tarafların açık hukuk seçimi (sınırlı) düzenlenmiştir. Ayrıca sigortacıya karşı doğrudan dava imkânı, lex causae veya ilgili diğer kanunlar izin veriyorsa tanınır (Art. 18).

• Yeşil Kart Sistemi: Sınır aşan motorlu araç kazalarında Uluslararası Motor Sigortası Kartı (Green Card) sayesinde zarar görenin yerel muhataba ulaşması sağlanır. Türkiye’de koordinasyon Türkiye Motorlu Taşıt Bürosu (TMTB) tarafından yürütülür; Council of Bureaux (CoB) şemsiyesi altında işler.

---

Uygulanacak Hukuk: Genel Kural ve Önemli İstisnalar

1) Türkiye’de Meydana Gelen Kaza (Zarar Türkiye’de)

• Kural: Türk hukuku uygulanır (MÖHUK m.34/1 ve Rome II Art.4/1 ile uyumlu mantık). Değer kaybının unsurları, faiz-temerrüt ve zamanaşımı Türk hukukuna göre değerlendirilir.

• İstisna linkleri: Tarafların aynı mutad meskeni (yerleşim yeri) başka bir ülkedeyse veya olayla daha sıkı bağlantı varsa o ülke hukuku düşünülebilir (MÖHUK m.34/2–3 paralel yaklaşımlar).

2) AB Üyesi Bir Ülkede Meydana Gelen Kaza

• Kural: Zararın meydana geldiği ülke hukuku (Rome II Art.4/1). Örneğin Almanya’da kaza: Alman maddi hukuk kuralları + yerel zamanaşımı.

• Özel düzenler: Tarafların ortak mutad meskeni veya “açıkça daha sıkı bağlantı” istisnası (Art.4/2–3).

3) Üçüncü Ülke–AB–Türkiye Kesişimleri

• Rome II, kanunlar ihtilafı bakımından uygulanır; AB dışı aktörler de kuralın kapsamındadır (AB’de zarar oluyorsa). Türkiye’deyse MÖHUK uygulanır; sonuçta çoğu durumda lex loci damni (zararın gerçekleştiği yer hukuku) esas olur.

Pratik sonuç: Değer kaybı hesap metodu (hasarsız–onarılmış emsallerin medyan farkı, onarım kalitesi, parça türü, faiz başlangıcı, zamanaşımı) hangi hukuk uygulanıyorsa o hukuka göre tayin edilir.

---

Yeşil Kart (Green Card) Mekanizması ve TMTB Üzerinden Başvuru

• CoB ve Ulusal Bürolar: Sınır aşan kazalarda kazanın olduğu ülkedeki Büro mağdura yerel muhatap sağlar. Türkiye için bu TMTB’dir.

• Türkiye’de yabancı plaka kazası: Fail aracın geçerli Yeşil Kart poliçesi varsa, TMTB koordinasyonunda yerel sigortacı/temsilci üzerinden talep işlenir. TMTB; kartların basımı/dağıtımı ve talimat-tarifeleri de yönetir.

• Önemli not: Yabancı plakalı araçlara Türkiye’de Yeşil Kart düzenlenemez; Yeşil Kart, aracın kayıtlı olduğu ülkenin bürosu aracılığıyla düzenlenir.

• Türkiye dışında meydana gelen kaza (Türk plaka): TMTB, Türkiye dışı kazalara ilişkin geri ödeme ve havuz işlemlerinde de rol alır; CoB şemsiyesi altında yürütülen havuz/reasürans mekanizmaları bulunur.

---

Doğrudan Dava Hakkı ve Yargı Yolu Notları

• AB’de doğrudan dava (Direct Action): Rome II madde 18, mağdura sigortacıya karşı doğrudan dava imkânını, uygulanacak hukuk veya ilgili diğer kanunlar izin verdiği ölçüde tanır. Birçok AB ülkesinde motor sigortası mevzuatı mağdura doğrudan dava olanağı verir.

• Türkiye’de muhatap: Türkiye’de kaza olduğunda, Yabancı Yeşil Kartlı aracın dosyası TMTB/temsilci üzerinden yürütülür; yerel yargı ve usule göre ilerlenir. Akademik ve kurumsal kaynaklar, TMTB’nin üçüncü kişi zararlarının tasfiyesinde yerel muhatap ve koordinatör rolüne işaret eder.

• Usul ve Tebligat: CoB belgeleri, kazanın meydana geldiği ülke bürosunun dava tebliğini kabul edeceğine dair hükümlere yer verir; sınır ötesi tebligata ilişkin teknik kolaylıklar sağlar.

---

Zamanaşımı ve Delil Stratejisi

• Zamanaşımı: CoB’nin Türkiye kompandiyumunda kara yolu kazalarına ilişkin taleplerde genel olarak 2 yıl (öğrenmeden itibaren) ve 10 yıl (kaza tarihinden) sınırlarına atıf yapılır; ceza davası varsa ceza zamanaşımı uygulanabilir. Somut ülke hukukları farklılık gösterebilir; kaza ülkesinin süresini ayrıca kontrol edin.

• Delil paketi (ülkeden bağımsız):

  • Kaza tutanağı + foto/video + tanık

  • Ekspertiz/servis ve kalibrasyon (ADAS/far/radar)

  • Emsal ilanlar (hasarsız/onarılmış kümeler ayrı, medyan)

  • Sigorta/Yeşil Kart bilgisi (poliçe no, temsilci, TMTB yazışmaları)

  • Faiz/temerrüt için sigortaya yazılı başvuru ve bekleme süresi kanıtı

---

Örnek Senaryolar: Türkiye’de Yabancı Plaka, Yurtdışında Türk Plaka, AB-Üçüncü Ülke Kesişimi

Senaryo 1 — Türkiye’de yabancı plakalı araç size çarptı

• Uygulanacak hukuk: Türk hukuku (zarar Türkiye’de).

• Başvuru: TMTB/temsilci üzerinden; değer kaybı + kullanım mahrumiyeti talepleri Türk hukuku ve yerel usule göre hazırlanır.

• Not: Yeşil Kart geçerli değilse sınır sigortası/teminat araştırılır.

Senaryo 2 — Almanya’da Türk plakalı aracınız hasar gördü

• Uygulanacak hukuk: Alman hukuku (Rome II Art.4/1).

• Başvuru: Almanya’daki muadil Büro/temsilci ve karşı sigortacı; değer kaybının hesabı Alman ikinci el pazarı metoduna göre yürür (terimler/başlıklar farklı olabilir).

Senaryo 3 — AB dışı ülkede AB plakalı araçla kaza

• Uygulanacak hukuk: Kaza nerede ise oranın hukuku (genel kural). İstisnai bağlantı varsa farklı hukuk gündeme gelebilir (Rome II Art.4/2–3).

• Doğrudan dava: Art.18 çerçevesinde, lex causae veya ilgili sistem izin veriyorsa sigortacıya doğrudan dava opsiyonu incelenir.

---

Tablo: Hızlı Yol Haritası (Yer, Hukuk, Başvuru Noktası)

---

SSS – Uluslararası Unsurlu Değer Kaybı

1) Türkiye’de yabancı plakalı aracın verdiği zararda hangi hukuk uygulanır?
Kural olarak Türk hukuku; MÖHUK m.34 uyarınca zarar Türkiye’de gerçekleştiği için.

2) AB’de kaza olursa hangi hukuk geçerli?
Rome II Art.4/1: Zararın meydana geldiği ülke hukuku. Ortak mutad mesken veya açıkça sıkı bağlantı varsa istisna olabilir.

3) Sigortacıya karşı doğrudan dava açabilir miyim? 
AB’de Rome II Art.18 böyle bir olanağı, uygulanacak hukuk veya ilgili kurallar izin veriyorsa tanır. Ülkeye göre değişir.

4) Türkiye’de muhatap kim?
Yabancı plaka–Türkiye kazalarında TMTB/temsilci yerel muhataptır; Yeşil Kart sistemi CoB altında işler.

5) Zamanaşımı nasıl işler?
Kaza neredeyse o ülkenin zamanaşımı; CoB TR dokümanı Türkiye için 2 yıl/10 yıl örneğini verir (genel bilgi). Somut ülke hukukunu ayrıca kontrol edin.

6) Yabancı plakaya Türkiye’de Yeşil Kart düzenlenir mi?
Hayır; Yeşil Kart, aracın kayıtlı olduğu ülke bürosu üzerinden düzenlenir.