Yabancı Hakem Kararlarının Türkiye’de Tanınması ve Tenfizi
Giriş
Uluslararası ticari uyuşmazlıklarda tahkim, devlet mahkemelerine kıyasla hızlı, gizli ve uzmanlaşmış bir çözüm yolu sunduğu için sıklıkla tercih edilmektedir. Ancak tahkim yargılamasının başarısı, yalnızca hakem kararının alınmasıyla değil; bu kararın icra edilebilir hâle gelmesiyle ölçülür. İşte bu noktada yabancı hakem kararlarının Türkiye’de tanınması ve tenfizi meselesi gündeme gelir.
Türkiye, tahkim dostu bir hukuk sistemi benimsemiş ve bu yaklaşımını hem 5718 sayılı MÖHÜK hem de taraf olduğu 1958 tarihli New York Sözleşmesi ile açıkça ortaya koymuştur. Buna rağmen uygulamada, hakem kararlarının tanınması ve tenfizi sürecinde usule ilişkin hatalar, kamu düzeni itirazının yanlış kullanımı ve tahkim–mahkeme ayrımının göz ardı edilmesi gibi sorunlar yaşanmaktadır.
Bu makalede, yabancı hakem kararlarının Türkiye’de tanınması ve tenfizi; hukuki dayanakları, şartları, kamu düzeni denetimi ve Yargıtay uygulaması çerçevesinde ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır.
1. Yabancı Hakem Kararı Nedir?
Yabancı hakem kararı;
-
Tahkim yeri Türkiye dışında bulunan,
-
Uyuşmazlığı nihai olarak çözen,
-
Taraflar açısından bağlayıcı olan
hakem kararlarıdır.
Hakem kararının yabancı sayılması için:
-
Hakemlerin uyruğu değil,
-
Tahkim yerinin (seat of arbitration) Türkiye dışında olması esas alınır.
2. Hukuki Dayanaklar
a) New York Sözleşmesi
Türkiye’nin taraf olduğu 1958 tarihli New York Sözleşmesi, yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizine ilişkin birincil kaynaktır.
Sözleşme:
-
Tanıma ve tenfizi kural,
-
Red nedenlerini istisna
olarak düzenlemiştir.
b) MÖHÜK Hükümleri
New York Sözleşmesi kapsamına girmeyen hâllerde, MÖHÜK m.60–63 hükümleri uygulanır. Bu hükümler, tahkim dostu bir sistem kurmakla birlikte, kamu düzeni ve savunma hakkı gibi temel ilkeleri korur.
3. Tanıma mı, Tenfiz mi?
Yabancı hakem kararlarında uygulamada çoğunlukla tenfiz talep edilir. Çünkü hakem kararları genellikle:
-
Alacak,
-
Tazminat,
-
Edim
içeren kararlardır.
Sadece:
-
Tespit niteliğindeki,
-
İcra gerektirmeyen
hakem kararlarında tanıma yeterli olabilir.
4. Tenfiz Şartları (New York Sözleşmesi m. V)
Yabancı hakem kararlarının tenfizi için aranan şartlar sınırlı sayıdadır.
1️⃣ Geçerli Bir Tahkim Anlaşması
Taraflar arasında:
-
Yazılı,
-
Geçerli,
-
Uyuşmazlığı kapsayan
bir tahkim anlaşması bulunmalıdır.
Tahkim anlaşmasının geçerliliği, tarafların seçtiği hukuka veya tahkim yerine göre değerlendirilir.
2️⃣ Savunma Hakkına Riayet
Tenfiz, şu hâllerde reddedilebilir:
-
Taraflardan biri usulüne uygun şekilde bilgilendirilmemişse,
-
Hakem yargılamasında savunma hakkı kısıtlanmışsa.
Bu denetim, sınırlı ve usule yöneliktir; esasa girilmez.
3️⃣ Kararın Tahkim Anlaşması Kapsamında Olması
Hakem kararı:
-
Tahkim anlaşmasıyla kararlaştırılan uyuşmazlık sınırlarını aşmışsa,
tenfiz kısmen veya tamamen reddedilebilir.
4️⃣ Tahkim Usulüne Uygunluk
Hakemlerin seçimi ve yargılama usulü:
-
Tarafların anlaşmasına,
-
Böyle bir anlaşma yoksa tahkim yeri hukukuna
aykırı olmamalıdır.
5️⃣ Kararın Bağlayıcı Olması
Hakem kararı:
-
Taraflar bakımından bağlayıcı hâle gelmiş olmalı,
-
İptal edilmemiş veya askıya alınmamış olmalıdır.
5. Kamu Düzeni Denetimi
a) Dar Yorum İlkesi
Yabancı hakem kararlarında kamu düzeni:
-
Dar,
-
İstisnai
şekilde yorumlanır.
Ticari tahkimde kamu düzeni itirazı, devlet mahkemesi kararlarına kıyasla daha sınırlı kabul edilir.
b) Tipik Kamu Düzeni Ret Nedenleri
-
Tahkimle çözülemeyecek bir uyuşmazlık,
-
Açık adaletsizlik veya dürüstlük kuralına ağır aykırılık,
-
Savunma hakkının tamamen ortadan kaldırılması.
Bunun dışında, hakem kararının “yanlış” olması kamu düzeni gerekçesi değildir.
6. Türk Mahkemelerinin Denetim Sınırı
Türk mahkemeleri:
-
Hakem kararının esasını inceleyemez,
-
Delil değerlendirmesi yapamaz,
-
Hukuki yorumu denetleyemez.
Denetim:
➡️ Usul + kamu düzeni ile sınırlıdır.
Bu ilke, tahkimin özerkliğinin temel dayanağıdır.
7. Görevli ve Yetkili Mahkeme
-
Görevli mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi
-
Yetkili mahkeme:
-
Davalının yerleşim yeri,
-
Türkiye’de yerleşim yeri yoksa Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemeleri
-
8. Yargıtay’ın Yaklaşımı
Yargıtay, yabancı hakem kararlarının tenfizinde:
-
Tahkim dostu,
-
Dar kamu düzeni yorumu benimseyen,
-
New York Sözleşmesi’ne uyumlu
bir içtihat geliştirmiştir.
Hakem kararının esasına girilmesi, bozma sebebi yapılmaktadır.
9. Uygulamada Sık Yapılan Hatalar
-
Tahkim anlaşmasının dosyaya sunulmaması
-
Kamu düzeni itirazının geniş yorumlanması
-
Hakem kararının esasının tartışılması
-
İptal davası ile tenfizin karıştırılması
-
Yanlış mahkemede dava açılması
Sonuç
Yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizi, Türkiye’nin uluslararası ticaret ve yatırım ortamı açısından kritik öneme sahiptir. New York Sözleşmesi ve MÖHÜK birlikte değerlendirildiğinde, Türk hukukunun tahkim dostu bir sistem kurduğu açıktır.
Doğru yürütülen bir tenfiz süreci, hakem kararını kağıt üzerinde bırakmaz; fiilen sonuç doğuran bir icra aracına dönüştürür. Bu da tahkimin tercih edilmesinin temel gerekçesini güçlendirir.
About Post Author
