Uyuşturucu Suçlarında Etkin Pişmanlık

1. GİRİŞ

Ceza hukukunun önemli ilkelerinden biri, failin suçtan dönmesi ya da suça ilişkin bilgileri açıklayarak devletin adalet mekanizmasına katkı sağlaması hâlinde, ceza sorumluluğunda indirime gidilmesidir. Bu bağlamda, etkin pişmanlık, özellikle uyuşturucu suçları gibi organize ve toplumsal etkisi büyük suçlarda önemli bir yasal mekanizma olarak karşımıza çıkar.

Türk Ceza Kanunu’nun 192. maddesi, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ile ilgili suçlarda etkin pişmanlığa dair özel bir düzenleme içermektedir. Bu yazıda, etkin pişmanlık kurumunun amacı, koşulları, uygulama biçimi, Yargıtay kararları ışığında yorumu ve uygulamadaki sorunlar detaylı biçimde ele alınacaktır.

---

2. ETKİN PİŞMANLIK KAVRAMI

2.1. Tanım

Etkin pişmanlık, failin suçu işledikten sonra pişmanlık duyarak yetkili makamlara bilgi vermesi, suçun ortaya çıkarılmasına katkı sunması veya mağdurun zararını gidermesi karşılığında cezadan indirim veya cezasızlık sağlanmasıdır.

2.2. Etkin Pişmanlık ile İtiraf Arasındaki Fark

Her ne kadar uygulamada zaman zaman karıştırılsa da; itiraf, failin suçu işlediğini kabul etmesi anlamına gelirken, etkin pişmanlık, suçun ortaya çıkarılmasına veya başka faillerin yakalanmasına katkı sağlamayı da içeren daha kapsamlı bir davranış biçimidir.

---

3. TÜRK CEZA KANUNU MADDE 192: UYUŞTURUCU SUÇLARINDA ETKİN PİŞMANLIK

TCK m.192’ye göre etkin pişmanlık hükümleri üç farklı aşamaya göre düzenlenmiştir:

3.1. Soruşturma Öncesi İtiraf (m.192/1)

Suçun işlendiğini yetkili makamlara suç işlenmeden veya suç işlendikten sonra fakat soruşturmaya başlanmadan önce bildiren kişi hakkında ceza verilmez.

Örnek: Fail, uyuşturucu sevkiyatı yapmadan önce polise bilgi vererek yakalanmasını sağlıyorsa, cezasızlık uygulanır.

3.2. Soruşturma Sırasında Yardım (m.192/2)

Suçun ortaya çıkmasına ya da faillerin yakalanmasına soruşturma aşamasında yardımcı olan kişi hakkında verilecek ceza yarı oranına kadar indirilebilir.

3.3. Kovuşturma Sırasında Yardım (m.192/3)

Kovuşturma (yani yargılama) aşamasında suçu ortaya çıkarmaya ve faillerin yakalanmasına yardımcı olunması hâlinde, verilecek cezada üçte birine kadar indirim yapılabilir.

---

4. ETKİN PİŞMANLIK UYGULAMA ŞARTLARI

Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için bazı maddi ve şekli koşulların bir arada gerçekleşmesi gerekir:

4.1. Suçun Niteliği

• TCK m.188 (Uyuşturucu Madde Ticareti) veya m.190 (Kullanımı kolaylaştırma) kapsamında olmalıdır.

• TCK m.191 (Kullanmak için bulundurma) kapsamında etkin pişmanlık değil, tedavi ve denetimli serbestlik hükümleri uygulanır.

4.2. Bilgi Verme Gönüllü Olmalı

• Fail, isteyerek ve samimi şekilde bilgi vermelidir.

• Baskı altında veya yönlendirmeyle yapılan beyanlar etkin pişmanlık sayılmaz.

4.3. Bilgi Somut ve Faydalı Olmalı

• Verilen bilgiler, suçun ortaya çıkarılmasına somut katkı sunmalıdır.

• Özellikle başka faillerin yakalanması yönünde ciddi sonuçlar doğurmalıdır.

---

5. YARGITAY UYGULAMASI VE İÇTİHATLAR

3. Yargıtay 10. Ceza Dairesi, 2017/1850 E. – 2018/2123 K.

Konu: Soruşturma aşamasında verilen bilgi nedeniyle TCK m.192/2 uyarınca ceza indirimi.

Olay: Sanık, hakkında yürütülen soruşturma sırasında, kendisine uyuşturucu temin eden şahsı ve dağıtım ağını açıklamış, bu bilgiler neticesinde kolluk güçleri başka şüphelileri de yakalamıştır.

Karar Özeti:
Yargıtay, sanığın açıklamalarının soruşturmanın genişlemesine olanak sağladığını, delillendirmeyi kolaylaştırdığını ve suçla mücadelede katkı sunduğunu belirterek cezanın yarıya kadar indirilebileceğini kabul etmiştir.

Gerekçe:

“Soruşturma makamlarına yapılan bu nitelikteki yardım, cezanın TCK m.192/2 uyarınca makul oranda indirilmesini zorunlu kılar.”

4. Yargıtay 20. Ceza Dairesi, 2019/8794 E. – 2020/3451 K.

Konu: Failin kendi suçunu itiraf etmesi ancak etkin pişmanlık şartlarının oluşmaması

Olay: Sanık, kendisine ait uyuşturucu maddeyi kabul etmiş, ancak suça iştirak eden diğer kişileri açıklamamış, maddeyi nereden ve kimden aldığını belirtmemiştir.

Karar Özeti:
Sanığın yalnızca kendi fiilini kabul etmesi yeterli görülmemiştir. Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması için suça dair başkaca failleri deşifre eden veya suçun çözümünü kolaylaştıran bilgiler verilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Gerekçe:

“Salt itiraf, etkin pişmanlık için yeterli değildir. Açıklamanın suçu aydınlatıcı ve soruşturmaya yön verici nitelikte olması gerekir.”

---

6. UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLAR

6.1. Güvenlik Endişesi

Failin etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanabilmesi için başka failleri ifşa etmesi gerektiğinden, bu durum kimi zaman güvenlik tehdidi yaratabilmektedir. Özellikle organize suç yapılarında failin can güvenliği riske girmektedir.

6.2. Savunma ile İtiraf Arasındaki Çatışma

Sanığın suçlamaları reddetmesi hâlinde savunma stratejisi ile etkin pişmanlık hükümleri çelişebilir. Zira etkin pişmanlık, bir bakıma suçu kabul anlamına gelmektedir.

6.3. Mahkemelerin Değerlendirme Ölçütleri

Bazı mahkemeler, verilen bilgilerin etkinliğini takdir ederken çok katı yorumlar yapabilmekte; sanığın yardımının yeterli olmadığını ileri sürerek indirimi reddedebilmektedir.

---

7. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Uyuşturucu suçları, gerek bireysel gerek toplumsal zarar açısından son derece yıkıcı sonuçlar doğurmaktadır. Bu suçlarla mücadelede yalnızca cezalandırma değil, suç örgütlerinin çökertilmesi ve suçun önlenmesi de hedeflenmektedir. İşte bu nedenle, etkin pişmanlık kurumu, uyuşturucu suçlarının aydınlatılmasında adli makamlar için vazgeçilmez bir araç haline gelmiştir.

TCK m.192, failin pişmanlığını cezadan kurtulmak amacıyla değil, gerçekten topluma katkı sağlama niyetiyle ortaya koyması hâlinde ödüllendirmektedir. Ancak uygulamada bu hükmün standart bir şekilde uygulanmaması, bazı keyfiliklere yol açabilmektedir. Bu nedenle hem savunma makamlarının hem de yargı mercilerinin somut olayın özelliklerini titizlikle değerlendirmesi gerekir.

Sonuç olarak, etkin pişmanlık kurumu, yalnızca failin cezasını hafifletmeye yarayan bir araç değil, aynı zamanda ceza adalet sisteminin suçla mücadele stratejisinin önemli bir parçasıdır. Bu nedenle, özellikle örgütlü suçlarla mücadelede bu mekanizmanın etkin, dengeli ve güvenli biçimde işletilmesi büyük önem taşımaktadır.