Uluslararası Tahkim Nedir?
Günümüz dünyasında uluslararası ticaretin ve yabancı yatırımların hızla artması, devletler ile yabancı şirketler veya farklı ülkelerden şirketler arasında uyuşmazlıkların çoğalmasına neden olmuştur. Bu uyuşmazlıkların çözümünde, tarafların bağımsız ve tarafsız bir yargılama mekanizmasına ihtiyaç duyması uluslararası tahkimi ön plana çıkarmaktadır.
Uluslararası tahkim, farklı ülke vatandaşları arasında veya yabancı unsurlu ticari ilişkilerden doğan uyuşmazlıkların, devlet mahkemeleri yerine tarafların seçtiği hakemler tarafından çözülmesi yöntemidir.
Bu makalede, uluslararası tahkim kavramı, hukuki dayanakları, türleri, başvuru süreci, avantajları, dezavantajları ve Yargıtay ile uluslararası içtihatlar ışığında uygulamaları detaylı şekilde incelenecektir.
Uluslararası Tahkimin Hukuki Dayanakları
1. Türk Hukuku’nda
Türkiye’de uluslararası tahkim, 4686 sayılı Uluslararası Tahkim Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun:
-
Yabancı unsurlu tahkim sözleşmelerini,
-
Tahkim yargılamasının usulünü,
-
Hakem kararlarının tenfizini,
-
Mahkemelerin tahkimle ilişkisini belirler.
Ayrıca 6100 sayılı HMK (m.407-444) hükümleri de iç tahkim için geçerlidir.
2. Uluslararası Düzenlemeler
-
New York Sözleşmesi (1958): Yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizini düzenler. Türkiye bu sözleşmeye taraftır.
-
UNCITRAL Model Kanunu: Birçok ülkenin tahkim kanununa örnek teşkil eder.
-
ICSID Sözleşmesi (1965): Yatırımcı-Devlet uyuşmazlıklarında uluslararası tahkimi düzenler.
-
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS): Adil yargılanma hakkı bağlamında tahkimi ilgilendiren hükümler içerir.
Uluslararası Tahkimin Özellikleri
-
Sözleşme Serbestisi: Taraflar, hakemleri, uygulanacak hukuku ve tahkim yerini kendileri seçebilir.
-
Bağımsızlık: Devlet mahkemelerinden bağımsızdır.
-
Uluslararası Unsur: Tarafların farklı ülkelerden olması, işin ifa yerinin yabancı ülke olması veya sermayenin yabancı olması gibi unsurlar aranır.
-
Tenfiz Kolaylığı: New York Sözleşmesi sayesinde hakem kararları 160’tan fazla ülkede geçerlidir.
Uluslararası Tahkimin Türleri
1. Ad Hoc Tahkim
-
Belirli bir kuruma bağlı olmadan yürütülür.
-
Taraflar, usul kurallarını ve hakemleri kendileri belirler.
-
Genellikle UNCITRAL Tahkim Kuralları uygulanır.
2. Kurumsal Tahkim
-
Belirli bir tahkim merkezi tarafından yürütülür.
-
Süreç önceden hazırlanmış kurallara tabidir.
-
Önemli kurumlar:
-
ICC (International Chamber of Commerce, Paris)
-
LCIA (London Court of International Arbitration)
-
SIAC (Singapore International Arbitration Centre)
-
HKIAC (Hong Kong International Arbitration Centre)
-
ISTAC (İstanbul Tahkim Merkezi)
-
3. Yatırım Tahkimi
-
Yabancı yatırımcı ile ev sahibi devlet arasında çıkan uyuşmazlıkları çözer.
-
ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes) en bilinen kurumdur.
-
İkili Yatırım Anlaşmaları (BITs) bu tahkim türünün temelini oluşturur.
4. Sektörel Tahkim
-
Denizcilik, enerji, spor gibi özel alanlarda kullanılan tahkim türüdür.
-
Örn: LMAA (London Maritime Arbitrators Association), CAS (Court of Arbitration for Sport).
Uluslararası Tahkim Anlaşması
Tahkim yargılamasının temelini tahkim anlaşması oluşturur.
-
Tahkim Şartı (Clause): Asıl sözleşmenin içinde yer alır.
-
Tahkim Sözleşmesi: Ayrı bir belge olarak düzenlenir.
Geçerli bir tahkim anlaşması için:
-
Tarafların açık iradesi,
-
Yazılı şekil,
-
Tahkim konusu uyuşmazlığın belirli veya belirlenebilir olması gerekir.
Uluslararası Tahkim Yargılaması Süreci
1. Başvuru
Taraflardan biri tahkim kurumuna başvurur veya ad hoc tahkimde hakem tayini talebinde bulunur.
2. Hakemlerin Seçilmesi
-
Taraflar eşit sayıda hakem seçebilir.
-
Genellikle 1 veya 3 hakem görevlendirilir.
-
Tarafsızlık ve bağımsızlık ilkesi esastır.
3. Usul Kuralları
Taraflarca belirlenir; aksi halde tahkim merkezi kuralları uygulanır.
4. Duruşmalar ve Deliller
Tahkim, yazılı beyanlar ve duruşmalarla yürütülür. Deliller serbestçe sunulur.
5. Karar
Hakemler çoğunlukla karar alır. Karar, tarafları bağlar.
6. Tenfiz
Yabancı hakem kararları, New York Sözleşmesi sayesinde taraf devletlerde tenfiz edilebilir.
Uluslararası Tahkimin Avantajları
-
Tarafsızlık: Yabancı devlet mahkemelerinden bağımsız çözüm.
-
Uzman Hakemler: Teknik konularda uzman kişiler seçilebilir.
-
Hızlı ve Esnek: Mahkeme yargılamasına göre daha hızlıdır.
-
Gizlilik: Taraflar kamuoyuna açık olmayan süreç isterse gizlilik mümkündür.
-
Tenfiz Kolaylığı: Hakem kararları uluslararası alanda daha kolay uygulanır.
Uluslararası Tahkimin Dezavantajları
-
Maliyet: Tahkim ücretleri ve hakem masrafları yüksek olabilir.
-
Sınırlı İstinaf: Hakem kararları genellikle temyize kapalıdır.
-
Devlet İradesi: Yatırım tahkiminde devletlerin kamu politikası kararları tartışma konusu olabilir.
Uluslararası Tahkim ve Türkiye
Türkiye, hem iç hukukta hem de uluslararası alanda tahkime büyük önem vermektedir:
-
4686 sayılı Uluslararası Tahkim Kanunu tahkimin usulünü belirlemiştir.
-
ISTAC (İstanbul Tahkim Merkezi) 2015 yılında kurulmuş ve uluslararası ticari uyuşmazlıklarda önemli bir merkez olmuştur.
-
Türkiye, New York Sözleşmesi (1958) ve ICSID (1965) sözleşmesine taraftır.
Yargıtay ve Uluslararası İçtihatlar
-
Yargıtay 15. HD, 2017/3256 E., 2019/2219 K.: Tahkim anlaşmasının yazılı şekilde yapılmasının geçerlilik şartı olduğuna karar vermiştir.
-
Yargıtay 11. HD, 2016/10045 E., 2018/4321 K.: Yabancı hakem kararlarının New York Sözleşmesi kapsamında tenfizinde kamu düzeni istisnasının dar yorumlanması gerektiğini belirtmiştir.
-
ICSID Kararları: Çoğu yatırımcı-devlet uyuşmazlığında devletlerin kamu yararı savunması ile yatırımcı haklarının dengelenmesi gerektiğini ortaya koymuştur.
Sık Sorulan Sorular
Uluslararası tahkim ile devlet mahkemesi arasında ne fark vardır?
Tahkimde taraflar hakem seçer, mahkemede devlet hâkimleri görev yapar. Tahkim daha esnek ve uluslararası geçerliliğe sahiptir.
Uluslararası tahkim ne kadar sürer?
Genellikle 1-2 yıl içinde sonuçlanır; mahkemelere göre daha hızlıdır.
Tahkim kararlarına karşı temyiz imkânı var mı?
Tahkim kararları nihai olup, yalnızca iptal davası açılabilir.
Türkiye’de tahkim hangi mahkemede iptal edilebilir?
Tahkim yeri Türkiye ise iptal davası Bölge Adliye Mahkemeleri’nde açılır.
Sonuç
Uluslararası tahkim, küresel ticaretin gelişmesiyle birlikte günümüzde en etkin uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri haline gelmiştir. Taraflara bağımsız, tarafsız, esnek ve hızlı bir çözüm sunarken, aynı zamanda uluslararası alanda tenfizi kolaylaştırmaktadır.
Türkiye’nin uluslararası tahkim sistemine uyumu, ISTAC gibi kurumlarla bu alanda merkez olma hedefi, hem yerli hem de yabancı yatırımcılar için güvenli bir hukuki ortam sağlamaktadır.
Uluslararası tahkim, özellikle ticari sözleşmeler, yatırım uyuşmazlıkları ve yabancı unsurlu ilişkiler açısından taraflara büyük avantajlar sağlamakta ve günümüzde giderek artan bir şekilde tercih edilmektedir.
About Post Author
