Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) Nedir ? IMO Kurallarının Türk Deniz Ticareti Hukukuna Etkisi

GİRİŞ

Uluslararası denizcilik sektörünün gelişimi, ticaretin küresel ölçekte yaygınlaşması ve deniz güvenliğinin giderek artan önemi, deniz taşımacılığına dair uluslararası kuralların belirlenmesini kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu bağlamda, 1948 yılında kurulan Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO – International Maritime Organization), deniz emniyetinin sağlanması, deniz çevresinin korunması ve taşımacılıkta hukuki standartların belirlenmesi konusunda merkezi bir rol üstlenmiştir.

Türkiye, IMO’nun aktif bir üyesi olarak, bu kuralların büyük bölümünü iç hukukuna yansıtmış, özellikle Türk Ticaret Kanunu (TTK), Çevre Kanunu, Denizcilik İdaresi Mevzuatı gibi düzenlemelerle uyum sürecini ilerletmiştir. Bu yazıda, IMO kurallarının Türk deniz ticareti hukukuna etkisi, başlıca sözleşmeler temelinde değerlendirilecektir.

---

I. IMO’NUN YAPISI VE HUKUKİ GÜCÜ

1. Yapısı ve Organları

IMO, Birleşmiş Milletler’e bağlı, denizcilik alanında uzmanlaşmış hükümetler arası bir kuruluştur. Başlıca organları şunlardır:

• Assembly (Genel Kurul)

• Council (Konsey)

• MSC (Deniz Emniyeti Komitesi)

• MEPC (Deniz Çevresini Koruma Komitesi)

• Legal Committee (Hukuk Komitesi)

IMO tarafından kabul edilen uluslararası sözleşmeler, üye devletlerin onayı ve iç hukuklarına aktarmasıyla bağlayıcılık kazanır.

2. Hukuki Niteliği

IMO kuralları, doğrudan uygulanabilir nitelikte olmayıp, iç hukuka aktarılmak suretiyle yürürlüğe girer. Bu nedenle, Türkiye’nin taraf olduğu IMO sözleşmeleri, normlar hiyerarşisinde uluslararası andlaşmalar statüsündedir (Anayasa m. 90).

---

II. TEMEL IMO SÖZLEŞMELERİ VE TÜRK HUKUKUNA YANSIMALARI

1. SOLAS (Denizde Can Güvenliği Sözleşmesi)

SOLAS 1974, gemi emniyet ekipmanları, yangınla mücadele sistemleri, seyir yardımcıları ve can kurtarma araçları gibi hususları detaylı şekilde düzenler.

➡ Türk Hukuku’na Etkisi:

• Denizcilik Müsteşarlığı ve Ulaştırma Bakanlığı tebliğleriyle SOLAS hükümleri uygulanır.

• Gemi inşa standartları, klaslama kuralları ve bayrak devleti kontrolleri SOLAS’a paralel yürütülür.

• TTK m. 940 vd. gereği, “denize elverişli olma” şartları bu hükümlerle şekillendirilmiştir.

2. MARPOL 73/78 (Deniz Kirliliğini Önleme Sözleşmesi)

MARPOL, petrol, zehirli sıvılar, pis su, katı atık ve hava kirliliğine dair hükümler içerir.

➡ Türk Hukuku’na Etkisi:

• 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bağlı yönetmelikler ile deniz araçlarının atık tahliyesi düzenlenmiştir.

• Limanlarda atık alım tesislerinin kurulması MARPOL uyumu kapsamında zorunlu hale gelmiştir.

• Gemi kirliliği durumunda ağır idari para cezaları ve gemiye el koyma yetkisi uygulanmaktadır.

3. STCW (Gemiadamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Standartları)

Denizcilik personelinin eğitimi, yeterlilik belgeleri ve vardiya düzeni STCW ile belirlenmiştir.

➡ Türk Hukuku’na Etkisi:

• Denizcilik Eğitim Kurumları STCW kriterlerine göre akredite edilmektedir.

• Gemiadamı cüzdanları ve yeterlik belgeleri, STCW esaslarına göre düzenlenmektedir.

• Türk gemi personelinin uluslararası sularda çalışabilmesi için bu yeterlilikler zorunludur.

4. COLREG (Denizde Çatışmayı Önleme Kuralları)

Gemi seyir kuralları, manevra önceliği ve seyir ışıkları düzenlenmiştir.

➡ Türk Hukuku’na Etkisi:

• Gemi kaptanları ve zabitler için zorunlu eğitim müfredatında COLREG yer almaktadır.

• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü, COLREG kurallarının ihlalini denetlemektedir.

5. FAL (Gemilerin Limanlara Uğraması ve Gümrük Formaliteleri)

Belgelerin dijitalleşmesi ve liman prosedürlerinin kolaylaştırılması hedeflenir.

➡ Türk Hukuku’na Etkisi:

• Tek pencere sistemleri (Single Window) ve dijital bildirim uygulamaları FAL kurallarıyla uyumlu hale getirilmiştir.

---

III. UYGULAMADA IMO KURALLARIYLA YAŞANAN SORUNLAR

1. Bayrak Devleti Yükümlülükleri

Türkiye, kendi bayrağını taşıyan gemiler için denetim yapmakla yükümlüdür. Ancak denetim kapasitesinin zaman zaman yetersiz kalması, IMO performans listelerinde olumsuz etki yaratmaktadır.

2. Uygulama Farklılıkları

Bazı IMO kuralları, mevzuata aktarılmış olsa dahi uygulayıcı otoritelerin teknik donanım eksikliği nedeniyle tam olarak hayata geçirilememektedir.

3. Liman Devleti Denetimleri

Türk limanlarında IMO kurallarına aykırı bulunan yabancı bayraklı gemilere yönelik etkin kontrol mekanizmaları, son yıllarda daha görünür hale gelmiş ancak hala Avrupa standartlarının gerisindedir.

---

IV. YARGITAY VE DANIŞTAY KARARLARI

• Yargıtay 11. HD, 2020/4152 E., 2021/2825 K.: SOLAS hükümlerine aykırı şekilde denize çıkan bir gemide meydana gelen kazada, donatanın ağır kusurlu olduğu kabul edilmiştir.

• Danıştay 6. Dairesi, 2018/2378 E., 2019/1147 K.: Gemi kirliliği nedeniyle verilen idari para cezasının MARPOL eklerine uygun şekilde hesaplandığı gerekçesiyle ceza onanmıştır.

Bu kararlar, IMO kurallarının yargısal denetimde nasıl temel alındığını açıkça göstermektedir.

---

V. GELECEK PERSPEKTİFİ VE TÜRKİYE’NİN POZİSYONU

1. Dijitalleşme ve Otonom Gemi Düzenlemeleri

IMO’nun gündeminde yer alan e-Navigation ve autonomous ships (otonom gemiler) projeleri, Türk hukukunun da gelecekte teknik düzenlemelere açılmasını gerektirecektir.

2. Türk Bayrağının Güvenilirliği

IMO performans listelerinde Türkiye’nin “beyaz bayrak” statüsünü koruyabilmesi için:

• Gemi klaslama denetimleri artırılmalı,

• Bayrak devleti sorumlulukları titizlikle yürütülmelidir.

3. Eğitim ve Uyumun Artırılması

Denizcilik sektöründe faaliyet gösteren kişi ve kurumların IMO kurallarına dair farkındalığı artırılmalı, eğitimler güncellenmelidir.

---

SONUÇ

IMO kuralları, modern deniz ticareti hukukunun temelini oluşturmaktadır. Türkiye, bu kuralları büyük oranda iç hukukuna entegre etmiş olsa da uygulamada karşılaşılan sorunlar ve teknik eksiklikler, reform ihtiyacını ortaya koymaktadır. Uluslararası alanda rekabet gücünün artırılması ve Türk bayrağı altındaki gemilerin itibarının korunması, doğrudan IMO kurallarına uyum düzeyiyle ilişkilidir.

Dolayısıyla, hem mevzuat hem de uygulama düzeyinde sürekli güncellenen ve teknik kapasitesi yüksek bir denizcilik altyapısı inşa edilmesi, Türk deniz ticaret hukukunun gelişmesi açısından hayati önem taşımaktadır.