Uluslararası Biyoteknoloji Ortaklıklarında (Joint Venture) Yetki Anlaşmalarının Geçerliliği

Giriş: Biyoteknoloji Sektörü Çok Uluslu Ortaklıklar Üzerine Kurulu

2025 itibarıyla biyoteknoloji şirketlerinin:

gen terapisi,
mRNA teknolojileri,
CRISPR tabanlı ürünler,
hücre tedavileri,
biyobenzer ilaç geliştirme,
rekombinant protein üretimi,
klinik platform teknolojileri

gibi alanlarda uluslararası ortaklıklar (Joint Venture–JV) kurması artık sektörün genel normudur.

Bu tür ortaklıklarda en kritik hukuki mesele:

➡️ Yetki anlaşması (jurisdiction clause) ve uygulanacak hukuk hükümlerinin Türkiye’de geçerliliğidir.

Biyoteknoloji JV’lerinde sorun şudur:

Ar-Ge Türkiye’de yapılır,
Patent ABD’de alınır,
Klinik çalışma AB’de yürütülür,
Yatırım Cayman Adaları üzerinden gelir,
JV merkezinin İsviçre’de olması planlanır.

Bu çoklu yapı, MÖHUK açısından yetki ve uygulanacak hukuk çatışması doğurur.

1. Yetki Anlaşması Nedir? Biyoteknoloji JV’lerinde Neden Hayati Öneme Sahiptir?

Yetki anlaşması, tarafların uyuşmazlık çıkması hâlinde hangi ülke mahkemelerinin yetkili olacağını belirleyen hükümdür.

Biyoteknoloji JV’lerinde yetki anlaşması şu riskleri yönetmek için hayati önem taşır:

Patent hakları ve teknoloji transferi
Know-how koruması
Ortak buluş anlaşmazlıkları
Ar-Ge fonlarının kötüye kullanılması
Gizlilik ihlalleri
Klinik veri sahipliği
Royalty ödemeleri
JV’nin feshi veya ortaklıktan çıkış

Bu nedenle “yanlış seçilmiş” yetki şartı şirketleri milyon dolarlık zararlara sürükleyebilir.

2. MÖHUK’a Göre Taraflar Yetki Anlaşması Yapabilir mi?

Evet, MÖHUK m.47 uyarınca:

✔ Taraflar yabancılık unsuru içeren özel hukuk ilişkilerinde yetki anlaşması yapabilir.

Ancak bunun sınırları vardır:

❗ Yetki anlaşması kamu düzenini bertaraf edemez.

❗ Münhasır yetki alanlarına uygulanamaz.

❗ Türk hukukundaki emredici hükümleri geçersiz kılamaz.

Bu sınırlamalar biyoteknoloji JV’lerinde oldukça sık devreye girer.

3. Biyoteknoloji JV’lerinde Yetki Anlaşması Hangi Durumlarda Geçersiz Sayılır?

A. Patent Tescili Türkiye’de ise

Patent hükümsüzlüğü ve ihlal davaları Ankara FSHHM’nin münhasır yetkisindedir.

Bu nedenle:

➡️ “Tüm uyuşmazlıklarda İngiltere mahkemeleri yetkilidir” gibi hüküm patent uyuşmazlıkları için geçersizdir.

B. Know-how Türkiye’de haksız şekilde kullanıldıysa

Bu durum haksız fiildir → MÖHUK m.35 gereği Türk mahkemeleri yetkilidir.

Yetki anlaşması uygulanamaz.

C. Klinik veri Türkiye’de toplandıysa

KVKK ve sağlık hukuku emredici olduğundan, veri koruma uyuşmazlıklarında yabancı mahkeme yetkisi geçersizdir.

D. JV Türkiye’de fiilen faaliyet yürütüyorsa

Merkez yurtdışında olsa dahi, faaliyet Türkiye’de ise Türk mahkemeleri yetkino olur.

E. Türk kamu düzenine aykırı hükümler içeriyorsa

Örneğin:

Türk Ar-Ge merkezlerinde çalışanların buluş haklarını devreden hükümler
KVKK’yı devre dışı bırakan maddeler
Sağlık verisi üzerinde yabancı otoriteye sınırsız erişim sağlayan hükümler

geçersizdir.

4. Biyoteknoloji JV’lerinde En Çok Kullanılan Yetki Şartları

✔ İngiltere Mahkemeleri (Londra)

✔ İsviçre (Zürih veya Cenevre)

✔ Delaware Mahkemeleri

✔ New York Eyaleti

✔ ICC / LCIA Tahkimi

Bu şartların çoğu genel Ar-Ge uyuşmazlıklarında geçerli olabilir; ancak yukarıdaki münhasır yetki alanlarında uygulanamaz.

5. Tahkim (Arbitration) Biyoteknoloji JV’lerinde En Uygun Çözüm Müdür?

Kısmen evet; ancak sınırları vardır.

Tahkim şu konularda uygundur:

✔ Royalty hesaplaması

✔ Sözleşme ihlali

✔ JV feshi

✔ Know-how sözleşmesel yükümlülükler

✔ Teknoloji transferi hükümleri

✔ Lisansın kapsamı

✔ Ortaklık payı uyuşmazlığı

Ancak şu konularda tahkim geçersizdir:

❌ Patent hükümsüzlüğü

❌ KVKK’ya ilişkin veri uyuşmazlıkları

❌ Klinik araştırma onamı ve sağlık verisi

❌ Kamu düzenine ilişkin ürün güvenliği konuları

Dolayısıyla biyoteknoloji JV sözleşmesi tahkim + istisna maddeleri içermelidir.

6. Biyoteknoloji JV’lerinde En Çok Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları

1) Ortak buluş (joint invention) kimin?

Patent hukuku → Türkiye’de münhasır yetki.

2) Klinik veriye sahiplik kavgası

KVKK → Türk mahkemeleri devreye girer.

3) Know-how’ın sızdırılması

Haksız fiil → Zararın meydana geldiği yer Türk hukuku.

4) Biyobenzer geliştirme platformunun devri

Tahkim mümkün.

5) Ar-Ge fonunun usulsüz kullanılması

Sözleşme hükümlerine göre tahkim.

6) JV’nin feshine ilişkin ihtilaflar

Tahkim veya sözleşmede belirlenen mahkeme.

7. MÖHUK Açısından Yetki Anlaşmalarının Geçerlilik Kriterleri

✔ Taraflar yabancı hukuk kişisi veya gerçek kişi olmalı

✔ Sözleşme uluslararası nitelikte olmalı

✔ Yetki açık ve yazılı olmalı

✔ Kamu düzeniyle çelişmemeli

✔ Münhasır yetki alanlarını kapsamamalı

✔ Emredici hükümleri bertaraf etmemeli

✔ Görevli mahkeme ve tahkim yeri kesin olarak belirtilmeli

Bu kriterler biyoteknoloji JV’lerinde mutlaka sağlanmalıdır.

8. Biyoteknoloji Ortaklıklarında Şirketler İçin Stratejik Öneriler

✔ Yetki şartını “konu bazlı” olarak ayrı ayrı düzenleyin

—> Patent konuları ayrı, sözleşmesel konular ayrı.

✔ KVKK’ya ilişkin uyuşmazlıkları Türk mahkemelerine bırakın

✔ Klinik veri toplama yerini açıkça belirleyin

✔ Ar-Ge faaliyetlerinin yapıldığı ülkelere göre risk analizi yapın

✔ Tahkim şartını detaylı yazın; özellikle “scope of arbitration” önemlidir

✔ Emredici hükümler maddesi ekleyin (“Turkish mandatory rules apply”)

✔ Ortak buluş için özel protokol hazırlayın

9. Sonuç: Biyoteknoloji JV’lerinde Yetki Anlaşmaları MÖHUK’un En Stratejik Alanıdır

2025 uygulamasına göre:

Biyoteknoloji JV’lerinde yetki anlaşması yapılabilir, ancak sınırlıdır
Patent, klinik veri, KVKK ve kamu düzeni alanlarında yabancı yetki geçersizdir
Tahkim çoğu ticari uyuşmazlık için uygundur, ancak mutlak değildir
Sözleşmeler mutlaka konu bazlı yetki sistemi içermelidir
Emredici hükümler yetki maddelerinin önüne geçer

Bu nedenle biyoteknoloji şirketlerinin JV sözleşmelerinde yetki hükümlerini, MÖHUK ve fikri mülkiyet hukuku ile uyumlu şekilde tasarlaması kritik bir başarı unsurudur.

Single Blog Title