Uçak Türleri ve Hukukî Rejimleri: Türk Hukuku Perspektifinden Kapsamlı İnceleme
I. Giriş
Havacılıkta “uçak” denildiğinde yalnızca sabit kanatlı yolcu uçakları anlaşılmamalıdır. Döner kanat (helikopter), planör, motorlu planör, balon, hava gemisi (airship), amfibik deniz uçakları, özel maksatlı hava araçları, insansız hava araçları (İHA/UAS) ve dikey kalkış-iniş kabiliyetli yeni nesil platformlar (VTOL/eVTOL) aynı çatı kavramının farklı görünümleridir. Bu teknik çeşitlilik, doğrudan hukukî sonuçlar doğurur: tip sertifikasyonu ve uçuşa elverişlilik, tescil ve milliyet işareti, mülkiyet devri ve sicil aleniyeti, ipotek/rehin, işletme ruhsatı (AOC), leasing sözleşmeleri, bakım örgütlenmesi (SHY-145/CAMO), sigorta ve sorumluluk, yer hizmetleri ve hatta şehir planlama–gürültü düzenleri gibi alanlarda her tür için farklı yükümlülük ve risk profilleri ortaya çıkar.
Türkiye’de temel norm, 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’dur. İkincil düzenlemeler Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından yayımlanan talimat ve yönetmeliklerle sistematikleştirilir. Uluslararası düzeyde Chicago Sözleşmesi ve ekleri, Avrupa’da EASA’nın sertifikasyon kuralları ve finansman–teminat boyutunda Cape Town Konvansiyonu–Uçak Protokolü uygulamada belirleyicidir. Aşağıda, uçak türlerini teknik tanım + hukukî rejim + uygulama riski üçlüsüyle ele alıyor; müvekkil bakımından sözleşmesel ve operasyonel stratejilere dönüştürülebilir pratik notlar paylaşıyoruz.
II. Sınıflandırmaya Esas Temel Kriterler
Hukukî sınıflama, yalnızca “kanat tipi” ile yapılmaz. Aşağıdaki başlıklar birlikte değerlendirilmelidir:
-
Tip/Sertifikasyon Sınıfı: Küçük/büyük uçak ayrımı, helikopter sınıfları, planör/balon/hava gemisi için ayrı kurallar; yeni nesil VTOL/eVTOL’ler için özel uygunluk şartları.
-
Ağırlık/Koltuk Kapasitesi: Maksimum kalkış ağırlığı (MTOM) ve koltuk sayısı birçok eşik kuralını tetikler (ör. bakım yönetimi, minimum teçhizat, ikinci pilot ihtiyacı, yangın söndürme düzenleri, tahliye süreleri).
-
İşletme Türü: Ticari hava taşımacılığı (CAT), genel havacılık (GA), özel operasyonlar (orman yangını, tarım, hava fotoğrafçılığı, ambulans–EMS vb.). Ticari işletme varsa AOC, SMS ve kalite güvencesi zorunludur.
-
Mülkiyet–İşletici Ayrımı: Sahibin (owner) ayrı, işletenin (operator) ayrı olduğu durumlar (leasing/ACMI) sorumluluk dağılımını etkiler.
-
Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Örgütlenmesi: Tip sertifikası, sürekli uçuşa elverişlilik (CAM), onaylı bakım kuruluşu (SHY-145), bakım programı ve kayıt tutma yükümlülükleri.
-
Tescil ve Sicil İşlemleri: Milliyet–kuyruk işareti, tescilin aleniyeti, terkin, kayıt değişiklikleri; ulusal ipotek ve (eşik sağlanıyorsa) uluslararası menfaat tescili.
-
Sigorta ve Sorumluluk: Üçüncü kişilere verilecek zarar, yolcu–bagaj–kargo sorumluluğu (taşıma sözleşmesi), gürültü–emisyon–mahremiyet ihlali ve idari yaptırımlar.
-
Coğrafî ve Hava Sahası Kısıtları: Yoğun yerleşim, kalabalık etkinlikler, yasak–kısıtlı sahalar, deniz üzeri operasyon, dağlık alan–icing gibi çevresel riskler.
-
Yeni Teknolojiler ve Veri: Uçuş verilerinin saklanması, siber güvenlik, İHA veri akışı ve kişisel verilerin korunması boyutu.
III. Sabit Kanat Uçaklar (Aeroplanes)
A) Pistonlu ve Hafif Uçaklar
Teknik profil: Genellikle tek/çift piston motorlu, eğitim ve GA segmentlerinde yaygındır. Menzil–hız–yük kabiliyetleri sınırlı olsa da işletme maliyetleri düşüktür.
Hukukî sonuçlar ve yükümlülükler:
-
Tescil: Türk sivil hava aracı siciline kayıt ve milliyet işareti (TC-…) zorunludur.
-
Uçuşa elverişlilik: Tip sertifikası, yıllık yenilemeler, zorunlu bakım bültenleri (AD/SB) takibi; bakım kayıtlarının eksiksiz tutulması gerekir.
-
İşletme: Ticari taşıma yapılmıyorsa AOC zorunlu değildir; ancak yolcu karşılığı ücret alındığında veya hava taksi benzeri faaliyet yürütüldüğünde ticari işletme hükümleri devreye girer.
-
Sigorta: Üçüncü kişi ve yolcu sorumluluk sigortası, uçuş profilinin riskine göre teminat tutarlarıyla temin edilmelidir.
Pratik uyarılar:
Küçük uçak devirlerinde çoğu uyuşmazlık, bakım kütüğü ile gerçek teknik durum arasındaki uyumsuzluktan doğar. Satıcıya “temiz ve eksiksiz logbook” ile “güncel AD/SB uyum listesi” garanti ettirilmelidir. Teslim öncesi bağımsız pre-buy inspection şartı sözleşmeye açıkça yazılmalıdır.
B) Turboprop ve Bölgesel Segment
Teknik profil: Tek/çift turboprop motor; kısa–orta menzil, kısa pist performansı, düşük yakıt tüketimi avantajları. Bölgesel hatlar ve özel görevlerde tercih edilir.
Hukukî sonuçlar:
-
AOC ve operasyon elkitapları: Ticari işletmede operasyon elkitaplarının (OM-A/B/C/D) hazırlanması ve minimum teçhizat listelerinin (MEL) onayı zorunludur.
-
Leasing modeli: Bu segmentte dry lease ve wet lease (ACMI) sık kullanılır. Sorumluluk paylaşımı sözleşmede ayrıntılı düzenlenmelidir: sürekli uçuşa elverişlilik, bakım planı, yedek parça stok politikası, pilot–kabin görevlisi temini, sigorta poliçesi lehdarlığı (loss payee) ve “co-insured” statüsü gibi konuların boş bırakılması risklidir.
-
Gürültü ve çevre: Bölgesel meydanlarda gece uçuşu, gürültü limitleri ve slot tahsisleri işletme modelini etkiler.
Pratik uyarılar:
Wet lease’te teknik–operasyonel sorumluluk çoğu kez kiraya verende kalır; yolcu ilişkisinden doğan ticari sorumluluk ise kiracıya yüklenir. Yolcuya “operated by …” bilgilendirmesi ve sigorta sertifikalarının uyumluluğu ihmal edilmemelidir.
C) Jet Uçakları (Dar Gövde/Geniş Gövde)
Teknik profil: Yüksek hız ve menzil, kompleks sistem mimarisi, çok motor ve yedeklilik. Emniyet hedefleri sıkıdır.
Hukukî sonuçlar:
-
Sürekli uçuşa elverişlilik: Filolar için onaylı bakım kuruluşu (SHY-145) ve/veya CAMO kurulumu, ayrıntılı bakım programı, “reliability monitoring” ve trend analizi gerekir.
-
Sözleşmesel yapı: Motorlar için “power-by-the-hour (PBH)” paketleri, komponent pooling ve AOG destek taahhütleri yaygındır. Bu maddelerin ihlali doğrudan gelir kaybı ve sefer iptali riskini büyütür.
-
Finansman–teminat: Uçak gövde/motor üzerinde ulusal ipotek yanında, eşik değerleri karşılıyorsa uluslararası menfaat tescili yapılır. Temerrüt hâlinde geri alma ve teslim süreçleri netleştirilmelidir.
-
Mürettebat ve operasyon: Düşük görüş operasyonları, ETOPS/RNP, polar–çöl–dağ hatları gibi özel profiller, ek operasyonel onaylar ve eğitim gerektirir.
Pratik uyarılar:
Gövde ve motorların sözleşmede ayrı “malvarlığı” olarak ele alınması; engine swap kabiliyetinin açık hükme bağlanması; motor veri paketi (LLP/ESN uyumu) ve back-to-birth dökümantasyonunun eksiksizliği kapanış ön koşulu yapılmalıdır.
IV. Döner Kanat (Helikopter) ve Otogiro
Teknik profil: Helikopterler dikey kalkış-iniş, askıda kalış, dar alan manevrası gibi avantajlara sahiptir. Offshore, ambulans (HEMS), arama-kurtarma, yangınla mücadele ve VIP taşımada yoğun kullanılır. Otogiro/gyroplane ise rotorun serbest dönüşüyle kaldırma üreten hafif bir sınıftır.
Hukukî sonuçlar ve yükümlülükler:
-
Sertifikasyon ve bakım: Rotor sistemleri, iletim kutuları ve titreşim–yorgunluk analizi bakım planlarını ağırlaştırır. SHY-145 kapsamındaki bakım altyapısı ve parça izlenebilirliği kritiktir.
-
AOC/operasyon izinleri: EMS, offshore gibi görevler ek emniyet şartlarına tabidir; gece–IFR operasyonu için mürettebat, aviyonik ve performans gereklilikleri yükselir.
-
Tescil, ipotek ve teminat: Helikopterlerin de uçak siciline tescili zorunludur. Finansmanda hem ulusal ipotek hem de belirli kapasite eşikleri sağlandığında uluslararası tescil modeli kullanılabilir.
Pratik uyarılar:
VIP veya turistik işletmelerde yoğun yerleşim üstü rotalarda gürültü, uçuş parkuru ve iniş-kalkış noktalarının mülkiyet/imar hukuku uyumu sık denetlenen alanlardır. Sigorta teminatı kalabalık alan riskini karşılayacak şekilde yükseltilmelidir.
V. Planör ve Motorlu Planör
Teknik profil: Aerodinamik verim odaklıdır; motorlu planörde motor kalkış/irtifa için yardımcıdır.
Hukukî sonuçlar:
Tescil, işaretleme ve uçuşa elverişlilik gereklidir. Tipik olarak ticari taşımacılık yapılmadığından AOC aranmaz; ancak eğitim ve ücretli gezi uçuşlarında sorumluluk rejimi ve sigorta yükümlülükleri devreye girer. Planör kulüplerinde eğitim icra edilirken öğretmen yetkilendirmeleri ve bakım kayıtları özellikle denetlenir.
VI. Balon ve Hava Gemisi (Lighter-Than-Air)
Teknik profil: Sıcak hava/gaz balonları; sınırlı yönlendirilebilirlik, meteorolojiye hassasiyet. Hava gemileri (airship) daha büyük hacim ve yönlendirilebilirlik sunar.
Hukukî sonuçlar:
Turistik balon taşımalarında ticari işletme hükümleri, pilot lisansı, meteorolojik limitler, iniş alanı izinleri, yolcu bilgilendirmesi ve sigorta teminatları birlikte değerlendirilmelidir. Kazalarda üçüncü kişilere verilebilecek zararlar bakımından teminat tutarları hayati önemdedir.
Pratik uyarılar:
Yoğun turizm bölgelerinde gündoğumu operasyonları, yüksek yoğunluk–dar alan riski yaratır. Risk değerlendirmesi, acil durum planları ve yer ekibi koordinasyonu işletme elkitabında ayrıntılandırılmalıdır.
VII. Amfibik/Deniz Uçakları ve Özel Operasyonlar
Teknik profil: Su ve kara pistte çalışabilen amfibik platformlar; pontonlu deniz uçakları.
Hukukî sonuçlar:
Deniz yüzeyi operasyonlarında denizcilik işaretleriyle havacılık işaretlerinin kesiştiği karma alanlar söz konusudur. Liman–kıyı yapıları, çevresel etki ve yerel idare izinleri, standart meydan prosedürlerinden farklı olabilir. Yangın söndürme, tarım, hava fotoğrafçılığı, reklam, paraşüt atlayışı gibi özel operasyonlar için ek talimat ve risk değerlendirmeleri istenir.
Pratik uyarılar:
Su operasyonlarında korozyon–yapısal yorulma hızlanır; bakım programı buna uygun sertleştirilmelidir. İniş-kalkış noktalarının özel mülkiyet/imar mevzuatıyla uyumu önceden yazılı izinlerle güvenceye alınmalıdır.
VIII. İnsansız Hava Araçları (İHA/UAS)
Teknik profil: Nano sınıftan büyük sabit/döner kanat platformlara uzanan geniş yelpaze. Görüş hattı içi (VLOS), görüş hattı ötesi (BVLOS) ve kentsel operasyon tipleri farklıtedir.
Hukukî sonuçlar ve yükümlülükler:
-
Kayıt ve izin: Ağırlık sınıflarına göre kayıt ve uçuş izni; kalabalık alan, kritik altyapı ve havaalanı çevresi için kısıtlar.
-
Pilot/Operatör sorumluluğu: Genel olarak işleten/sahip sorumluluğu esası; üçüncü kişiler ve malvarlığına verilecek zararlar için İHA sorumluluk sigortası tavsiye değil, fiiliyatta zorunlu ihtiyaçtır.
-
Veri ve mahremiyet: Kamera–sensör kaynaklı görüntü ve kişisel veri işleme, KVKK/GDPR ilkeleri ile birlikte ele alınmalı; uçuş planı ve veri saklama politikası hazırlanmalıdır.
Pratik uyarılar:
Etkinlik üstü çekim, stadyum–konser–miting gibi kalabalık sahalarda uçuş yasağı/kısıtı en sık karşılaşılan ceza-idari uyuşmazlık nedenidir. Müşteri sözleşmelerinde uçuşun izinlere bağlı olduğu, izin alınamazsa ücretin ne olacağı ve çekimlerin alternatif tarihe ötelenmesi açıkça düzenlenmelidir.
IX. VTOL/eVTOL ve Kentsel Hava Ulaşımı (UAM)
Teknik profil: Elektrikli tahrik, çok rotorlu veya kanatlı hibrit mimari; dikey kalkış-iniş; şehir içi kısa menzilli hava taksi vizyonu.
Hukukî sonuçlar:
-
Sertifikasyon ve emniyet: Geleneksel uçak/helikopter kurallarından ayrışan özel uygunluk şartları; yoğun yerleşim üstü uçuşlarda “enhanced” seviyede emniyet hedefleri.
-
İşletme modeli: Hava taksi işletmelerinde AOC benzeri organizasyon, pilot yeterlilikleri ve bakım altyapısı zorunlu hâle gelir.
-
Altyapı: Vertiport planlaması şehircilik, imar, gürültü ve çevresel etki izinlerini gündeme getirir; yerel idarelerle entegrasyon gerektirir.
Pratik uyarılar:
UAM projelerinde teknik sertifikasyon kadar kentsel entegrasyon ve toplumsal kabul/gürültü yönetimi belirleyicidir. Çok paydaşlı bir izin–ruhsat takvimi öngörmek gerekir.
X. Tescil, Milliyet İşareti ve Sicil İşlemleri
Esaslar: Türkiye’de sivil hava araçlarının SHGM nezdinde sicile tescili, milliyet ve kuyruk işaretlerinin verilmesi, tescilin aleniyeti ve üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi ana ilkedir. Tescil, mülkiyet ispatı ve aynî hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesi açısından belirleyicidir.
Uygulama başlıkları:
-
Ön rezervasyon ve tescil: Kuyruk kodu rezervi, mülkiyet ve işletici belgeleri, ithal kayıt evrakı, CE/uygunluk ve tip sertifikası eşlemesi.
-
Terkin ve transfer: Devir, leasing bitimi, yabancı sicile nakil, ferry uçuşu için geçici düzenlemeler.
-
Sicil araştırması: Alım-satım veya finansmanda negatif tespit ve encumbrance check yapılmadan kapanışa girilmemelidir.
Pratik uyarılar:
Sicilin aleniyeti gereği iyi niyetli üçüncü kişilerin korunması ilkesi önemlidir. Devir sözleşmeleriyle eş zamanlı sicil tescilini sağlamak; “closing” gün ve saatini net yazmak uyuşmazlık riskini azaltır.
XI. Uçak Üzerinde İpotek/Rehin ve Uluslararası Teminat
Ulusal rejim: Hava aracı ipoteği, yazılı sözleşme ve uçak siciline tescille kurulur. Akdî ipotek yanında belirli alacaklar için kanunî ipotek imkânı da vardır. İpoteğin kapsamı, limit ve fer’ileri sözleşmede açıkça belirlenmelidir. Motor ve önemli komponentlerin hukukî kaderi, “bütünleyici parça” tartışmalarını engellemek için ayrıntılı düzenlenmelidir.
Uluslararası rejim: Eşik değerleri karşılayan airframe/engine/helikopterlerde uluslararası menfaat tescili finansman maliyetini düşürür; temerrütte geri alma, iflas süreçlerinde alacaklı koruması gibi araçlar sunar. Uygulamada, yerel ipotek + uluslararası menfaat birlikte kurgulanır; biri diğerinin alternatifi değildir.
Pratik uyarılar:
Kredi ve finansal kiralama sözleşmelerinde kapanış koşulu olarak ulusal ipotek tescili, uluslararası kayıt, sigorta poliçesine rehin hakkı, “loss payee” ve cross-default/cross-collateral hükümleri birlikte düzenlenmelidir. Motor değişiminde (engine swap) alacaklının haklarını koruyan hükümler açık olmalıdır.
XII. İşletme Ruhsatı (AOC), Operasyon Kuralları ve Leasing
AOC: Ücret karşılığı yolcu–yük taşımacılığı yapılacaksa işletmenin organizasyon yapısı, yönetici sorumluları, SMS (emniyet yönetim sistemi), kalite güvence, eğitim, dokümantasyon ve finansal yeterlilik kriterlerini sağlaması zorunludur.
Operasyon kuralları: Uçuş operasyon elkitapları (OM-A/B/C/D), minimum teçhizat listeleri (MEL), düşük görüş (LVO), performans-tabanlı seyrüsefer (PBN), kutup/çöl/dağ hatları gibi özel profillere yönelik onaylar bu kapsamda değerlendirilir.
Leasing türleri:
-
Dry lease: Uçağın çıplak kiralanması; tescil, bakım ve operasyon sorumlulukları kiracıda yoğunlaşır.
-
Wet lease/ACMI: Uçak + mürettebat + bakım + sigorta paketi; teknik/operasyonel sorumluluk çoğunlukla kiraya verendedir.
-
Short-term wet lease: Opsiyonel ve kısa süreli kapasite ihtiyacı için; bildirim ve onay sürelerine dikkat edilmelidir.
Pratik uyarılar:
Leasing sözleşmelerinde teknik redelivery şartları, boyalı-boyasız teslim, kabin konfigürasyonu, LLP (life-limited parts) kalan ömür eşikleri, kayıtların dijital formatı, kaza/hasar bildirimi ve AOG destek yükümlülükleri somut ve ölçülebilir yazılmalıdır.
XIII. Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım (CAMO/SHY-145)
Yapı taşları:
-
Bakım kuruluşu onayı (SHY-145): Atölye yetkileri, insan kaynağı, kalibrasyon, yayın kontrolü.
-
Sürekli uçuşa elverişlilik yönetimi (CAMO): Bakım programı, görev kartları, uçuş-saat ve iniş sayımı kayıtları, zorunlu bülten (AD) ve önerilen bülten (SB) takibi.
-
Uçuş verileri ve güvenlik: FOQA/FDM analizleri, eğilim izleme, arıza raporlaması, gönüllü emniyet bildirim sistemi.
Pratik uyarılar:
Müvekkilin sahip/işletici olduğu filolarda emniyet raporlaması cezalandırıcı değil öğrenen kültürle yönetilmelidir. Kayıt dışı/eksik bakım girişlerinin sigorta teminatını düşürebileceği ve sorumluluk zincirini tetikleyebileceği unutulmamalıdır.
XIV. Sigorta ve Sorumluluk Rejimi
Temel başlıklar:
-
Üçüncü kişi sorumluluk sigortası: Yerleşim üstü uçuş, gösteri/etkinlik, deniz üzeri operasyon gibi artırılmış risk profillerinde teminat limitleri yükseltilmelidir.
-
Yolcu–bagaj–kargo: Taşıma sözleşmesinden doğan sorumluluk; gecikme ve bağlantılı zararlar için istisna-limit düzenleri.
-
Gövdeli kasko (hull): “All risks” teminat, savaş terörü (war risk) ek poliçesi, franchise ve muafiyetler.
-
Özel durumlar: İHA sorumluluk, fotogrametri/mahremiyet ihlali, veri sızıntısı ve siber riskler için özel klozlar.
Pratik uyarılar:
Leasing ve finansmanda sigorta sertifikasında alacaklının loss payee ve additional insured olarak yazılması, teminatın iptal edilemeyeceğine ilişkin notice of cancellation süresinin sözleşmeyle uyumlu olması gerekir.
XV. Sözleşme Taslakları ve Uyuşmazlık Pratikleri
Satım sözleşmeleri:
-
Konu varlığın kapsamı (airframe, motor, APU, avionics), seri numaraları, saat/döngü, LLP listesi.
-
Pre-buy inspection ve kabul kriterleri; logbook bütünlüğü; AD/SB uyum tablosu.
-
Kapanış (closing) prosedürü ve eşzamanlı sicil tescili; escrow ve vekâlet zinciri.
-
Ayıp–gizli ayıp, misrepresentation, tazminat ve cezai şart hükümleri.
Leasing/Finansman:
-
Kira bedeli endeksi, bakım rezervi (maintenance reserve), redelivery şartları.
-
İpoteğe ek olarak uluslararası menfaat tescili; cross-default/cross-collateral.
-
Sigorta, hasar ve total loss senaryoları; kira devamı/sona erdirme esasları.
-
İflas/yeniden yapılandırma hâlinde alacaklının hakları.
İşletme–hizmet sözleşmeleri:
-
Ground handling, yakıt, slot, de-icing, catering, MRO ve komponent pooling.
-
SLA (hizmet seviyeleri), gecikme tazminleri, force majeure ve “MAC clause”.
Uyuşmazlık çözümü:
-
Tahkim klozu (ör. ISTAC/ICC), geçerli hukuk seçimi, acil tedbir hakemi.
-
Uçağın “hareketli” niteliği nedeniyle ihtiyati haciz ve yakalama stratejileri; yerel yargılama–yabancı kararların tenfizi koordinasyonu.
XVI. Yargısal Eğilimler ve Uygulama Notları
-
Sicile güven ve aleniyet: Uçak sicilinin aleniyeti ve üçüncü kişilerin korunması ilkesi, iyi niyetli edinimi destekler. Devir–ipotek işlemlerinin eşzamanlı ve doğru kurgulanması önemlidir.
-
Bütünleyici parça tartışmaları: Motor ve kritik komponentler hakkında sözleşmesel açık hükümler ve ayrı numaralandırma/tescil eşlemesi, olası rehin/teminat çatışmalarının önüne geçer.
-
Leasing redelivery uyuşmazlıkları: En çok “kayıt eksikliği”, “LLP ömür uyuşmazlığı” ve “kabuk kozmetik” üzerinden çıkar. Objektif teslim kriterleri, photosurvey ve bağımsız denetim şartı uyuşmazlığı azaltır.
-
İHA davaları: İdari para cezaları, uçuş izinsizliği, mahremiyet ihlali ve zararın hesaplanması konularında kullanıcı–işleten ayrımı ve özen borcu belirleyicidir.
XVII. Uyum, Denetim ve Yaptırımlar
-
Denetim çerçevesi: AOC’li işletmelerde planlı ve ani denetimler; kayıt–dokümantasyon, eğitim, SMS çıktıları, olay raporlaması kontrol edilir.
-
İdari yaptırımlar: Tescilsiz uçuş, izinsiz ticari faaliyet, bakım kayıtlarının eksikliği, minimum teçhizat dışı uçuş, yasak sahada operasyon gibi hallerde idari para cezası ve uçuş yasakları gündeme gelir.
-
Cezaî sorumluluk: Emniyeti tehlikeye sokma ve taksirle yaralama/ölümle neticelenen kazalarda adlî süreçler tetiklenir; teknik bilirkişilik belirleyicidir.
-
Sözleşmesel yaptırımlar: Kira bedeli temerrüdü, sigorta teminatının düşmesi, redelivery ihlali ve kayıtların eksikliği sözleşmesel fesih ve tazminat doğurur.
XVIII. Uygulamaya Yönelik Kontrol Listesi (Özet)
-
Tescil/Sicil: Devir veya finansmanda eşzamanlı tescil; negatif tespit ve encumbrance check.
-
Teknik Durum: Pre-buy inspection, AD/SB uyum tablosu, logbook bütünlüğü, engine LLP “back-to-birth”.
-
Bakım–CAMO: Onaylı bakım kuruluşu, bakım programı, kayıt düzeni, trend analizleri.
-
Leasing: Dry/wet ayrımı, sorumluluk dağılımı, insurance wording, maintenance reserve, redelivery kriterleri.
-
Sigorta: Hull + liability + war risk; loss payee ve additional insured; iptal bildirimi süreleri.
-
Operasyon: OM-A/B/C/D, MEL, eğitim ve yeterlilik, özel hat izinleri, LVO/PBN/ETOPS onayları.
-
İHA/UAM: Kayıt–izin, mahremiyet ve veri; kalabalık alan kısıtları; KVKK uyumu ve sigorta.
-
Uyuşmazlık Mekanizması: Tahkim, ihtiyati tedbir, uluslararası icra stratejisi.
XIX. Sonuç ve Öneriler
Uçak türlerinin teknik ayrımı, doğrudan hukukî yapı taşlarını belirler. Hafif pistonlu bir eğitim uçağı ile geniş gövdeli bir jetin veya bir turistik balon ile şehir içi eVTOL hava taksisinin aynı hukukî reçeteyle yönetilmesi mümkün değildir. Türkiye’de tescil–sicil ve işletme izinleri ekseninde şekillenen yapı; bakım, sigorta ve teminat rejimleriyle birleştiğinde yüksek seviyede sözleşmesel mühendislik ve uyum yönetimi gerektirir. Finansmanda ulusal ipotek ile uluslararası menfaatin birlikte kurgulanması; leasing’de teknik redelivery parametrelerinin ölçülebilir yazılması; İHA ve UAM’de veri–mahremiyet–gürültü ve şehircilik boyutlarının erken aşamada ele alınması pratik başarının anahtarlarıdır.
Müvekkil perspektifinden, her tür için şu strateji önerilebilir:
-
Hukuk + Teknik ikili denetim (legal/technical due diligence) olmadan kapanış yapılmamalı,
-
Sigorta metinleri sözleşme ekleriyle birebir uyumlu hâle getirilmeli,
-
Sicil ve kayıt işlemleri için “closing checklist” ve zaman çizelgesi hazırlanmalı,
-
Operasyon elkitapları ile bakım programı birbirini besleyecek şekilde güncel tutulmalı,
-
Uyuşmazlık çözümü ve ihtiyati tedbir stratejileri, hareketli varlık niteliği gözetilerek önceden planlanmalıdır.
Bu çerçeve, ister bir eğitim uçağı alımı, ister bir helikopterin ambulans hizmetine tahsisi, ister bir jetin AC MI modeliyle kiralanması veya bir eVTOL girişiminin şehir içi hava taksi projesi olsun, müvekkilin riskini ölçülebilir ve yönetilebilir kılar. Tüm süreç, doğru sınıflama ve kayıt disiplini ile başlar; bakım–operasyon–sigorta üçgenindeki tutarlılıkla sürdürülebilirliğe kavuşur.
About Post Author
