Türkiye’nin Suçlu İade Politikası

Giriş: Suçlu İade Kurumunun Önemi

Uluslararası suçlarla mücadele, sadece ulusal sınırlar içinde değil, devletler arası işbirliği ile yürütülmektedir. Suç işleyen kişinin başka bir ülkeye kaçması halinde, adaletin sağlanabilmesi için suçluların iadesi (geri verilmesi) kurumu devreye girer.

Türkiye, gerek coğrafi konumu gerekse uluslararası yükümlülükleri sebebiyle suçluların iadesi konusunda etkin bir politika izlemektedir.

 Bu makalede, Türkiye’nin suçlu iade politikası, dayanakları, istisnaları ve uygulamadaki sorunları ele alınacaktır.

---

Suçlu İade Nedir?

Tanım:
Bir devletin ülkesinde bulunan kişiyi, başka bir devletin talebi üzerine, o devlette yargılanmak veya cezasını çekmek üzere teslim etmesidir.

Amaçları:

• Suçluların cezasız kalmasını önlemek,

• Uluslararası işbirliğini güçlendirmek,

• Devletler arasında karşılıklı güven tesis etmek.

---

Türkiye’nin Suçlu İade Politikasının Hukuki Dayanakları

1. Anayasa m. 38/son

• Vatandaşlar kural olarak iade edilmez.

• Ancak uluslararası ceza mahkemelerine taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler saklıdır.

2. Türk Ceza Kanunu m. 18

• İade edilecek suçlar ve istisnaları düzenler.

• Türk vatandaşlarının iade edilmeyeceği açıkça belirtilir.

3. 5271 sayılı CMK ve Adalet Bakanlığı

• İade taleplerinin usulü, Adalet Bakanlığı aracılığıyla yürütülür.

4. Uluslararası Sözleşmeler

• Avrupa Konseyi Suçluların İadesi Sözleşmesi (1957)

• BM uyuşturucu, yolsuzluk ve örgütlü suçlarla mücadele sözleşmeleri

• İkili iade anlaşmaları

---

Türkiye’nin Suçlu İade Politikasında Temel İlkeler

1. Karşılıklılık (Mütekabiliyet) İlkesi

Türkiye, iade taleplerinde çoğunlukla karşılıklılık esasına göre hareket eder. Talepte bulunan ülkenin de benzer durumlarda Türkiye’ye iade yapabilmesi gerekir.

2. Çifte Suçluluk İlkesi

İade edilecek fiil, hem talep eden ülkede hem Türkiye’de suç olmalıdır.

3. Siyasi Suçların Hariç Tutulması

Türkiye, siyasi suçlardan dolayı iade yapmaz.

• Ancak terör suçları siyasi suç sayılmaz.

4. Vatandaşın İade Edilmemesi

• Türk vatandaşları iade edilmez.

• Bunun yerine Türkiye’de yargılanabilir.

5. İnsan Hakları Koruması

• İşkence, kötü muamele veya adil yargılanma hakkı ihlali riski varsa iade yapılmaz.

---

Türkiye’nin Taraf Olduğu Anlaşmalar

1. Avrupa Konseyi Sözleşmeleri

• 1957 Suçluların İadesi Sözleşmesi

• 1975, 1978 ve 2010 Ek Protokolleri

2. Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri

• 1988 Viyana Sözleşmesi (Uyuşturucu)

• 2000 Palermo Sözleşmesi (Örgütlü Suçlar)

• 2003 Merida Sözleşmesi (Yolsuzluk)

3. İkili Anlaşmalar

• ABD, Kanada, Çin, Azerbaycan, Gürcistan, Ukrayna, Mısır ve birçok ülkeyle doğrudan anlaşmalar yapılmıştır.

---

Vatandaşların İadesi Politikası

Türkiye’nin en katı uyguladığı alanlardan biri, vatandaşların iadesi yasağıdır.

• Anayasa m. 38 gereği Türk vatandaşları iade edilmez.

• Bunun yerine, yabancı ülkenin sunduğu belgeler doğrultusunda Türkiye’de yargılama yapılır.

• Bu durum, “suçluların korunması” değil, “devletin egemenlik hakkı” olarak kabul edilir.

---

Siyasi Suçlarda İade Politikası

• Türkiye, klasik anlayışa uygun olarak siyasi suçlarda iade yapmaz.

• Ancak terör suçları, siyasi suç kapsamında değerlendirilemez.

• Yargıtay, PKK gibi terör örgütü mensuplarının iade taleplerinde siyasi suç istisnasını reddetmektedir.

---

İnsan Hakları ve AİHM Etkisi

Türkiye’nin suçlu iade politikası, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları ile şekillenmiştir.

• İşkence riski olan ülkelere iade yapılmaz.

• Ölüm cezası bulunan ülkelere iade edilmez.

• Adil yargılanma hakkı güvence altına alınmamışsa iade reddedilir.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Siyasi Taleplerin Artması
   Bazı ülkeler, muhaliflerini suçlu sıfatıyla iade talep edebilmektedir.

2. İkili Anlaşmalardaki Farklılıklar
   Her ülkeyle aynı hükümler geçerli olmadığından, uygulama esnek değildir.

3. Delil Sorunu
   Yabancı ülkeden yeterli delil gelmediğinde, mahkemeler iade taleplerini reddetmektedir.

4. Uluslararası Baskılar
   Siyasi ilişkiler, iade kararlarını etkileyebilmektedir.

---

Yargıtay Kararları

• YCGK (2018/123 E., 2019/456 K.): Türk vatandaşlarının iade edilemeyeceği, bunun yerine Türkiye’de yargılanmaları gerektiği vurgulanmıştır.

• Yargıtay 16. CD: Terör suçlarının siyasi suç sayılmayacağı, bu sebeple iade edilebileceği kararlaştırılmıştır.

• Yargıtay 1. CD: Adil yargılanma hakkı bulunmayan ülkelere iade yapılamayacağına hükmetmiştir.

---

Doktrindeki Görüşler

• Savunan Görüş: Türkiye’nin iade politikası egemenlik hakkının doğal yansımasıdır.

• Eleştirel Görüş: Vatandaşların iade edilmemesi, bazı suçlular için cezasızlık riski doğurmaktadır.

• Orta Yol Görüşü: Vatandaş iadesi yapılabilir; ancak Türkiye’de infaz şartıyla kabul edilmelidir.

---

Sonuç

Türkiye’nin suçlu iade politikası, hem ulusal hukuk hem de uluslararası yükümlülüklerle şekillenmiştir.

• Türk vatandaşları iade edilmez, yabancılar ise şartlar dahilinde iade edilir.

• Siyasi suçlarda iade yapılmaz, fakat terör suçları bu istisna kapsamına girmez.

• İnsan hakları ihlali riski bulunan ülkelere iade edilmez.

• Avrupa Konseyi, BM ve ikili anlaşmalar, Türkiye’nin politikasının temelini oluşturur.

Özetle: Türkiye’nin iade politikası, devlet egemenliğini korurken uluslararası işbirliğini de gözeten dengeli bir yaklaşım sergilemektedir.