TÜRKİYE’DE YARGI SİSTEMİ
Türkiye’de yargı, demokratik hukuk devletinin olmazsa olmaz unsurlarından biridir. Yargı organları; devletin yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç temel erkinden “yargı” fonksiyonunu yerine getirir. Türk yargı sistemi; bağımsızlık, tarafsızlık, adil yargılama, savunma hakkı, hukuki güvenlik, kanunilik ilkeleri üzerine kuruludur. Bu makalede Türkiye’de yargının işleyişi, mahkemelerin yapısı, yargı türleri, yargı denetimi ve vatandaşların yargı süreçlerindeki hakları detaylı şekilde ele alınmaktadır.
1. Türkiye’de Yargı Yetkisi ve Anayasal Temeller
Türkiye’de yargı yetkisi, Anayasa’nın 9. maddesi gereğince bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır. Yargı yetkisi şu unsurları kapsar:
-
Bağımsızlık: Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) güvencesi altındadır.
-
Tarafsızlık: Hâkimler hiçbir makamdan emir veya talimat alamaz.
-
Teminat: Görev süreleri güvence altındadır; azledilemezler.
-
Adil yargılanma: Anayasa m.36 ve AİHS m.6 gereğince herkes adil yargılanma hakkına sahiptir.
Türkiye’de yargı; Anayasa yargısı, adli yargı, idari yargı ve askerî yargı (kaldırıldı) olmak üzere kategorilere ayrılır.
2. Adli Yargı – En Geniş Yargısal Alan
Adli yargı, uyuşmazlıkların büyük çoğunluğunun çözüldüğü yargı koludur.
İki ana bölümden oluşur:
A. Ceza Mahkemeleri
Ceza yargısında görevli mahkemeler şunlardır:
-
Sulh Ceza Hâkimliği: Tutuklama, arama, el koyma gibi koruma tedbirlerine karar verir.
-
Asliye Ceza Mahkemesi: Hakaret, tehdit, yaralama, dolandırıcılık vb. suçlar.
-
Ağır Ceza Mahkemesi: 10 yıldan fazla hapis gerektiren suçlar.
-
Çocuk Ceza Mahkemeleri
-
Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri
Ceza yargısı kamu düzenini ilgilendirdiği için savcılar kamu adına hareket eder.
B. Hukuk Mahkemeleri
Hukuk yargısında görevli mahkemeler oldukça çeşitlidir:
-
Sulh Hukuk Mahkemesi: Kira, ortaklığın giderilmesi, mirasçılık belgesi, vesayet.
-
Asliye Hukuk Mahkemesi: Tazminat, sözleşmeler, tapu iptal–tescil.
-
Aile Mahkemesi: Boşanma, velayet, nafaka, tazminat.
-
İş Mahkemesi: İşçilik alacakları, hizmet tespit davaları.
-
Tüketici Mahkemesi
-
Ticaret Mahkemesi
-
Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi
Adli yargı, vatandaşların günlük hayatını yakından ilgilendiren en geniş yargı türüdür.
3. İdari Yargı – Kamu Gücünün Denetimi
İdari yargı; devletin idari işlemlerini, kamu kurumlarının eylem ve kararlarını denetler.
İdari yargının temel mahkemeleri:
-
İdare Mahkemeleri: İptal davaları, tam yargı davaları.
-
Vergi Mahkemeleri: Vergi, stopaj, KDV, vergi cezaları.
-
Bölge İdare Mahkemeleri: İstinaf makamıdır.
-
Danıştay: En üst yargı organıdır; temyiz denetimi yapar.
İdari yargı birey-devlet ilişkisini hukuka uygunluk açısından kontrol eder.
Bu yapı, hukuk devleti ilkesinin güvencesidir.
4. Anayasa Mahkemesi – Hak ve Özgürlüklerin En Üst Koruyucusu
Anayasa Mahkemesi (AYM), Türkiye’de anayasal denetimi sağlayan yüksek mahkemedir.
AYM’nin görevleri:
-
Kanunların Anayasa’ya uygunluk denetimi
-
Bireysel başvuruların incelenmesi
-
Cumhurbaşkanının yargılanması
-
Siyasi parti kapatma davaları
Bireysel Başvuru – 2012’den beri vatandaşlara tanınan en güçlü hak
Her birey, temel haklarının ihlal edildiğini düşünüyorsa AYM’ye bireysel başvuru yapabilir.
En sık başvuru konuları:
-
Makul sürede yargılanma hakkının ihlali
-
Mülkiyet hakkı ihlali
-
Adil yargılanma ihlali
-
Özel hayat ve aile hayatı hakkı
-
Kötü muamele iddiaları
Bireysel başvuru, Türkiye’de yargı sisteminin en önemli güvencelerinden biridir.
5. Yargıtay – Adli Yargının En Üst Mahkemesi
Yargıtay, adli yargıda verilen kararların temyiz incelemesini yapan yüksek mahkemedir.
Görevleri:
-
Mahkemelerden gelen kararları hukuka uygunluk açısından denetlemek
-
İçtihat birliğini sağlamak
-
Temyiz başvurularını karara bağlamak
Yargıtay daireleri:
Ceza ve hukuk daireleri olarak ayrılır.
Ayrıca Yargıtay Hukuk Genel Kurulu içtihat farklılıklarını giderir.
6. Bölge Adliye ve Bölge İdare Mahkemeleri – İstinaf Denetimi
2016 sonrası Türkiye’de iki dereceli yargılama üç dereceli sisteme dönüştürülmüştür.
İstinaf mahkemeleri:
-
Hukuk ve ceza istinaf (Bölge Adliye Mahkemeleri)
-
İdari istinaf (Bölge İdare Mahkemeleri)
İstinaf, kararların hem hukuki hem maddi yönden denetlenmesini sağlar.
Bu yönüyle temyizden farklıdır.
7. Hâkim ve Savcıların Statüsü, Bağımsızlığı ve Güvencesi
Türkiye’de hâkim ve savcılar, görevlerini:
-
Bağımsızlık
-
Tarafsızlık
-
Teminat
esaslarına göre yürütür.
Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK);
-
Atama
-
Nakil
-
Disiplin
-
Meslekten çıkarma
işlemlerini düzenler.
Hâkimler görevleri gereği:
-
Emir alamaz
-
Siyasal faaliyet yapamaz
-
Baskı altında tutulamaz
-
Kararlarından dolayı yargılanamaz (kast veya ihmal hariç)
Bu statü, yargının bağımsızlığının temel şartıdır.
8. Savunma Hakkı, Avukatlık ve Baroların Rolü
Türkiye’de savunma hakkı kutsaldır.
Avukatlar;
-
Adil yargılanmanın garantisidir
-
Vatandaş ile yargı arasındaki köprüdür
-
Yargılamanın olmazsa olmaz parçasıdır (CMK’daki zorunlu müdafilik sistemi gibi)
Barolar:
-
Savunma mesleğini düzenler
-
Avukatların disiplin işlemlerini yürütür
-
Adli yardım hizmeti sunar
-
İnsan hakları çalışmalarında aktif rol oynar
9. Yargılamada Usul İlkeleri
Türk yargı sisteminde temel ilkeler şunlardır:
-
Adil yargılanma hakkı (AY m.36)
-
Masumiyet karinesi
-
Silahların eşitliği ilkesi
-
Çelişmeli yargılama ilkesi
-
Hukuki dinlenilme hakkı
-
Gerekçeli karar hakkı
-
Kanuni hâkim güvencesi
-
Lekelenmeme hakkı
Bu ilkeler, hem Anayasa hem AİHS hem de Yargıtay içtihatlarında açıkça güvence altındadır.
10. Yargı Sistemindeki Dijitalleşme ve UYAP
UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi):
-
Elektronik tebligat
-
e-Duruşma
-
e-Devlet üzerinden dava dosya görüntüleme
-
Avukat portalı
-
Vatandaş portalı
-
Entegrasyonlu adliye sistemi
ile yargıyı dijital hale getirmiştir.
Bu sistem;
-
Hız
-
Şeffaflık
-
Güvenlik
-
Erişilebilirlik
açısından devrim niteliğindedir.
11. Türkiye’de Yargı Sistemine Eleştiriler ve Reform İhtiyacı
Her hukuk sisteminde olduğu gibi Türkiye’de de yargı alanında eleştiriler bulunmaktadır:
-
Yargılamaların uzun sürmesi
-
Bilirkişi raporlarının kalitesi
-
Uzman mahkeme ihtiyacı
-
Adaletin tecelli sürecindeki bürokrasi
-
Mahkemelerdeki iş yükü
-
Atamalarda liyakat tartışmaları
Bu nedenlerle çeşitli yargı reform paketleri hazırlanmaktadır.
12. Sonuç: Türkiye’de Yargı, Hukukun Üstünlüğünün Temelidir
Türkiye’de yargı sistemi; adli, idari ve anayasal denetim mekanizmaları ile birlikte hukuk devletinin omurgasıdır.
-
Herkes mahkemelere başvurma hakkına sahiptir.
-
Hak arama hürriyeti anayasal güvencededir.
-
Yargı bağımsızlığı demokrasinin temel şartıdır.
-
Avukatlık mesleği savunmanın temel unsurudur.
-
Yargı kurumları vatandaşın en önemli güvencesidir.
Bu çerçevede Türkiye’de yargı sistemi, hem ulusal hem uluslararası hukuk ilkelerine dayanarak vatandaşların haklarını korumaya devam etmektedir.
About Post Author
