Türkiye’de Yabancıların Çocuk Velayeti Hakları: Hukuki Çerçeve, Uygulama ve Pratik Rehber

Özet: Türkiye’de yabancı uyruklular, Türk vatandaşlarıyla eşit şekilde velayet davası açabilir, mevcut velayet kararlarının tanınması/tenfizini talep edebilir ve geçici önlemler isteyebilir. Uygulamada belirleyici ölçüt çocuğun üstün yararıdır; yargı yetkisi ve uygulanacak hukuk ise çocuğun mutad meskeni ve MÖHUK ilkeleri ışığında saptanır.

1) Hukuki Dayanak – “Üstün Yarar” Merkezde

Türk Medenî Kanunu (TMK): Velayetin kapsamı, değiştirilmesi, kişisel ilişki (görüş) ve iştirak nafakası.
Milletlerarası Özel Hukuk (5718 sayılı MÖHUK): Velayet ve kişisel ilişkiye uygulanacak hukuk ile yargı yetkisinin belirlenmesinde ana şema (temel temas noktası çoğunlukla çocuğun mutad meskeni).
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: Çocuğun üstün yararı, görüş hakkı, korunma.
1980 Lahey Çocuk Kaçırmanın Hukukî Yön ve Kapsamına Dair Sözleşme: Haksız alıkoyma/kaçırma hâllerinde iade mekanizması (Türkiye taraf).

Not: Türkiye’de Aile Mahkemeleri görevlidir; usul hükümleri HMK/CMK ve özel kanunlara tabidir.

2) Hangi Mahkeme Yetkili? Hangi Hukuk Uygulanır?

Mutad mesken Türkiye ise: Kural olarak Türk mahkemeleri yetkili, çoğunlukla Türk hukuku uygulanır.
Mutad mesken yurt dışı ise: Türk mahkemelerinin yetkisi sınırlı olabilir; önce yabancı kararın tanıma/tenfizi gerekebilir.
Acil durumlar (şiddet, kaçırma riski vb.): Türkiye’de bulunma hâlinde geçici tedbir (çocuğun korunması, pasaporta/çıkışa sınırlama, teslim düzeni) verilebilir.
Haksız alıkoyma/kaçırma varsa: Lahey 1980 mekanizması işletilir; iade davası velayet çekişmesinden ayrı ve önceliklidir.

3) Türkiye’de Açılabilecek Davalar ve Talepler

Boşanma ile birlikte velayet (veya boşanma sonrası velayetin değiştirilmesi).
Kişisel ilişki (görüş) düzenlenmesi: Görüş günleri, nötr merkez/uzman eşlik (gerekirse), dini/ulusal bayramlar, yaz tatili planı.
Velayetin değiştirilmesi: Taşınma, ihmal/istismar, ebeveyn uyuşturucu/alkol problemi, ebeveyn yabancılaştırması gibi yeni olgular.
Geçici önlemler: Dava sürecinde geçici velayet, pasaport tedbiri, yurt dışına çıkışın sınırlandırılması, pedagojik destek.
Tanıma–tenfiz: Yabancı mahkeme velayet/kişisel ilişki kararlarının Türkiye’de geçerli olması için tanıma/tenfiz davası.
Lahey 1980 iade: Çocuğun mutad meskeninden haksız alıkonulması hâlinde ivedi iade talebi.

4) Deliller, Raporlar ve Uzmanlık

Sosyal İnceleme Raporu (SİR): Pedagog/psikolog-sosyal çalışmacı incelemesi.
Çocuğun görüşünün alınması: Yaş ve olgunluk düzeyi uygunsa mahkemece bizzat dinlenir.
Aile içi şiddet/ihmal delilleri: Adlî tıp, sağlık raporları, kolluk tutanakları.
Eğitim–sağlık sürekliliği: Okul kayıtları, başarı durumu, tedavi planları.
Ebeveyn kapasitesi: Gelir, meskenin uygunluğu, bakım planı, çalışma saatleri.

Altın Kural: Mahkemeler, velayette ebeveynler arası çatışmaya değil, çocuğun esenliğine bakar.

5) Yabancı Kararlarının Tanınması/Tenfizi

Şartların özeti:

Karar kesinleşmiş ve usulüne uygun tebliğ edilmiş olmalı,
Türk kamu düzenine aykırılık bulunmamalı,
Mütekabiliyet veya antlaşma şartı tenfizde aranır; velayet kararlarında uygulama esnektir (üstün yarar).
Uygulama ipuçları:
Kararı apostil + noter onaylı tercüme ile sunun.
Karar sonrası değişen olgular varsa, Türkiye’de yeni velayet davası açmak gerekebilir (tanıma-tenfiz tek başına yeterli olmayabilir).

6) Ortak (Müşterek) Velayet ve Taşınma/Relokasyon

Ortak velayet: Türk içtihadında, çocuğun üstün yararı ve taraf iradesiyle mümkün görülebilmektedir (olay bazlı değerlendirme).
Yurt dışına taşınma: Eğitim/iş sebebiyle relokasyon taleplerinde; çocuğun dil-okul uyumu, görüş hakkının somut planı (uçuş maliyeti, çevrim-içi görüşme), takvim ve lojistik makul bir biçimde sunulmalıdır.

7) İcra ve Uygulama – Karar Nasıl Yerine Getirilir?

Kişisel ilişki/teslim kararları, icra müdürlüğü ve uzman eşliğinde çocuğu incitmeyecek şekilde uygulanır.
Direnç/suç şüphesi varsa Aile ve Sosyal Hizmetler ile koordinasyon; ebeveyn manipülasyonu tespitinde yaptırımlar (para cezası, teslim düzeninin revizyonu) gündeme gelebilir.

8) Yabancı Taraflar İçin Pratik Kontrol Listesi

Pasaport/ikamet ve medeni hâl belgeleri (apostil + tercüme).
Çocuğun okul/sağlık kayıtları, özel ihtiyaç raporları.
Ebeveyn bakım planı (günlük rutin, destek ağı, çalışma saatleri).
Görüş planı: Takvim, ulaşım maliyeti paylaşımı, çevrim-içi iletişim.
Delil dosyası: Şiddet/ihmal şüphesi varsa resmî kayıtlar.
Tanıma–tenfiz mi, doğrudan velayet davası mı? Strateji notu hazırlayın.
Lahey 1980 kapsamı varsa, ivedi başvuru ve merkezi makamla koordinasyon.

9) SSS – Kısa Cevaplar

Yabancı olarak Türkiye’de velayet davası açabilir miyim? Evet; yetki ve uygulanacak hukuk çocuğun mutad meskenine göre belirlenir.
Yabancı mahkeme kararımı Türkiye’de nasıl geçerli kılarım? Tanıma/tenfiz davası açılır; koşullar sağlanırsa karar icra edilebilir.
Ortak velayet mümkün mü? Somut olayda çocuğun yararına ise mümkün görülebilir.
Çocuğum haksız şekilde Türkiye’ye getirildiyse? Lahey 1980 iade mekanizması işletilir; velayet davasından ayrı ve öncelikli.
Dava süresince çocuğumu görebilir miyim? Mahkeme geçici kişisel ilişki düzenleyebilir.

10) Sonuç – Strateji Önerisi

Sınır-ötesi velayet dosyalarında başarı, yargı yetkisi + uygulanacak hukuk + delil mimarisi üçlüsünün doğru kurgulanmasına bağlıdır. Çocuğun üstün yararını somut verilerle ortaya koyan; görüş/lojistik planı içeren ve tanıma-tenfiz/Lahey rotasını doğru çizen dosyalar uygulamada daha hızlı ve kalıcı çözümler üretir.

Single Blog Title