Deniz Ticareti Hukukunda Tescil Edilebilecek Gemiler ve Yatlar

Giriş

Deniz ticareti hukuku, yalnızca deniz taşımacılığında meydana gelen sözleşme ve uyuşmazlıkları düzenlemekle kalmaz; aynı zamanda gemilerin ve deniz araçlarının hukuki statüsünü de belirler. Gemilerin hangi sicile kaydedileceği, mülkiyet ve aynî hakların tescili, gemi malikinin ve üçüncü kişilerin menfaatlerinin korunması bakımından büyük önem taşır.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemilerin ve bazı özel deniz araçlarının kaydını düzenlemiş, bu kapsamda tescil edilebilecek gemiler ve yatlar için ayrıntılı hükümler getirmiştir. Böylece denizcilik sektöründe şeffaflık, güvenlik ve hukuki öngörülebilirlik sağlanmıştır.

---

1. Gemi Kavramı ve Tescil İhtiyacı

1.1. Gemi Tanımı

TTK m. 931’e göre gemi; “denizde kürekten başka sevk aracı ile hareket eden ve yüzme özelliğine sahip her araç” olarak tanımlanır. Ancak ticari hukuki anlamda gemi, sadece teknik vasfı değil, aynı zamanda ekonomik ve hukuki fonksiyonlarıyla da değerlendirilir.

1.2. Tescilin Önemi

• Mülkiyetin belirlenmesi: Sicile kayıt ile malik resmî olarak tanınır.
• Ayni hakların korunması: İpotek, rehin, intifa gibi haklar sicile kaydedilmeden üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
• Hukuki güvenlik: Üçüncü kişiler gemi üzerinde hak iddia edemez, sicile güven ilkesi işletilir.
• Uluslararası tanınırlık: Bayrak hakkı kazanılarak gemi, Türk hukuku himayesine girer.

---

2. Tescil Edilebilecek Gemiler

Türk hukukunda tescil edilebilecek gemiler TTK m. 941 ve devamında düzenlenmiştir.

2.1. Tam Boyu 18 Metreden Büyük Gemiler

• Ticaret gemisi niteliğinde olsun ya da olmasın, tam boyu 18 metreden büyük gemiler sicile kaydedilebilir.
• Bu düzenleme, özellikle deniz taşımacılığında kullanılan yük gemileri, tankerler, yolcu gemileri için geçerlidir.

2.2. Ticaret Gemileri

• Yük, yolcu, tanker, konteyner gibi deniz ticareti amacıyla kullanılan gemiler zorunlu olarak sicile kaydedilmelidir.
• Bu gemiler, Türk bayrağı çekerek Türk hukukunun koruması altına girer.

2.3. Balıkçı Gemileri

• Belirli büyüklüğün üzerindeki balıkçı gemileri de sicile tescil edilebilir.
• Küçük tekneler ve amatör balıkçı kayıkları genellikle sicile kayıt dışıdır.

2.4. Yabancı Gemiler

• Yabancı bayrak taşıyan gemiler, belirli şartlarla Türk siciline kaydedilebilir.
• Özellikle Türk şirketlerinin mülkiyetinde bulunan yabancı yapımı gemiler TUGS’a kaydedilebilir.

---

3. Yatların Tescili

3.1. Yat Kavramı

Yat; denizde spor, gezinti veya turizm amacıyla kullanılan, belirli boyut ve teknik özelliklere sahip gemilerdir. Yatlar ticari (yat turizmi için kullanılan) veya özel (kişisel kullanım için) olabilir.

3.2. Tescil Şartları

• Ticari amaçla kullanılan yatlar, gemi siciline veya özel yat siciline kaydedilir.
• Özel kullanım amaçlı yatlar, sahibinin isteğine bağlı olarak sicile kaydedilebilir.
• Yabancı bayraklı yatların Türkiye’de faaliyet gösterebilmesi için geçici tescil veya charter sözleşmeleri uygulanabilir.

3.3. Türk Bayraklı Yatlar

• Türk bayrağı taşıyan yatlar, uluslararası sularda Türk hukukuna tabi olur.
• Bu durum, mülkiyetin ve kullanım hakkının güvence altına alınması açısından önemlidir.

---

4. Sicil Türleri

4.1. Klasik Gemi Sicili

• Türk Ticaret Kanunu’na göre işletilen sicildir.
• Gemi mülkiyeti, ipotek, intifa ve diğer aynî haklar burada kaydedilir.

4.2. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS)

• 4490 sayılı Kanun ile kurulmuştur.
• Türk bayrağı taşıyan gemilere vergi ve sosyal güvenlik avantajı sağlar.
• Yabancı gemilerin de belirli şartlarla kaydedilmesi mümkündür.

4.3. Yapı Sicili

• Henüz inşası tamamlanmamış gemiler için tutulur.
• Gemi tamamlandığında yapı sicilinden gemi siciline geçirilir.

---

5. Tescilin Hukuki Sonuçları

• Maliklik karinesi: Sicilde malik olarak görülen kişi malik sayılır.
• Ayni hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirliği: İpotek, intifa gibi haklar sicile kaydedildiğinde herkese karşı ileri sürülebilir.
• Sicile güven ilkesi: Sicile güvenerek gemiyi devralan üçüncü kişiler korunur.
• Bayrak hakkı: Sicile kayıtlı gemiler Türk bayrağı taşıyarak Türk hukukuna tabi olur.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında Tescil

• Yargıtay 11. HD, 2014/6531 E., 2016/2987 K.: Sicile kaydedilmemiş bir gemi ipoteğinin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğine karar verilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2017/3981 E., 2019/2230 K.: Yatların ticari amaçla kullanılması halinde mutlaka sicile kaydedilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3422 E., 2019/2221 K.: Sicilde malik görünen kişinin mülkiyet hakkının üçüncü kişilerce korunacağı belirtilmiştir.

---

7. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama birliği eksikliği.
• Küçük teknelerin kayıt dışı kalması.
• Yabancı bayraklı yatların Türkiye’deki faaliyetlerinde denetim eksiklikleri.
• Elektronik sicil sistemlerinin yetersizliği.

---

8. Çözüm Önerileri

• Uygulama birliği sağlanmalı: Sicil işlemleri için standart prosedürler oluşturulmalı.
• Elektronik sicil sistemi yaygınlaştırılmalı.
• Yabancı bayraklı yatların denetimi artırılmalı.
• Yat turizmine yönelik teşvikler genişletilmeli.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda tescil edilebilecek gemiler ve yatlar, hukuki güvenliğin ve ticari istikrarın temelini oluşturur.

• Ticari gemiler, büyük balıkçı gemileri ve ticari yatlar zorunlu olarak sicile kaydedilir.
• Özel yatlar, sahibinin tercihine bağlı olarak tescil edilebilir.
• Sicil sayesinde mülkiyet hakkı, ipotek ve diğer aynî haklar korunur.
• Yargıtay kararları, tescilin üçüncü kişiler nezdinde bağlayıcı olduğunu teyit etmektedir.

Sonuç olarak, gemi ve yatların sicile tescili yalnızca hukuki bir zorunluluk değil, aynı zamanda deniz ticaretinde güven, şeffaflık ve öngörülebilirlik sağlayan vazgeçilmez bir kurumdur.