Tüketici Sözleşmelerinde Cayma Süresi Kaç Gündür, Hangi İstisnalar Uygulanır?
1. Giriş
Tüketici hukukunun en temel koruma araçlarından biri cayma hakkıdır. Cayma hakkı, tüketiciye belirli bir süre içerisinde herhangi bir gerekçe göstermeden ve cezai şart ödemeden sözleşmeden dönme imkânı sağlar. Bu hak, özellikle mesafeli sözleşmeler, kapıdan satışlar ve belirli hizmet sözleşmeleri açısından büyük önem taşır.
Günümüzde internet alışverişlerinin artmasıyla birlikte cayma hakkı, uygulamada en çok kullanılan tüketici haklarından biri haline gelmiştir. Ancak her sözleşmede cayma hakkı mevcut değildir. Kanunda öngörülen istisnalar, satıcı ve hizmet sağlayıcıların korunması amacıyla getirilmiştir. Bu nedenle cayma süresinin ne kadar olduğu, hangi hallerde uygulanacağı ve hangi istisnaların bulunduğu hem tüketiciler hem de ticari işletmeler açısından kritik öneme sahiptir.
2. Hukuki Çerçeve
2.1. Anayasal Dayanak
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 172. maddesi, devletin tüketicileri korumak için gerekli tedbirleri alacağını düzenler. Bu bağlamda cayma hakkı da tüketici lehine bir anayasal güvence niteliği taşır.
2.2. Kanuni Düzenleme
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK), cayma hakkının yasal dayanağını oluşturur. Özellikle:
-
Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği,
-
Kapıdan Satışlar Yönetmeliği,
cayma hakkının ayrıntılarını düzenlemektedir.
2.3. Avrupa Birliği Hukuku ile Karşılaştırma
AB’nin 2011/83/EU sayılı Tüketici Hakları Direktifi’nde cayma hakkı 14 gün olarak düzenlenmiştir. Türk hukukunda da aynı süre benimsenmiş, böylece AB müktesebatıyla uyum sağlanmıştır.
3. Cayma Süresi
3.1. Genel Süre
-
Tüketici, 14 gün içinde cayma hakkını kullanabilir.
-
Bu süre, malın tesliminden veya hizmet sözleşmelerinde sözleşmenin kurulmasından itibaren başlar.
3.2. Cayma Süresinin Hesaplanması
-
Mal farklı günlerde teslim edilirse, süre son malın teslimiyle başlar.
-
Düzenli teslimatlar (örneğin abonelik sözleşmeleri) için süre ilk teslimle başlar.
-
Cayma hakkı bildirimi, 14 günlük süre içinde yapılmış olmalıdır.
3.3. Sürenin Uzaması
-
Satıcı, tüketiciyi cayma hakkı konusunda bilgilendirmezse, süre 12 aya kadar uzar.
-
Eğer sonradan bilgilendirme yapılırsa, bu tarihten itibaren 14 günlük süre işler.
4. Cayma Hakkının Kullanımı
4.1. Bildirim Yöntemi
-
Yazılı dilekçe, e-posta veya SMS ile cayma bildirimi yapılabilir.
-
Noter aracılığıyla ihtarname göndermek de mümkündür.
4.2. İade Süreci
-
Cayma bildiriminin ardından tüketici, malı 10 gün içinde iade etmek zorundadır.
-
Satıcı ise bedeli ve varsa ek masrafları 14 gün içinde tüketiciye iade etmelidir.
4.3. Masraflar
-
İade kargo masrafı kural olarak tüketiciye aittir.
-
Ancak satıcı sözleşmede bunu üstlenmişse masrafı kendisi karşılar.
5. Cayma Hakkının İstisnaları
Cayma hakkı sınırsız değildir. TKHK ve yönetmelikler bazı istisnalar getirmiştir.
5.1. Hizmet İfası
-
Hizmete başlanmışsa ve tüketici buna açıkça onay vermişse cayma hakkı yoktur.
5.2. Kişiye Özel Ürünler
-
Tüketicinin talebi üzerine hazırlanan kişisel ürünler (örneğin özel ölçü kıyafet, isim yazılı ürünler).
5.3. Çabuk Bozulabilen Ürünler
-
Gıda ürünleri, çiçekler ve kısa sürede bozulabilecek diğer mallar.
5.4. Ambalajı Açılmış Hijyenik Ürünler
-
İç giyim, kozmetik, kulaklık, makyaj malzemeleri gibi hijyen nedeniyle iadesi mümkün olmayan ürünler.
5.5. Dijital İçerikler
-
Anında ifa edilen dijital hizmetler (online kurs, film, müzik indirme).
5.6. Diğer İstisnalar
-
Finansal piyasalara ilişkin işlemler,
-
Ambalajı açılmış kitap, CD, yazılım.
6. Kurgusal Olaylar
Olay 1: Elektronik Cihaz İadesi
“Tüketici A”, internetten “Şirket B”den 15.000 TL değerinde bilgisayar satın almıştır. Ürün tesliminden sonra 7 gün içinde iade talebinde bulunmuştur. Satıcı, “kutu açıldığı için iade yoktur” diyerek reddetmiştir.
Hukuki Değerlendirme: Elektronik cihaz cayma hakkı istisnası değildir. Tüketici süresinde cayma hakkını kullanmıştır. Satıcının red cevabı haksızdır.
Olay 2: Kişiye Özel Ürün
“Tüketici C”, kendi isminin yazılı olduğu bir kolye yaptırmıştır. Teslimden sonra iade etmek istemiştir.
Hukuki Değerlendirme: Ürün kişiye özel hazırlandığından cayma hakkı istisnasına girer. İade talebi reddedilebilir.
Olay 3: Online Eğitim
“Tüketici D”, “Eğitim Kurumu E”den çevrimiçi kurs satın almıştır. Kursun içeriği tamamen dijital ortamda sunulmuştur. Tüketici kursu açıp kullanmaya başladıktan sonra iade talebinde bulunmuştur.
Hukuki Değerlendirme: Anında ifa edilen dijital hizmetlerde cayma hakkı istisnası vardır. Tüketici iade talebinde bulunamaz.
Olay 4: Kozmetik Ürün
“Tüketici F”, internetten parfüm sipariş etmiştir. Ürünü açtıktan sonra kokusunu beğenmeyip iade etmek istemiştir.
Hukuki Değerlendirme: Ambalajı açılmış kozmetik ürünler hijyen gerekçesiyle cayma hakkı kapsamı dışındadır.
7. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Satıcıların haksız şart koyması → “İade kabul edilmez” şeklinde sözleşmeler yapılmaktadır.
-
Tüketicilerin bilgisizliği → Çoğu kişi cayma süresinin 14 gün olduğunu bilmemektedir.
-
İstisnaların geniş yorumlanması → Özellikle dijital ürünlerde cayma hakkı haksız yere reddedilmektedir.
-
İade süresinin uzatılması → Satıcılar bedel iadesini 1-2 ay geciktirmektedir.
-
Kargo sorunları → Tüketici malı iade etmekte zorlanmakta, satıcılar kargo kabul etmeyebilmektedir.
8. Çözüm Önerileri
-
Tüketiciler için: Cayma bildirimi yazılı yapılmalı, e-posta ve noter ihtarıyla kayıt altına alınmalıdır.
-
Satıcılar için: TKHK’ya uygun hareket edilmeli, istisnalar suistimal edilmemelidir.
-
Hakem heyetleri için: Emsal kararlarla uygulama birliği sağlanmalıdır.
-
Devlet için: Cayma hakkı bilgilendirmeleri kamu spotlarıyla yaygınlaştırılmalıdır.
-
E-ticaret siteleri için: Standart cayma formu oluşturulmalı, tüketiciye kolay iade imkânı sağlanmalıdır.
9. Sonuç
Tüketici sözleşmelerinde cayma hakkı, tüketiciyi koruyan en güçlü araçlardan biridir. Genel kural olarak süre 14 gündür ve bu süre içinde tüketici hiçbir gerekçe göstermeden sözleşmeden dönebilir. Ancak gıda, hijyen ürünleri, kişiye özel hazırlanan mallar ve dijital içerikler gibi istisnalar bu hakkın dışında tutulmuştur. Uygulamada, satıcıların haksız uygulamaları ve tüketicilerin bilinçsizliği nedeniyle uyuşmazlıklar sıkça yaşanmaktadır. Bu nedenle hem tüketicilerin bilinçlenmesi hem de satıcıların sorumluluklarını yerine getirmesi büyük önem taşır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
