Tüketici Senedinde Yetki Sözleşmesi Geçerli midir, Tüketici Aleyhine Yetki Kararlaştırılabilir mi?
1. Giriş
Tüketici hukukunda en önemli konulardan biri, yetki kurallarıdır. Çünkü yetki, uyuşmazlığın hangi mahkemede görüleceğini belirler ve tüketicinin adalete erişimini doğrudan etkiler. Ticari sözleşmelerde taraflar çoğu zaman özgürce yetki belirleyebilirken, tüketici sözleşmelerinde bu özgürlük ciddi şekilde sınırlandırılmıştır.
Özellikle tüketici senetleri, yani bir tüketici işlemi sebebiyle düzenlenen kambiyo senetleri, tüketici aleyhine yetki kaydı içeriyorsa bu durum tartışma konusu olur.
2. Genel Hukukta Yetki Sözleşmesi
2.1. HMK m. 17
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre:
-
Tacirler veya kamu tüzel kişileri kendi aralarında, doğacak uyuşmazlıkları belli bir yer mahkemesinde çözme konusunda anlaşabilir.
-
Bu hüküm yalnızca “güçlü” taraflar arasında uygulanabilir.
2.2. Sınırları
-
Yetki sözleşmesi yazılı olmalı ve açıkça belirtilmelidir.
-
Ancak zayıf tarafın bulunduğu sözleşmelerde bu özgürlük geçerli değildir.
3. Tüketici Hukukunda Yetki Kuralları
3.1. TKHK m. 73
“Tüketici davaları, tüketicinin yerleşim yerinde veya tüketici işleminin yapıldığı yerde açılabilir.”
Bu hüküm, kesin yetki niteliğindedir. Yani tüketiciye özel olarak tanınmış bir imkândır.
3.2. Haksız Şart İlişkisi
-
Tüketici sözleşmelerine konulan “dava yalnızca İstanbul mahkemelerinde açılır” gibi hükümler haksız şarttır.
-
Haksız şart, tüketici açısından bağlayıcı değildir ve yok hükmündedir.
4. Tüketici Senetlerinde Yetki
4.1. Tüketici Senedi Tanımı
Bir tüketici işlemi için düzenlenen bono, çek veya poliçe, “tüketici senedi”dir.
4.2. İcra Takiplerinde Yetki
-
Normal kambiyo senetlerinde alacaklı istediği yerde takip başlatabilir.
-
Ancak tüketici senetlerinde takip yalnızca tüketicinin ikametgâhında yapılabilir.
4.3. Yetki Kaydının Geçersizliği
-
Sözleşmede tüketici aleyhine yetki kaydı varsa bu geçersizdir.
-
Tüketici buna rağmen kendi ikametgâhındaki mahkemeye başvurabilir veya yetkisizlik itirazında bulunabilir.
5. Kurgusal Olay
Olay:
“Tüketici Z”, bir güzellik merkezinden hizmet almak için sözleşme imzalamış, karşılığında 25.000 TL’lik bono düzenlemiştir. Sözleşmede “Uyuşmazlıklarda yalnızca İstanbul Mahkemeleri yetkilidir” kaydı vardır. Ancak Tüketici Z, Kayseri’de ikamet etmektedir. Hizmet sağlayıcı, ödemeler aksayınca İstanbul’da icra takibi başlatmıştır.
Hukuki Değerlendirme:
-
TKHK m. 73 gereği tüketici davaları tüketicinin yerleşim yerinde açılır.
-
Kayseri dışında bir yerde açılan takip yetkisizdir.
-
İstanbul yetki kaydı tüketici açısından bağlayıcı değildir.
Sonuç:
Tüketici Z, yetkisizlik itirazı yaparak dosyanın Kayseri’ye gönderilmesini sağlayabilir. Sözleşmedeki yetki kaydı geçersizdir.
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Küçük puntolu yetki kayıtları: Sözleşmelerde “yetki yalnızca X şehrindedir” hükmü gizleniyor.
-
Tüketicinin bilgisizliği: Tüketici, böyle bir kaydı bağlayıcı sanarak kendi şehrinde dava açmıyor.
-
İcra takiplerinde mağduriyet: Alacaklılar farklı şehirlerde takip başlatıyor, tüketici savunmasız kalıyor.
-
Haksız şartların uygulanması: İşletmeler, tüketiciyi yıldırmak için bu şartları ileri sürüyor.
7. Çözüm Önerileri
7.1. Tüketiciler İçin
-
Senet veya sözleşme imzalarken yetki kaydı kontrol edilmelidir.
-
“İstanbul Mahkemeleri yetkilidir” gibi hükümler bağlayıcı değildir.
-
Tüketici kendi ikametgâhındaki mahkemede dava açabilir.
7.2. Avukatlar İçin
-
Müvekkil adına açılan davalarda mutlaka yetkisizlik itirazı yapılmalıdır.
-
İcra takiplerinde tüketici lehine yetki kuralı ileri sürülmelidir.
7.3. İşletmeler İçin
-
Sözleşmelere tüketici aleyhine yetki kaydı koymaktan kaçınılmalıdır.
-
Aksi halde haksız şart gerekçesiyle dava kaybedilmesi ve cezai yaptırımlarla karşılaşılması mümkündür.
8. Sonuç
Tüketici senetlerinde yetki sözleşmesi yapılması mümkündür, ancak tüketici aleyhine yapılan yetki kaydı geçersizdir.
-
TKHK m. 73 tüketici lehine kesin yetki kuralı getirmiştir.
-
Tüketici yalnızca kendi ikametgâhında veya işlem yerinde dava edilebilir.
-
Tüketici aleyhine yetki kararı haksız şart sayılır ve tüketici açısından bağlayıcı olmaz.
Böylece tüketicinin adalete erişimi kolaylaştırılmış, güçlü taraf olan satıcı/sağlayıcının kötüye kullanım ihtimali engellenmiştir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
