Tüketici Senedinde “Tüketici İşlemidir” Şerhi Zorunlu mu, Yazılmadığında Sonuçları Nelerdir?
1) Giriş: Neden Bu Kadar Önemli?
Tüketiciler günlük hayatlarında güzellik salonundan özel okula, spor merkezinden diş kliniğine kadar pek çok hizmet sağlayıcıyla sözleşme imzalıyor. Bu sözleşmelerin bir kısmında bedelin tahsili için kambiyo senedi (çoğunlukla bono) düzenlenmesi isteniyor. İşte tam bu noktada 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) devreye giriyor ve tüketici lehine: “Tüketici işlemlerinde düzenlenecek kıymetli evrak üzerinde bunun tüketici işlemine dayandığı açıkça yazılmadıkça geçerli sayılmaz.” Uygulamadaki adıyla bu ibare “tüketici işlemidir” şerhi olarak anılır.
2) Hukuki Çerçeve: “Tüketici İşlemidir” Şerhinin Kaynağı ve Amacı
Şerhin kaynağı TKHK’nın sözleşme ve kıymetli evrak düzenine ilişkin hükümleridir. Kanun koyucunun amacı açıktır: kambiyo senetlerinin sıkı, hızlı ve şekle sıkı bağlı icra sisteminin tüketiciyi “dengesiz” şekilde baskı altına almasını engellemek. Zira kambiyo takibinde itiraz süreleri kısadır, itiraz sebepleri sınırlıdır, usul ekonomisi gereği takip hızla yürür. Bu mekanizma tacirler arası profesyonel ilişkiler için anlamlı olsa da tüketicinin bilgi ve pazarlık gücü düşünüldüğünde ek korumaya ihtiyaç vardır.
Bu sebeple, tüketici işlemi (mal veya hizmetin ticari/mesleki amaçla hareket eden tarafından tüketiciye sunulması) kapsamında kıymetli evrak düzenlenecekse, evrakın üzerinde “tüketici işlemidir” ibaresi açık ve belirgin şekilde yer almalıdır. Bu ibare:
-
Tüketiciyi, senedin niteliği ve olası icra sonuçları konusunda gözle görünür biçimde bilgilendirir,
-
Sonradan devralan üçüncü kişilere de senedin tüketici işlemi bağlantısını açıkça bildirir,
-
İcra dairesi ve mahkeme önünde hukuki nitelendirmeyi kolaylaştırır.
3) Hangi Senetler ve Hangi İşlemler Kapsamda?
3.1. İşlem Türleri
Tüketici işlemi; güzellik salonu, spor salonu, özel okul ve kurs, özel hastane/klinik, tatil ve seyahat paketi, abonelikli dijital hizmet, evde bakım/temizlik hizmeti gibi tüketiciye yönelik mal ve hizmetleri içerir. Bu tür sözleşmelerin bedeli için bono veya poliçe gibi kambiyo senetleri düzenlenmesi halinde “tüketici işlemidir” şerhi aranır.
3.2. Senet Türleri
Uygulamada en sık bono düzenlenir. Poliçe (özellikle satıcı/sağlayıcının alacağını muhataba havalesi mantığıyla) daha sınırlı görülse de, tüketici işlemi bağlantısı varsa onda da şerh gerekir. Çek kural olarak ödeme aracıdır ve tüketici işlemlerinde vadeli/teminat amaçlı kullanımı tartışmalı sonuçlar doğurabilir; burada da tüketici lehine koruma ilkesi gözetilir.
4) Şerhin Şekli ve Konuluşu
Şerhin geçerli sayılabilmesi için;
-
Bizzat senet metninde yer alması (örn. “Bu senet 6502 sayılı Kanun kapsamında tüketici işleminden doğan borç için düzenlenmiştir.”),
-
Okunaklı, açık ve tereddüte mahal vermeyecek şekilde yazılması,
-
Sözleşmeyle yetinilmeyip senedin üzerinde de yer alması (sadece sözleşme metninde kalmaması) gereklidir. Şerhin kaşeyle basılması mümkündür; önemli olan içeriğin açık ve görünür olmasıdır. Tüketicinin boş senet imzalamaması, bedel/vade/tanzim yeri gibi zorunlu kambiyo unsurlarının eksiksiz doldurulması da ayrıca şarttır.
Pratik örnek şerh cümlesi:
“İşbu bono, 6502 sayılı TKHK kapsamında tüketici işleminden kaynaklanan borç için düzenlenmiştir.”
5) Şerh Yoksa Ne Olur? (Sonuçların Haritası)
Şerh yokluğunun sonuçlarını usulî ve maddî olmak üzere iki eksende düşünebiliriz:
5.1. Usulî Sonuçlar (Takip Hukuku)
-
Kambiyo yoluyla icra takibi açılamaz: Alacaklı, şerhsiz senedi doğrudan kambiyo takibine koysa dahi borçlu tüketici, süresinde itiraz (kambiyo ödeme emrine karşı genellikle 5 gün) ederek tüketici işlemi savunmasını ileri sürdüğünde takip düşer.
-
Alacaklı genel haciz yolu veya edim davası (adi alacak) ile sözleşmesel alacağını talep etmek zorunda kalır; bu da ispat külfeti, yargılama süresi ve masraf bakımından alacaklı aleyhine bir sonuçtur.
5.2. Maddî Sonuçlar (Geçerlilik–İleri Sürülebilirlik)
-
Tüketici yönünden geçersizlik: Şerh bulunmayan senet, tüketiciye karşı kambiyo vasfıyla ileri sürülemez.
-
Teminat olarak kullanılamama etkisi: Şerhsiz bir senet, takipte kambiyo kolaylıklarından yararlanamayacağından alacaklı açısından teminat değeri dramatik biçimde düşer.
-
Devir (ciro) riskleri: Senet devredilse bile, devralan üçüncü kişiler tüketici şerhi olmadığından “kambiyo güvenliği” bekleyemez; tüketici savunmaları karşısında üstün bir konum elde edemez.
6) Kurgusal Olay:
Taraflar:
-
“Z Güzellik Merkezi” (Sağlayıcı)
-
“M. Kişi” (Tüketici – kimlik ve adres verileri bilinçli olarak anonimleştirilmiştir)
Sözleşme:
M. Kişi, Z Güzellik Merkezi ile “12 seans lazer epilasyon paketi” için 36.000 TL bedelli sözleşme imzalar. Sağlayıcı, “taksit kolaylığı” gerekçesiyle 3 adet bono düzenlenmesini ister. Senetler aynı gün, aynı yer ve aynı kalemle doldurulur; vade, bedel, keşide yeri yazılıdır. Ancak senetlerin hiçbirinde “tüketici işlemidir” ibaresi yoktur.
Gelişme:
İlk iki seanstan sonra M. Kişi ciddi kızarıklık ve ağrı şikâyetiyle seansları durdurur, doktor raporu alır ve sözleşmenin haklı nedenle feshi ile kullanılmayan seanslar yönünden bedel iadesi talep eder. Sağlayıcı bunu kabul etmez; aksine, elindeki senetleri kambiyo yoluyla icraya verir.
Tüketicinin Hamlesi:
M. Kişi’ye kambiyo ödeme emri tebliğ edilir. M. Kişi, tebliğden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine itraz eder ve özetle şunları ileri sürer:
-
İşlem bir tüketici işlemidir (TKHK kapsamı),
-
Senetler üzerinde “tüketici işlemidir” şerhi yoktur,
-
Bu nedenle senetler tüketiciye karşı kambiyo vasfı ile ileri sürülemez ve takip düşmelidir,
-
Ayrıca ayıplı hizmet ve haklı fesih iddiaları mevcuttur (esas davanın konusuna girer).
Muhtemel Sonuç:
İcra mahkemesi, şerh yokluğu savunmasını haklı bulduğunda kambiyo takibinin iptali/düşmesine karar verebilir. Sağlayıcı alacağını ancak adi alacak davası veya genel haciz yolu ile talep edebilir; orada da ayıplı hizmet, haklı fesih, iade gibi esaslı itirazlarla karşılaşacaktır.
7) İspat, Delil ve Süreler: Strateji Kılavuzu
7.1. Tüketici Açısından
-
Süreler: Kambiyo ödeme emrine 5 gün içinde itiraz edilmeli; genel haciz yolunda 7 gün itiraz süresi dikkate alınmalı. Tebligat tarihi dosyadan kontrol edilmeli.
-
Deliller: Sözleşme, broşür/yazışmalar, senet asılları/örnekleri, seans kayıtları, şerhin yokluğunu gösteren senet suretleri, doktor raporu, fotoğraf/video, çağrı/mesaj kayıtları.
-
İtiraz İçeriği: “İşlem tüketici işlemidir; senet üzerinde açık şerh yok; bu sebeple kambiyo takibi yapılamaz” savunması, varsa ayıplı hizmet ve iade talepleriyle desteklenmeli.
7.2. Sağlayıcı (İşletme) Açısından
-
Önleyici Tedbir: Senet düzenlenecekse mutlaka açık ve okunaklı “tüketici işlemidir” şerhi senedin üzerinde bulunsun.
-
Şeffaflık: Taksit planı, toplam bedel, cayma/erteleme/iptal koşulları, kişisel veri metinleri tüketiciye açıkça anlatılsın ve yazılı teyit alınsın.
-
Alternatif Güvenceler: Kambiyo senedi yerine teminat mektubu, kredi kartı provizyonu, bloke çekim gibi daha az tartışmalı araçlar değerlendirilsin.
-
Delil Yönetimi: Sözleşme ve bilgilendirme süreçleri usule uygun yürütülsün; kayıtlar düzenli tutulsun.
8) Sık Yapılan Hatalar ve Riskler
-
Sadece sözleşmede şerh var sanmak: Şerhin senedin üzerinde bulunması gerekir; sadece sözleşme metnindeki ifade çoğu durumda yeterli görülmez.
-
Boş senet imzalatmak: Bedel, vade, keşide yeri gibi unsurlar boş bırakılırsa ciddi geçerlilik ve kötüye kullanım riskleri doğar.
-
Toplu senet paketi: Her taksit için ayrı bono almak icra baskısını artırır; tüketici lehine hakkaniyet ve ölçülülük denetiminde sorun yaratır.
-
Yetki/İhtilaf kayıtları: Tüketici aleyhine yetki şartları çoğu zaman geçersizdir; tüketicinin yerleşim yeri yetkili kabul edilir.
-
KVKK ihlalleri: Tüketici verilerinin (foto/video, sağlık verisi) hukuka aykırı işlenmesi ayrı yaptırımlar doğurur.
9) Uygulamalı Mini Şablonlar
9.1. Senet Şerhi (Örnek İfade)
“İşbu bono, 6502 sayılı TKHK kapsamında tüketici işleminden doğan borç için düzenlenmiştir. Tüketicinin adı-soyadı, sözleşme tarihi ve numarası: …/…/…. – No: …”
9.2. Kambiyo Ödeme Emrine İtiraz (Ana Noktalar)
-
Tebligat tarihi ve süresinde itiraz vurgusu,
-
İşlemin tüketici işlemi olduğu açıklaması (hizmetin niteliği, sözleşme),
-
Senedin üzerinde şerh bulunmadığına ilişkin açık ifade,
-
Sonuç: Takibin iptali/düşmesi talebi; gerekirse masraf ve vekâlet ücreti talebi.
10) Sektörel Örnekler: Nerede Daha Çok Karşımıza Çıkar?
-
Güzellik/Estetik Hizmetleri: Paket ve üyeliklerde “tüketici işlemidir” şerhi unutulabiliyor; taksitli satışta çoklu senet rutini yaygın.
-
Özel Okul/Kurs: Kayıt esnasında veliden bono alınması sık görülür; erken ayrılma, pro-rata iade, peşin ödeme indirimi gibi ihtilaflarda şerh hayati.
-
Spor Salonu/Özel Sağlık: Otomatik yenilenen üyelikler, no-show bedelleri ve tek taraflı bedel değişikliği girişimleriyle birlikte senet baskısı gündeme gelebilir.
-
Turizm/Seyahat: Kampanyalı paketlerde iptal/iade süreçleri senetle tahsilat yüzünden ağırlaşabilir.
11) Sonuç ve Öneriler
Şerh zorunludur. Tüketici işlemi kapsamında düzenlenen kambiyo senedi üzerinde “tüketici işlemidir” ibaresi yoksa, senet tüketiciye karşı kambiyo vasfıyla ileri sürülemez; kambiyo yoluyla takip yapılsa bile itirazla düşer. Alacaklı, alacağını genel hükümlere göre talep etmek zorundadır. Bu, tüketicinin icra baskısı altında haksız ödeme yapmasını önlemeyi hedefler.
Tüketicilere öneri:
-
Boş senet asla imzalamayın.
-
Senet üzerinde şerhi kontrol edin; yoksa aynı anda yazdırın.
-
Ödeme emri gelirse süreleri kaçırmayın (kambiyo için tipik 5 gün).
-
Sözleşme, mesajlaşma, broşür ve hizmet kayıtlarını saklayın.
İşletmelere öneri:
-
Şerhi senedin üzerine düşmeyi standart süreç hâline getirin.
-
Taksit/iptal/kaydırma kurallarını şeffaf ve yazılı anlatın.
-
Kambiyo yerine daha uygun teminat araçlarını düşünün.
-
KVKK ve tüketici bilgilendirmesini eksiksiz yapın.
Bu yaklaşım, hem tüketiciyi korur hem de dürüst işletmelerin ihtilaf riskini düşürür; uyuşmazlık çıkarsa ispat ve usul bakımından süreç öngörülebilir ilerler.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
