Tüketici Mahkemeleri Nedir?

Tüketici hukukunun temel amacı, ekonomik açıdan daha zayıf durumda olan tüketiciyi korumak ve taraflar arasındaki dengeyi sağlamaktır. Günlük hayatta tüketici ile satıcı, sağlayıcı, üretici veya finans kuruluşları arasında sıkça uyuşmazlıklar ortaya çıkmaktadır. Bu uyuşmazlıkların çözümü için ilk başvuru mercilerinden biri Tüketici Hakem Heyetleri olsa da, daha büyük meblağlı veya daha karmaşık uyuşmazlıklar için Tüketici Mahkemeleri devreye girmektedir.

Tüketici Mahkemeleri, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) kapsamında oluşturulmuş, yalnızca tüketici uyuşmazlıklarına bakmakla görevli özel mahkemelerdir.

Bu makalede, tüketici mahkemelerinin kuruluşu, görev ve yetkileri, yargılama usulü, tüketici hakem heyetleri ile ilişkisi, Yargıtay içtihatları ve uygulamadaki önemi ayrıntılı olarak incelenecektir.

---

Tüketici Mahkemelerinin Hukuki Dayanakları

1. Anayasal Dayanak

• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m.36: Hak arama özgürlüğü.

• m.172: Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır.

2. Kanuni Dayanak

• 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun

• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): Yargılama usulü.

• Tüketici Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Yönetmelik

3. Yargıtay İçtihatları

Yargıtay, tüketici mahkemelerinin görevini kamu düzenine ilişkin kabul etmekte ve bu görevi resen dikkate almaktadır.

---

Tüketici Mahkemeleri Nedir?

Tüketici mahkemeleri, tüketici işlemleri ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğan uyuşmazlıkları çözmek için kurulmuş özel görevli mahkemelerdir.

• İlk kez 1995 yılında kurulmuştur.

• 6502 sayılı TKHK ile görev alanları genişletilmiştir.

• Bulunmayan yerlerde Asliye Hukuk Mahkemeleri tüketici mahkemesi sıfatıyla görev yapar.

Tüketici Mahkemelerinin Görev Alanı

1. Genel Görev

6502 sayılı Kanun’un m.73 hükmü uyarınca:

• Tüketici mahkemeleri, tüketici işlemlerinden ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğan uyuşmazlıklara bakmakla görevlidir.

2. Tüketici İşlemleri

• Mal veya hizmet piyasalarında ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden satıcı/sağlayıcı ile tüketici arasında yapılan her türlü sözleşme ve hukuki işlem.

3. Tüketiciye Yönelik Uygulamalar

• Ticari reklam ve ilanlar

• Haksız ticari uygulamalar

• Tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlar

---

Tüketici Mahkemelerinin Yetkisi

• Genel Yetki: Tüketicinin ikametgahı mahkemesi veya sözleşmenin ifa edildiği yer mahkemesi yetkilidir.

• Kamu Düzeni Niteliği: Görev ve yetki kuralları kamu düzenindendir, hâkim tarafından resen dikkate alınır.

---

Tüketici Mahkemelerinin Baktığı Uyuşmazlıklar

1. Ayıplı Mal ve Hizmet Davaları

   • Malın veya hizmetin sözleşmeye aykırı olması.

   • Tüketicinin seçimlik hakları: bedel iadesi, ücretsiz onarım, ayıp oranında indirim, değişim.

2. Tüketici Kredileri ve Konut Finansmanı

   • Bankaların tahsil ettiği dosya masrafları, komisyonlar.

   • Faiz oranı uyuşmazlıkları.

3. Abonelik Sözleşmeleri

   • Elektrik, su, doğal gaz, internet, telefon aboneliklerinden doğan davalar.

4. Garanti Belgesi ve Satış Sonrası Hizmetler

   • Garanti kapsamında ücretsiz onarımın yapılmaması.

   • Yedek parça ve servis sağlanmaması.

5. Ticari Reklam ve Haksız Şartlar

   • Aldatıcı veya yanıltıcı reklamlar.

   • Haksız sözleşme şartlarının iptali.

6. Sigorta Uyuşmazlıkları

   • Zorunlu trafik sigortası ve kasko davaları (tüketici sıfatıyla açıldığında).

7. Turizm ve Seyahat Sözleşmeleri

   • Tatil paketi iptali, ayıplı hizmet.

---

Tüketici Hakem Heyeti ile Tüketici Mahkemesi İlişkisi

• Parasal Sınırlar (2025):

  • 66.000 TL’ye kadar olan uyuşmazlıklar için hakem heyetleri görevlidir.

  • Bu sınırın üzerindeki uyuşmazlıklar doğrudan tüketici mahkemesinde açılır.

• Hakem Heyeti Kararları:

  • Bağlayıcıdır.

  • 15 gün içinde tüketici mahkemesinde itiraz edilebilir.

---

Tüketici Mahkemelerinde Yargılama Usulü

1. Basit Yargılama Usulü

   • Tüketici davaları basit yargılama usulüne tabidir (HMK m.316 vd.).

   • Daha hızlı sonuçlanır.

2. Arabuluculuk

   • 2018’den itibaren bazı tüketici uyuşmazlıklarında arabuluculuk dava şartı olmuştur.

   • Özellikle 10.000 TL üzerindeki uyuşmazlıklarda arabuluculuk zorunludur.

3. İspat Yükü

   • Tüketicinin iddiasını ispat etmesi gerekir.

   • Ancak TKHK m.61 uyarınca, bazı durumlarda ispat yükü satıcıya veya sağlayıcıya yüklenmiştir.

---

Tüketici Mahkemelerinin Avantajları

• Uzmanlık: Yalnızca tüketici uyuşmazlıklarına bakar.

• Basit usul: Yargılama daha hızlıdır.

• Tüketici lehine yorum: Kanun, zayıf taraf olan tüketiciyi korur.

• Hakem heyeti denetimi: Hakem heyeti kararlarına itiraz merciidir.

---

Tüketici Mahkemelerinin Dezavantajları

• İş yükü fazladır: Büyük şehirlerde dosya sayısı çoktur.

• Arabuluculuk zorunluluğu: Süreci uzatabilir.

• İstinaf ve temyiz süreçleri: Dava yıllarca sürebilir.

---

Yargıtay İçtihatlarında Tüketici Mahkemeleri

• Yargıtay 13. HD, 2017/11234 E., 2019/4521 K.: Bankaların tüketiciden haksız ücret tahsil edemeyeceği.

• Yargıtay 15. HD, 2016/7895 E., 2018/3342 K.: Ayıplı mal davalarında tüketicinin seçimlik haklarının korunması gerektiği.

• Yargıtay HGK, 2015/322 E., 2017/1193 K.: Görevli mahkemenin tüketici mahkemesi olduğu resen gözetilmelidir.

---

Tüketici Mahkemesi ile Diğer Mahkemeler Arasındaki Farklar

---

Sık Sorulan Sorular

Tüketici mahkemesine kimler başvurabilir?
Tüketici sıfatına sahip gerçek kişiler.

Başvurular ücretli mi?
Dava açarken harç ödenir, ancak hakem heyetlerine göre daha maliyetlidir.

Tüketici mahkemesi kararları kesin midir?
Hayır. Kararlara karşı istinaf ve temyiz yolu açıktır.

Arabuluculuk dava şartı mıdır?
10.000 TL üzerindeki bazı tüketici uyuşmazlıklarında zorunludur.

---

Sonuç

Tüketici mahkemeleri, tüketici hukukunun uygulanmasında en önemli kurumlardan biridir. 6502 sayılı TKHK çerçevesinde kurulan bu özel mahkemeler, yalnızca tüketici uyuşmazlıklarına bakmakta ve basit yargılama usulü ile daha hızlı karar vermektedir.

Hakem heyetleriyle birlikte çalışan bu sistem, küçük uyuşmazlıkların heyetlerde, büyük uyuşmazlıkların ise mahkemelerde çözülmesini sağlamaktadır. Yargıtay’ın da vurguladığı üzere, tüketici mahkemelerinin görevi kamu düzenine ilişkindir ve hâkimler tarafından resen dikkate alınmalıdır.

Sonuç olarak, tüketici mahkemeleri, tüketicilerin ekonomik açıdan korunmasında etkin, uzman ve vazgeçilmez bir yargı merciidir.