Toplu İş Sözleşmesi Yatırım Kararını Nasıl Etkiler?
GİRİŞ
Şirket satın alma, birleşme veya yatırım süreçlerinde uygulanan due diligence (hukuki mali ön inceleme) kapsamında, şirketin iş gücü yapısı sadece maaş ve kıdem verileriyle değil, aynı zamanda işçilerin sendikal örgütlülüğü ve bu kapsamda geçerli olan toplu iş sözleşmeleri (TİS) ile birlikte değerlendirilmelidir.
Toplu iş sözleşmeleri, işçilerin sadece ücretlerini değil; çalışma sürelerinden yan haklara, fesih prosedürlerinden sosyal yardımlara kadar geniş bir yelpazede hak ve yükümlülükleri düzenler. Bu nedenle bir yatırımcı açısından, mevcut veya devam eden bir TİS’in içeriği, gelecekteki sabit maliyetleri, hukuki riskleri ve iş barışını doğrudan etkileyen bir unsurdur.
Bu makalede, TİS’in yatırımcı açısından nasıl analiz edilmesi gerektiği, sendikal yükümlülüklerin hangi hukuki etkileri doğurabileceği, örnek bir vaka ile uygulama riski ve önleyici öneriler detaylı olarak ele alınacaktır.
1. Toplu İş Sözleşmesi Nedir? Temel Hukuki Çerçeve
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre:
Toplu iş sözleşmesi, yetkili sendika ile işveren veya işveren sendikası arasında, iş yerinde çalışan işçilerin:
-
Ücret,
-
Sosyal haklar,
-
Çalışma koşulları,
-
Disiplin düzeni,
-
Fesih şartları
gibi hususlarda düzenleyici hükümler içeren özel hukuk sözleşmesidir.
Yatırımcının bakış açısıyla TİS:
“Gelecekte kaçınılmaz şekilde yerine getirilmesi gereken, bağlayıcı yükümlülükler bütünüdür.”
2. Due Diligence Sürecinde TİS İncelemesi Neden Gereklidir?
Bir şirketin personel giderleri ve organizasyonel yapısı, büyük ölçüde TİS ile şekillenir. Dolayısıyla:
-
Devam eden veya yakın gelecekte sona erecek TİS’ler
-
Yürürlükteki sosyal hak yükümlülükleri
-
İkramiye, prim, yakacak, bayram yardımı, evlilik yardımı vb. düzenlemeler
-
İş güvencesi hükümleri ve sendikal koruma
-
Grev yasağı veya grev tehdidi gibi toplu iş uyuşmazlık geçmişi
yatırımcı açısından gizli maliyet ve sürdürülebilirlik risklerini ortaya çıkarır.
3. TİS’in Yatırımcı Açısından Riskli Yönleri
a. Finansal Yükümlülükler
-
Maaş artışları otomatik belirlenmişse, enflasyonun üstünde yük doğurabilir.
-
İşçilere yıllık 4 maaş tutarında ikramiye ödenmesi gibi uygulamalar varsa, sabit maliyet artar.
-
Belirli sosyal yardımlar (örneğin: yakacak yardımı, eğitim katkısı) şirketin mali planlamasını zorlaştırabilir.
b. Fesih Engelleri
-
TİS ile “sendikal koruma” kapsamına alınmış işçilerin feshi daha zor olur.
-
Keyfi işten çıkarma halinde ciddi tazminat yükü oluşabilir.
-
TİS, disiplin işlemleri için özel prosedürler getirebilir (ön savunma, sendika bildirimi, tutanak vs.).
c. Yeniden Müzakere Riski
-
Mevcut TİS’in süresi dolduğunda, yeni sözleşme görüşmeleri toplu iş uyuşmazlığına evrilebilir.
-
İş yavaşlatma, grev tehdidi gibi iş barışını zedeleyen eylemler olabilir.
-
İşverenin yatırım stratejisi değişmişse (örneğin dijitalleşme veya taşeronlaşma), sendikal dirençle karşılaşabilir.
4. Örnek Olay: L Metal A.Ş. ve Devralma Öncesi TİS İncelemesi
Durum:
Yabancı sermayeli bir yatırım fonu, L Metal A.Ş.’yi devralmak istemektedir. Şirketin 450 çalışanı vardır. Çalışanların 370’i Türk Metal Sendikası üyesidir ve 2023-2025 dönemine ait bir TİS yürürlüktedir.
TİS’e göre:
-
Tüm işçilere yılda 4 maaş ikramiye,
-
Yakacak yardımı: yıllık net 5.000 TL,
-
Her çocuk için eğitim yardımı: yıllık 3.000 TL,
-
İşe iade sürecinde sendika temsilcisine özel güvence,
-
Maaş artışları: TÜFE + 5 puan
Analiz:
-
İş gücü maliyeti reel olarak %20 artış eğiliminde.
-
İkramiyeler, bordro giderini %33 oranında artırıyor.
-
Yatırım sonrası personel daraltması planı, sendikal engeller nedeniyle uygulanamıyor.
Sonuç:
Yatırımcı, bu yükümlülüklerin 3 yıl daha devam edeceğini öngörerek değerleme bedelinden 2,7 milyon USD iskonto yaparak satın alma teklifini yeniden şekillendirdi.
5. TİS Süresi, Geçerlilik ve Değişiklik İmkanları
-
TİS’ler en fazla 3 yıl süreyle yapılabilir (6356/34).
-
Süresi dolan TİS hükümleri yeni TİS yapılana kadar uygulanmaya devam eder.
-
İşverenin TİS’i tek taraflı feshetme hakkı yoktur.
-
Şirket el değiştirirse, TİS yeni işvereni bağlar. (işyeri devri kuralı)
Bu nedenle yatırımcı, “biz devralınca bu hakları sıfırdan belirleriz” düşüncesinde olamaz. TİS, şirketin üstüne yapışmış bir taahhüt zinciri gibidir.
6. Yatırımcı İçin Sorgulanması Gereken TİS Soruları
-
Şirketin yürürlükte olan TİS’i var mı?
-
Hangi sendika ile, kaç yıllık sözleşme yapılmış?
-
Sözleşmenin sona erme tarihi ve sonraki müzakere takvimi ne?
-
TİS hükümleri işveren açısından bağlayıcı mı, istisna var mı?
-
İkramiye, sosyal yardım, yan hak yükü yıllık ne kadar?
-
İş güvencesine dair özel hükümler var mı?
-
Sendika temsilcisi sayısı ve yetkileri ne düzeyde?
-
Geçmişte yaşanmış grev, toplu uyuşmazlık var mı?
-
TİS hükümleriyle şirketin büyüme stratejisi uyumlu mu?
-
Yeni işveren olarak TİS’i değiştirme opsiyonu var mı?
7. TİS Raporlaması İçin Tavsiyeler
-
TİS’in tam metni analiz edilmeli, madde bazlı tablo oluşturulmalı.
-
Yıllık hak ve yükümlülüklerin parasal karşılığı hesaplanmalı.
-
Müzakere süreci ve sendikal ilişkiler yazılı olarak özetlenmeli.
-
Sendika ile geçmiş uyuşmazlıklar, dava kayıtları incelenmeli.
-
Kritik pozisyonlardaki personelin sendikal bağlılığı analiz edilmeli.
-
Şirketin büyüme ve dönüşüm planlarıyla TİS uyumu kıyaslanmalı.
8. Sonuç: TİS, Yatırımcının Gözünde Bir Risk Göstergesi midir?
Toplu iş sözleşmeleri, iş güvencesi ve sosyal barışın teminatı olduğu kadar, yatırımcı açısından maliyet ve esneklik sınırı anlamına gelir. Bu nedenle TİS’e sahip bir şirkette, yatırım kararı sadece finansal değil, organizasyonel ve hukuki yükümlülükler dikkate alınarak verilmelidir.
Due diligence sürecinde TİS içeriği detaylı analiz edilmeden yapılan değerleme çalışmaları, ileride ciddi yatırım zararı, nakit akışı bozulması veya işgücü çatışmaları doğurabilir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut