Ticari İşletmenin Devri Sözleşmesi Nedir? (Y11HD, K.2016/8349)

Ticari işletmenin devri sözleşmesi, bir ticari işletmenin bir bütün hâlinde (aktif ve pasif unsurlarıyla) bir başkasına geçirilmesini amaçlayan borçlandırıcı işlemdir. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) m.11/3, ticari işletmenin “içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebileceğini” açıkça belirtir. Bu hüküm, işletmenin tek tek unsurlarına ilişkin işlemlerin yanında, “işletme olarak” el değiştirmesini de mümkün kılar. TOBB

Yasal Çerçeve ve Hukuki Nitelik

• TTK m.11: Ticari işletme; esnaf işletmesi sınırını aşan gelir elde etmeyi hedefleyen faaliyetlerin bağımsız ve devamlı şekilde yürütüldüğü işletmedir. Aynı maddede işletmenin bir bütün hâlinde devredilebileceği vurgulanır. ksmmmo.org.tr+1

• TBK m.202: “Bir malvarlığını veya bir işletmeyi aktif ve pasifleri ile birlikte devralan kişi”, devrin alacaklılara bildirilmesi veya ilan edilmesi şartıyla, devredenin borçlarını kanunen kendiliğinden üstlenmiş sayılır. Bu dış ilişki sonucunun doğabilmesi için ihbar veya ilan şarttır; ikisi birlikte zorunlu değildir. İlhan Helvacı Dışarıları+1

• İşK m.6: İşyerinin (veya bir bölümünün) devrinde, devirden önce doğmuş ve devir tarihinde muaccel olan işçilik borçlarından devreden ve devralan birlikte sorumludur; devredenin sorumluluğu devirden itibaren iki yıl ile sınırlıdır. E-Uyar

Bu hükümler birlikte değerlendirildiğinde, ticari işletmenin devri sözleşmesi borçlandırıcı bir işlem; TBK m.202’nin öngördüğü ihbar/ilan tamamlandığında ise üçüncü kişilere karşı borçların naklini sonuç doğuran tasarrufi bir mekanizmadır. Öğreti ve uygulama, TBK m.202’nin alacaklılara ihbar veya ilan şartını, dış etkilerin doğumu bakımından belirleyici kabul eder. Erdem & Erdem+1

Devrin Kapsamı: Aktif ve Pasifler

• Pasifler (borçlar): TBK m.202 gereği, devralan mevcut borçlardan sorumlu olur; devreden de, ihbar/ilan tarihinden itibaren iki yıl süreyle devralanla müteselsilen sorumlu kalır (muaccel borçlarda süre ihbar/ilanla, müeccel borçlarda muacceliyetle başlar). Bu iki yıllık süre uygulamada hak düşürücü nitelikte kabul edilmektedir. İlhan Helvacı Dışarıları+1

• Aktifler (haklar, varlıklar): TTK m.11/3 çerçevesinde işletme “bütün” olarak devredilebilir; bununla birlikte uygulamada bazı aktiflerin (özellikle fikrî haklar, marka, patent, domain, vb.) kendi rejimleri uyarınca ayrıca tescil/temlik işlemleri gerekebilir. (Bu nokta, ilgili özel kanunlara tabi olup devrin icrasında teknik dikkat gerektirir.) TTK m.11’in “bütün hâlinde devir” mantığı, uygulamada tek tek tasarruf işlemleri yükünü (çoğu unsur için) bertaraf eder. TOBB

İhbar/İlan Şartı ve Üçüncü Kişilere Etkisi

TBK m.202’nin aradığı alacaklılara ihbar veya ilan, devir sözleşmesinin taraflar arasındaki geçerliliğinden ziyade, devirin alacaklılara karşı sonuç doğurması ve borçların devralana geçmesi bakımından şarttır. İlan/ihbar yapılmadıkça, devralanın alacaklılara karşı sorumluluğu ve devredenin iki yıllık müteselsil sorumluluğuna ilişkin süre işlemeye başlamaz. Kara Kılınç Hukuk Bürosu+1

İş Sözleşmeleri ve Çalışanlar

İşyerinin devrinde, iş sözleşmeleri aynı hak ve borçlarla devralana geçer; devreden ve devralan işveren, devir tarihine kadar doğmuş ve muaccel işçilik alacaklarından birlikte sorumludur. Devredenin sorumluluğu iki yıl ile sınırlıdır (İşK m.6/3). Bu, ticari işletme devirlerinde işçi lehine koruma sağlayan temel kuraldır. E-Uyar

Yargıtay 11. HD, 2016/8349 K. Kararının Önemi

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin E.2016/11334, K.2016/8349 sayılı kararında; “ticari işletme devri sözleşmesinden kaynaklı alacağın tahsiline” konu bir uyuşmazlıkta, devir sözleşmesi yapıldıktan sonra işyerinin devralana fiilen teslim edilmesi, bir süre işletilmesi ve devir bedelinin bir kısmının ödenmesi gibi olguların varlığı hâlinde, sırf “devir gerçekleşmedi” gerekçesiyle davanın reddinin isabetli olmayacağı vurgulanmıştır. Daire; sözleşmenin icrası yönünde gerçekleşen fiilî olguları dikkate alarak devir ilişkisinin varlığını değerlendirmiştir. E-Uyar+1

Bu yaklaşım, uygulamada “ticari işletme devrinin hayata geçirilip geçirilmediği” tartışmalarında, fiilî teslim/işletme ve bedel ödemesi gibi olguların önemini teyit eder; salt şekle indirgenmiş bir bakışla devrin yok sayılamayacağını gösterir.

Uygulamada Dikkat Edilecek Başlıca Hususlar

1. Sözleşmenin kapsamı: Devir kapsamına girecek unsurlar (stok, demirbaş, müşteri çevresi, sözleşmeler, fikrî haklar, kiracılık hakkı, işletme adı/unvan vb.) açıkça sayılmalı; özel tescil veya bildirim gereken haklar için prosedür belirlenmelidir. (Örn. marka/tescilli hak devri.)

2. İhbar/ilan planı: TBK m.202 uyarınca alacaklılara ihbar veya ilan yöntemi baştan kararlaştırılmalı; ilan/ihbarın zamanı, şekli ve içeriği belirlenmelidir. İhbar/ilan, devredenin iki yıllık sorumluluğunun süresini de tetikler. Kara Kılınç Hukuk Bürosu+1

3. Çalışan geçişi: İşK m.6’ya göre çalışanların devri ve devreden-devralanın birlikte sorumluluğu göz önüne alınmalı; kıdem/izin/dönemsel alacaklar bakımından hesap dökümü yapılmalıdır. E-Uyar

4. Delillendirme: Fiilî teslim, anahtar teslim tutanakları, sayım-devir protokolleri, bedel ödeme makbuzları/dekontlar; Y11HD 2016/8349 çizgisinde devir ilişkisinin icrasını ispat bakımından kritiktir. E-Uyar

Sonuç

Ticari işletmenin devri sözleşmesi; TTK m.11’in “bütün hâlinde devir” kurgusu ile TBK m.202’nin alacaklılara ihbar/ilan koşulunu birleştiren, hem iç hem dış ilişkide sonuç doğuran bir mekanizmadır. Devralan, ihbar/ilanla birlikte borçları üstlenmiş sayılır; devreden ise iki yıl süreyle müteselsilen sorumludur. İşveren değişikliğinin işçilere etkisi İşK m.6 ile ayrıca düzenlenmiş olup, işçinin alacakları bakımından koruyucu bir rejim öngörülmüştür. Yargıtay 11. HD’nin 2016/8349 sayılı kararı, fiilî teslim ve işletme ile bedel ödemesi gibi vakıaların devrin varlığına işaret eden belirleyici göstergeler olduğunu ortaya koyarak uygulamaya yön vermektedir. E-Uyar

Asel DÖNGELLİ