Ticari İşletmenin Devri Sözleşmesi

Giriş

Ticari hayatın dinamik yapısı içerisinde, işletmelerin el değiştirmesi kaçınılmaz bir olgudur. Gerek büyüme stratejileri, gerek iflas, gerekse yatırım tercihlerinin değişmesi sonucu ticari işletmelerin devri söz konusu olabilmektedir. Bu süreçte en kritik araç ise ticari işletmenin devri sözleşmesidir. Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu çerçevesinde düzenlenen bu sözleşme türü, hem devredenin hem de devralanın haklarını ve yükümlülüklerini belirleyen kapsamlı bir hukuki metindir.

Bu makalede, ticari işletme devri sözleşmesinin hukuki niteliği, unsurları, geçerlilik koşulları, tarafların sorumlulukları ve uygulamada karşılaşılan sorunlar ayrıntılı olarak incelenecektir.

---

1. Ticari İşletme ve Devir Kavramı

1.1. Ticari İşletme Nedir?

Türk Ticaret Kanunu’nun 11. maddesine göre ticari işletme, “esnaf işletmesi seviyesini aşan düzeyde gelir sağlamayı hedefleyen, bağımsız faaliyet gösteren, organizasyon bütünlüğüne sahip işletme” olarak tanımlanabilir. İşletme bir bütün olarak ele alınmakta ve taşınır-taşınmaz mallar, marka, müşteri çevresi, stok, unvan, ekipman ve fikri hakları kapsayabilmektedir.

1.2. Ticari İşletme Devri Nedir?

Ticari işletme devri, işletmenin bir bütün halinde başka bir kişi veya şirkete hukuken geçerli bir sözleşme ile devredilmesidir. Burada amaç sadece mülkiyetin devri değil, aynı zamanda işletmenin faaliyetlerinin sürekliliğidir.

---

2. Ticari İşletmenin Devri Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Ticari işletmenin devri sözleşmesi, Türk Borçlar Kanunu anlamında bir satım sözleşmesi niteliği taşır. Ancak bu sözleşme sadece taşınır ya da taşınmaz devri değil; organizasyonel bir bütünün devrini içerdiğinden, karma bir hukukî işlem niteliğindedir.

Taraflar arasında irade uyuşması, işletmenin kapsamı, devredilecek unsurların listesi, alım bedeli ve ödeme koşulları gibi temel unsurlar bu sözleşmede belirlenmelidir.

---

3. Geçerlilik Şartları

3.1. Yazılı Şekil Şartı

Ticari işletme devrinin geçerli olması için yazılı şekilde yapılması zorunludur. Ayrıca devir, ticaret siciline tescil edilmelidir. Ticari işletme bünyesinde tapulu taşınmazlar varsa, ayrıca resmî senet düzenlenmesi gerekir.

3.2. Kapsam Unsurları

Sözleşmede aşağıdaki unsurların devri açıkça belirtilmelidir:

• Ticaret unvanı

• Marka ve fikri haklar

• Müşteri çevresi

• Malvarlığı ve stoklar

• Alacak ve borçlar (birebir devredilmez ancak borçların geçişiyle ilgili TBK m.202 kapsamında düzenleme yapılabilir)

---

4. Tarafların Yükümlülükleri

4.1. Devredenin Yükümlülükleri

• Malvarlığı üzerinde tasarruf hakkının olması

• Ayıplı mal, gizli borç veya eksik bilgi vermeme yükümlülüğü

• Teslim ve tescil yükümlülüğü

4.2. Devralanın Yükümlülükleri

• Sözleşmede kararlaştırılan bedelin ödenmesi

• İşletmeyi fiilen devralma ve tescil işlemlerini tamamlama

---

5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Örnek Olay

Örnek Olay:

Ahmet, İstanbul’da faaliyet gösteren bir kafe zincirinin sahibi iken işleri büyütmek yerine başka bir sektöre yönelmek ister. İşletmeyi tüm markası, ekipmanı, çalışanları ve müşteri portföyü ile birlikte Berkay’a devretmek üzere bir sözleşme yaparlar. Ancak sözleşmeye, devir sonrası kafeye ait vergi borçlarının devredileceği hususu eklenmemiştir.

Bir süre sonra vergi dairesi, Ahmet adına tahakkuk etmiş ancak bildirilmemiş borçlar nedeniyle Berkay’ın banka hesaplarına haciz koyar. Berkay, borçların kendisine ait olmadığını ileri sürse de sözleşmede bu borçlara dair açık bir hüküm olmaması nedeniyle hukuki ihtilaf doğar.

Bu örnekten çıkarılacak ders, ticari işletme devri sözleşmelerinin sadece formel değil, içerik olarak da detaylı ve öngörülü hazırlanması gerektiğidir.

---

6. Ticari İşletme Devrinde Sözleşmenin İçeriği

Sözleşmede şu hususlara mutlaka yer verilmelidir:

• İşletmenin tam tanımı ve kapsamı

• Devir tarihi ve geçişin nasıl yapılacağı

• Unvan, marka ve diğer gayri maddi hakların devri

• Mevcut borç ve alacaklara ilişkin düzenleme

• İş sözleşmelerinin akıbeti

• Rekabet yasağı (devredenin aynı sektörde faaliyet göstermemesi)

---

7. Ticaret Siciline Tescil

Ticari işletmenin devri, mutlaka ticaret siciline tescil edilmelidir. Tescil, üçüncü kişilere karşı işletmenin artık devralana ait olduğunu gösterir. Aksi takdirde, ticari unvanın üçüncü kişiler nezdinde kullanımı hâlinde devreden de sorumlu olabilir.

---

8. İş İlişkilerinin Devri

İşletmenin devri, aynı zamanda çalışanların haklarını da etkiler. İş Kanunu m.6 gereğince iş sözleşmeleri aynen devralana geçer. Devralan, tüm işçi hakları ve kıdem yükümlülüklerinden de sorumludur. Bu sebeple işveren devri sürecinde işçilerin yazılı bilgilendirilmesi önem arz eder.

---

9. Fikri Mülkiyet Haklarının Devri

Eğer işletme bir marka, logo, tasarım gibi fikri mülkiyet unsurlarına sahipse, bunların da devri ayrıca Türk Patent ve Marka Kurumu’na tescil edilmelidir. Aksi halde marka devri geçerli sayılmaz.

---

10. Vergisel Yükümlülükler

İşletme devri aynı zamanda KDV ve gelir vergisi açısından da sonuç doğurur. Devir işlemi KDV’ye tabidir. Maliye, devir nedeniyle doğan vergilerin devralandan tahsilini talep edebilir. Bu nedenle hem devir öncesi vergi borçları, hem de devir anındaki yükümlülükler dikkatlice incelenmelidir.

---

Sonuç

Ticari işletmenin devri, ekonomik faaliyetlerin sürekliliği ve sermaye hareketliliği açısından oldukça önemlidir. Ancak sözleşmenin şekli ve içeriği, tarafların karşılıklı yükümlülükleri, vergi, işçi hakları ve üçüncü kişilere karşı sorumluluklar gibi pek çok hukuki boyutu barındırır. Bu nedenle bu tür sözleşmeler mutlaka bir avukat danışmanlığında hazırlanmalı, özellikle devir kapsamı ve borç ilişkileri net şekilde tanımlanmalıdır.