Ticari Araçlar (Taksi, Servis, Kamyonet) İçin Değer Kaybı: Gelir Kaybı–Değer Kaybı Ayrımı

Giriş: Neden Ticari Araç Dosyaları Daha “Hassas”?

Taksi, okul/iş servisi, kamyonet/dağıtım araçları günlük gelir üretir. Kaza olduğunda iki tür zarar gündeme gelir:

1. Değer kaybı: Onarım sonrası ikinci elde fiyat düşüşü.

2. Gelir kaybı/kullanım mahrumiyeti: Araç çalışamadığı için kaybedilen ciro/kâr veya ikame maliyeti.

Bireysel binek dosyalarında çoğu zaman sadece değer kaybı konuşulurken, ticari araçlarda gelir kalemi de dosyanın kaderini belirler. Ayrımı doğru kurmak; kime, hangi belgelerle ve hangi üst sınırla gidileceğini tayin eder.

---

Temel Tanımlar: Değer Kaybı vs. Gelir Kaybı vs. Kullanım Mahrumiyeti

• Değer Kaybı: Onarım görmüş aracın, aynı model/donanım/km’de hasarsız emsaline göre ikinci elde uğradığı fiyat düşüşü. Hesap, pazar medyanı ve onarım kalitesi ile yapılır; hasarın niteliği (kozmetik–yapısal) belirleyicidir.

• Gelir Kaybı: Araç çalışamadığı günler boyunca yapılamayan sefer/servis/dağıtım nedeniyle kaybedilen net kâr (veya makul kabul gören kazanç). Ticari araçlarda belgeli olmak zorundadır.

• Kullanım Mahrumiyeti/İkame Araç Maliyeti: Aracın yoksun kalınan hizmeti için kiralama/ikame bedeli ya da makul günlük rayiç. Gelir kaybı ile birlikte çifte tazmin yaratmayacak şekilde kurgulanmalıdır.

     Kısa kural:

• Değer kaybı = araç satılabilir değerindeki azalma.

• Gelir kaybı/kullanım mahrumiyeti = araç çalışamadığı için kaybedilen akış.

---

Ayrımın Pratik Önemi: Hangi Kalem Kime Karşı İstenir?

Aşağıdaki tabloyu dosya stratejisinin anahtarı gibi düşünebilirsin:

 “Hangi Zarar Kime Karşı, Hangi Çerçevede?”

Çifte tazmin uyarısı: Aynı dönem için hem ikame araç bedeli hem gelir kaybı aynı kapsamda iki kez talep edilemez. Makul olan biri; hukuki stratejiye göre tercih edilir veya fark talep edilir.

---

Sigorta Boyutu: ZMMS, IMM, Kasko ve İkame Araç

• ZMMS: Kusurlu tarafın işleteni/sürücüsü adına karşı tarafın maddi zararlarını (değer kaybı, gelir/kullanım kaybı, çekici vb.) poliçe limiti dâhilinde karşılayabilir.

• IMM (İhtiyari Mali Mesuliyet): ZMMS limiti yetmezse, kusurlunun kaskosu içindeki IMM tamamlayıcı olabilir (poliçe özel şartları).

• Kasko: Sigortalının kendi fiziksel hasarını karşılar; kendi değer kaybı genellikle kapsama girmez. Ancak ikame araç veya iş durmasına dair bazı ek klozlar bulunabilir; poliçe özel şartlarına bakılmalıdır.

• İkame araç: Ticari dosyalarda ikame araç bulunması, gelir kaybını düşürür veya ortadan kaldırır; bu durumda ikame bedeli + kalan fark mantığı yürütülür.

---

Değer Kaybı Hesabı (Ticari Araçlarda Özel Nüanslar)

Değer kaybı hesabı temelde binek araçlarla aynıdır; fakat ticari araçlarda kullanım profili ve piyasa algısı farklı olabilir:

1. Hasarsız Rayiç (medyan): Aynı marka/model/donanım, benzer km, ticari kullanım (taksi/servis dönüşümü varsa) dikkate alınır; uç değerler elenir.

2. Onarımlı Pazar (medyan): Benzer onarım niteliği (kozmetik/yarı-yapısal/yapısal), parça türleri (orijinal/sertifikalı eşdeğer) ve montaj/boya/kalibrasyon kalitesi göz önünde.

3. Ticari Etki: Taksi/servis etiketinin pazar algısı; araçların filodan çıkış, plaka kıymeti (taksi plakasından bağımsız araç bedeli) gibi faktörler emsal seçiminde önemlidir.

4. Sonuç: Değer kaybı = Hasarsız medyan – Onarımlı medyan. Onarım kalitesi kaybı daraltır, ancak sıfırlamaz.

---

Gelir Kaybı Hesabı (Çalışamama/Sefer Kaybı) ve İspat

Ticari araç gelir kaybı, “araç yatarken kazanılamayan para” değildir; gerçek ve belgeli zarardır. İspat yükü sıkıdır:

• Dönemsellik ve Net Kâr: Günlük/haftalık/aylık ciro tek başına yeterli sayılmaz; net kâr veya makul kazanç yaklaşımı aranır.

• Belgeler:

  • Fatura/Fiş/Defter dökümleri, pos kayıtları, e-fatura/i̇rsaliye, sözleşmeler (servis hattı sözleşmesi, dağıtım sözleşmesi), taksimetre raporları.

  • Çalışılmayan gün/saat çizelgesi (onarım faturaları, servis iş emri, parça tedarik süresi ile uyumlu).

  • İkame araç kullanıldıysa kiralama faturası; gelirin çifte yazılmadığı gösterilmeli.

• Makul Süre: Gelir kaybı onarımın makul süresi ile sınırlıdır; tedarik gecikmeleri “kaçınılmazlık” ise belgelendirilmelidir.

• Müterafik Kusur: Ticari araç sürücüsünün kusuru/ihlali varsa oransal indirim uygulanır.

• Sefer/hat bağımlılığı: Okul/iş servisi gibi sözleşmeli hat varsa, iptal edilen sefer/rota tutanak ve karşı iş sahibi yazıları ile somutlanmalıdır.

Basit yaklaşım örneği:

• Araç ortalama net kâr: günde 2.000 TL (belgeli geçmiş 3 ay ortalaması)

• Çalışılamayan süre: 7 gün (servis iş emri ve fatura tarihleri ile uyumlu)

• İkame araç: 1.000 TL/gün kiralanmış (fatura var) → gelir kaybı 2.000 – 1.000 = 1.000 TL/gün → 7.000 TL.
  (İkame yoksa doğrudan 2.000 × 7 = 14.000 TL; fakat “net kâr” ispatı şart.)

---

Örnek Olay: Taksi Değer Kaybı + Kısmi Gelir Kaybı

• Araç: 2022 model sedan, ticari taksi.

• Hasar: Ön tampon + sağ far değişimi, kaput lokal boya; şasi/airbag yok.

• Onarım: Yetkili servis, orijinal parça.

• Emsaller:

  • Hasarsız medyan: 1.350.000 TL

  • Onarımlı medyan: 1.300.000 TL → Değer kaybı: 50.000 TL

• Gelir: Ortalama net kâr 2.200 TL/gün (son 90 gün pos/defter ortalaması).

• Süre: 5 gün onarım (iş emri–fatura uyumlu).

• İkame araç: 1.000 TL/gün (fatura mevcut).

• Net gelir kaybı: (2.200 − 1.000) × 5 = 6.000 TL.

• Talep: 50.000 + 6.000 = 56.000 TL (+ faiz/temerrüt)

---

Tablolar: İspat Belgeleri ve Hesap Özeti

 Ticari Araç Dosyasında “Olmazsa Olmaz” Belgeler

 Hesap Özeti (Şablon)

---

Süreç Haritası: Başvuru → Uzlaşma → Tahkim/Mahkeme

1. Delil Dosyası: Ekspertiz, servis/kalibrasyon, TRAMER, emsal ilan medyanı, gelir belgeleri (defter/pos/sözleşme), ikame faturası.

2. Sigortaya Başvuru: Kusurlunun ZMMS’si; limit aşarsa IMM/kusurlu. Talep yazısında faiz/temerrüt başlangıcını ve IBAN’ı açıkça belirt.

3. Yanıt Stratejisi: Kısmi ödeme/ret → uzlaşma teklifleri → olmazsa Sigorta Tahkim veya mahkeme.

4. Müterafik Kusur & Çifte Tazmin: Ticari araç sürücüsünün kusur iddiası varsa oranlama; ikame + gelir kalemlerinin çakışmamasına dikkat.

5. Takvim: Zamanaşımı ve parça tedarik sürelerinin belgeli olması; haksız gecikmenin gelir kaybını artırmaması için proaktif takip.

---

Sık Yapılan Hatalar

• Gelir kaybını ciro üzerinden istemek (net kâr yaklaşımı terk edilmemeli).

• İkame kullanıp yine de tam gelir kaybı talep etmek (çifte tazmin görüntüsü).

• Emsal ilanlarda hasarsız/onarılmış kümeleri ayırmamak; medyan yerine ortalamaya güvenmek.

• Kalibrasyon çıktıları ve parça niteliklerini dosyaya koymamak.

• Onarım süresi ile çalışılmayan günleri uyumsuz göstermek.

• Faiz/temerrüt başlangıcını yazmamak; zamanaşımı takvimini tutmamak.

---

Ticari Araçlarda Değer Kaybı ve Gelir Kaybı

1) Ticari araçta değer kaybı talep edilebilir mi?
Evet. Onarım sonrası ikinci eldeki fiyat düşüşü (hasarsız–onarılmış medyan farkı) belgelerle tespit edilirse talep edilebilir.

2) Gelir kaybını nasıl ispatlarım?
Net kâr yaklaşımı ve belgeler: fatura/defter/pos, sözleşmeler, sefer iptal yazıları, onarım süresiyle uyumlu çizelge; ikame varsa faturası.

3) İkame araç alınca gelir kaybı da talep edilir mi?
Aynı günler için ikisi birden tam istenemez. İkame varsa fark veya ikame bedeli gündeme gelir.

4) ZMMS limiti yetmezse?
Aşan kısım için kusurlu sürücü/işleten ve IMM (poliçe şartlarına bağlı) devreye girebilir.

5) Kasko kendi değer kaybımı öder mi?
Genellikle hayır. Kasko fiziksel hasarı hedefler; ticari dosyalarda ikame/iş durması klozları varsa özel şart belirleyicidir.

6) Müterafik kusur ticari araçta uygulanır mı?
Evet. Sürücünün kusuru varsa oransal indirim yapılır; gelir kaybı ve değer kaybı buna göre azaltılır.