Ticaret Şirketi Temsilcilerinin Cezai Sorumluluğu

1. Giriş: “Suçu Kim İşledi?” Değil, “Kim Sorumlu?” Sorusu

Ticaret şirketleri, günlük faaliyetlerini yürütürken vergi, iş sağlığı ve güvenliği, çevre, tüketici hukuku, bilişim, bankacılık gibi çok farklı alanlara yayılan ceza normlarının muhatabı hâline geliyor.
Ancak Türk Ceza Kanunu’nun temel ilkesi gereği tüzel kişiler bizzat fail olarak cezalandırılamıyor, cezai sorumluluk daima gerçek kişiler üzerinden kuruluyor. İşte tam bu noktada, soru şu başlıkta toplanıyor:

Bir ticaret şirketinde cezai yönden “yetkili kim”, “sorumlu kim”, “fail kim” kabul edilir?

Özellikle anonim ve limited şirketlerde;

• Yönetim kurulu başkanı mı,

• Murahhas üye mi,

• Genel müdür mü,

• Şirket müdürü mü,

• Fiilî yönetici veya “gölge yönetici” mi,

• Sadece imza yetkilisi olan kişi mi,

• Yoksa tüm ortaklar mı,

cezai sorumluluk bakımından muhatap alınacaktır?

Bu makalede, Türk Ceza Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve özel ceza kanunlarındaki sistematik çerçevesinde, “yetkili kim?” sorusunu uygulama örnekleriyle inceleyerek, savcılık ve mahkeme pratiğinde kimlerin sorumlu tutulduğunu ve savunma stratejilerinde nelere dikkat edilmesi gerektiğini irdeleyeceğiz.

---

2. Normatif Çerçeve: Tüzel Kişiler, Temsilciler ve Ceza Sorumluluğu

2.1. Tüzel Kişilerde Ceza Sorumluluğunun Temel İlkesi

Türk Ceza Kanunu’nun sistematiği gereği:

• Ceza sorumluluğu şahsîdir. Suç oluşturan fiili işleyen, kusuru bulunan gerçek kişi cezalandırılır.

• Tüzel kişiler bakımından doğrudan ceza sorumluluğu öngörülmemiştir; tüzel kişi hakkında ancak güvenlik tedbirleri uygulanabilir.

• Dolayısıyla, ticaret şirketi adına işlenen fiillerde ceza yargılaması, şirketi temsil eden veya fiilen yöneten gerçek kişi üzerinden yürütülür.

Bu yapı, pratikte şu sorunu doğurur: Şirketin içinde pek çok yetkili ve görevli bulunduğunda, suç oluşturan fiille ceza sorumluluğu anlamında kim ilişkilendirilecektir?

2.2. Ticaret Şirketlerinin Organları ve Temsil Yetkisi

Türk Ticaret Kanunu’na göre ticaret şirketlerinin türlerine göre organ yapısı ve temsil rejimi farklıdır:

• Anonim şirketlerde kural olarak şirketi temsil yetkisi yönetim kuruluna, yönetim kurulu kararı ile de murahhas üyeye veya genel müdüre devredilebilir.

• Limited şirketlerde şirketi temsil yetkisi müdür veya müdürler kuruluna aittir.

• Temsil yetkisi, ticaret siciline tescil ve ilan ile üçüncü kişilere karşı hüküm ifade eder; imza sirküleri, bu yetkinin pratikteki görünümüdür.

Ceza yargılamasında, ilk bakışta “ticaret sicilinde şirketi temsil ve ilzama yetkili” görünen kişi, savcılığın hedefinde olur. Ancak bu her zaman yeterli değildir; fiilî yönetim, görev dağılımı ve somut olay ayrıca irdelenmelidir.

2.3. Temsil Yetkisi – Fiilî Yönetim Ayrımı

Ceza sorumluluğunun tespitinde iki ayrı eksen önem taşır:

1. Hukukî temsil yetkisi

   • Ticaret sicilinde, esas sözleşmede ve imza sirkülerinde kim şirketi temsil ve ilzama yetkili ise, dış ilişkide o kişi “yetkili” görünür.

2. Fiilî yönetim ve fiilî tasarruf yetkisi

   • Uygulamada pek çok olayda, sicilde yetkili görünen kişi sadece “formal” yetkili olup, şirketi fiilen başka bir kişi yönetmektedir.

   • Ceza sorumluluğu bakımından mahkemeler, fiilî yönetimi elinde bulunduran, karar alan, talimat veren, uygulamayı kontrol eden kişileri de sorumlu tutabilmektedir.

Dolayısıyla, ceza sorumluluğu analizinde tek başına “sicildeki yetkili” yeterli değildir; organik bağ, fiilî yönetime katılım, kusur ve kast/taksir değerlendirmesi birlikte yapılmalıdır.

---

3. Ceza Sorumluluğunun Belirlenmesinde Esas Alınan İlkeler

3.1. Şahsilik ve Kusur İlkesi

Ceza hukukunun temel ilkesi gereği:

• Herkes yalnızca kendi fiilinden ve kusurundan dolayı sorumlu tutulur.

• Ticaret şirketi adına işlenen suçlarda da, somut fiile katılımı, ihmali veya talimatı tespit edilen kişi cezai sorumluluğun öznesi olur.

• “Şirketin ortağıyım, ama işlere karışmıyorum” diyen bir pasif ortak ile, “küçük pay sahibi ama fiilen şirketi o yöneten” kişi cezai sorumluluk bakımından aynı kefeye konulmaz.

Bu nedenle, mahkemeler suça konu fiilin:

• Kimin bilgisi dahilinde işlendiğini,

• Kimin talimatıyla yapıldığını,

• Kim tarafından denetlenmesi gerektiğini
  somut delillerle ortaya koymaya çalışır.

3.2. Organ ve Temsilci Sorumluluğu

Tüzel kişi yapısı gereği, fiiller çoğu kez şirketin organları veya temsilcileri aracılığıyla işlenir. Burada:

• Yönetim kurulu üyeleri, müdürler, murahhaslar, genel müdür, şube müdürleri, finans direktörü vb. kişiler, organ/temsilci sıfatıyla öne çıkar.

• Bu kişiler, şirket adına hareket ederken suç oluşturan bir fiilde bulunurlarsa, fail veya iştirakçi olarak sorumlu tutulurlar.

• Bazı özel kanunlarda (örneğin vergi, çevre, iş sağlığı ve güvenliği, çek vb.) tüzel kişi adına hareket eden belirli sıfatlar ayrıca sayılmış, sorumluluk bu kişilere yönlendirilmiştir.

3.3. “Yetkili Kim?” Sorusu: Sadece İmza Yetkisi Yeterli mi?

Önemli noktalardan biri de şudur:

• Sadece imza yetkilisi olmak, tek başına her suçtan sorumluluk anlamına gelmez.

• Olayın niteliğine göre, ceza sorumluluğu bakımından yetki ile birlikte fiilî katkı ve kusur da aranır.

• Ancak bazı suç tiplerinde (örneğin belirli idari yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden doğan suçlarda) “yetkili organ veya sıfat” kanunda özellikle işaret edildiği için, imza yetkilisi olmak başlı başına sorumluluğu gündeme getirebilir.

Özetle;
“Temsil yetkisine sahip misin?” sorusu önemli olmakla birlikte, esas soru “somut fiilin oluşumunda senin rolün ne?” sorusudur.

---

4. Anonim Şirketlerde Temsilcilerin Cezai Sorumluluğu

4.1. Yönetim Kurulu ve Murahhas Üyeler

Anonim şirketlerde temsil ve yönetim kural olarak yönetim kuruluna aittir. Uygulamada:

• Yönetim kurulunun tamamı yerine icra yetkisi murahhas üyelere veya genel müdüre devredilir.

• İç yönergeler, görev dağılımı kararları, yönetim kurulu kararları ile kimin hangi alandan sorumlu olduğu belirlenir.

Ceza yargılamasında savcılık, çoğu zaman:

• Ticaret sicil kayıtları,

• İmza sirküleri,

• Yönetim kurulu kararları,

• İç yönergeleri

inceleyerek, “şirketin ilgili alandaki karar ve icra organı kimdir?” sorusuna cevap arar.

Örneğin;

• Vergi, finans ve muhasebe işlemlerinden sorumlu olarak board kararıyla görevlendirilmiş bir murahhas üye; sahte fatura düzenlenmesi, sahte belge kullanılması, vergi kaçakçılığı gibi suçlarda doğrudan muhatap alınabilir.

• İş sağlığı ve güvenliği süreçleri, yönetim kurulu kararıyla belirli bir yönetim kurulu üyesine veya genel müdüre bırakılmışsa, iş kazası sonucu taksirle yaralama/ölüm suçunda öncelikle bu kişi sorumluluk altında değerlendirilebilecektir.

4.2. Genel Müdür ve Diğer Üst Düzey Yöneticiler

Anonim şirkette genel müdür pozisyonu, çoğu zaman şirketi fiilen yöneten kişi konumundadır. Hukuken:

• Yönetim kurulu, şirketi temsil ve idare yetkisini genel müdüre devredebilir.

• Ticaret sicilinde ve imza sirkülerinde genel müdür, şirket adına tüm işlemlerde yetkili görünebilir.

Ceza yargılamasında;

• Genel müdür, özellikle operasyonel kararlar, günlük işleyiş, personel yönetimi ve mali akış ile ilişkili suçlarda ön plandadır.

• Buna karşılık, genel müdürün bilgi ve kontrol alanının dışında gerçekleşen, özel ve teknik bir alandaki ihlallerde (örneğin spesifik bir üretim prosesindeki teknik aykırılıklar) doğrudan sorumluluğu tartışmalı olabilir. Bu durumda ilgili üretim direktörü, fabrika müdürü, kalite sorumlusu gibi kişiler de gündeme gelir.

4.3. Yönetim Kurulu Üyesi ve Hissedar Olmak Tek Başına Yeterli mi?

• Sırf yönetim kurulu üyesi olmak, her suçtan otomatik sorumluluk anlamına gelmez.

• Sorumluluk için, ya ilgili alanda görevli olmak, ya somut fiil üzerinde etkili olmak, ya da denetim yükümlülüğünü ihmal etmek gibi unsurlar aranır.

• Özellikle “sadece sermaye koyan ve işleri fiilen takip etmeyen” yönetim kurulu üyeleri veya ortaklar bakımından, mahkemeler somut fiille bağlantı aramaktadır.

Ancak;

• Yönetim kurulu üyesi olmak aynı zamanda denetim ve gözetim ödevi anlamına geldiğinden, bariz hukuka aykırılıkları görmezden gelen, riskleri bile bile önlem almayan pasif üyeler için de ihmali davranışla suç işleme ihtimali tamamen dışlanamaz.

---

5. Limited Şirketlerde Temsilcilerin Cezai Sorumluluğu

5.1. Müdür veya Müdürler Kurulu

Limited şirketlerde:

• Şirketi yönetim ve temsil, müdür veya müdürler kuruluna aittir.

• Müdür sıfatı, çoğu zaman hem ortak hem de yönetici sıfatının birleştiği bir konumdur.

• Ticaret siciline tescilli müdür, ceza yargılamasında “şirketi temsile yetkili kişi” olarak kabul edilir.

Ceza sorumluluğunda:

• Şirket müdürü, şirketin mali, idari ve ticari işlerini yürütme yetkisini fiilen kullanıyorsa, şirket adına işlenen pek çok suç bakımından doğal muhataptır.

• Birden fazla müdür varsa, görev dağılımı, iç kararlar ve fiili işleyiş dikkate alınarak hangi müdürün hangi fiilden sorumlu olduğu tespit edilir.

5.2. Ortakların Cezai Sorumluluğu

Limited şirkette:

• Salt “ortak olmak” cezai sorumluluk için yeterli değildir.

• Ortak, aynı zamanda müdür veya fiili yönetici değilse ve somut fiille bağlantısı da ortaya konulamıyorsa, sadece ortaklık sıfatından ötürü ceza sorumluluğu yüklenemez.

Ancak uygulamada;

• Kimi dosyalarda, küçük ölçekli aile şirketlerinde, ticari kararları fiilen ortakların aldıkları, hatta şirket müdürünün sadece “isimde” olduğu görülür.

• Bu gibi hallerde, mahkemeler ortakların fiili yönetimlerini, verdikleri talimatları, banka hareketlerini, yazışmaları değerlendirerek ortaklara da fiili yönetici sıfatıyla sorumluluk yükleyebilmektedir.

---

6. “Yetkili Kim?” Sorusu Çerçevesinde Uygulama Örnekleri

Aşağıda, uygulamada sık karşılaşılan tipik senaryolar üzerinden “cezai sorumluluk kime gider?” sorusunu somutlaştıracağız.

6.1. Örnek 1 – Sahte Fatura Düzenlenmesi (Vergi Kaçakçılığı)

Olay:
Bir anonim şirket adına sahte fatura düzenlendiği tespit ediliyor. Vergi incelemesi sonucu, şirketin defter ve belgelerinin gerçeği yansıtmadığı, vergi matrahının eksik beyan edildiği belirleniyor.

Ön plana çıkan kişiler:

• Yönetim kurulu başkanı

• Mali işlerden sorumlu yönetim kurulu üyesi veya murahhas üye

• Genel müdür

• Muhasebe müdürü veya finans direktörü

• Dışarıdan çalışan serbest muhasebeci/mali müşavir

Savcılık ve mahkeme yaklaşımı:

• Ticaret sicil kayıtları ve imza sirküleri incelenerek şirketi temsil yetkilisi tespit edilir.

• Ancak sadece temsil yetkisi değil, fatura düzenleme sürecine fiili katılım da aranır:

  • Kim talimat vermiş?

  • Kim fatura düzenlemiş, kim imzalamış?

  • Kim banka hareketlerini yürütmüş?

  • Sahte fatura düzenlendiği dönemlerde şirketi fiilen kim yönetmiş?

• Mali müşavir, çoğu kez defter tutma ve beyanname verme sürecine katıldığı için, sahte faturaların bilerek kullanılması hâlinde iştirak sorumluluğu yönünden ayrıca değerlendirilir.

Sonuç:

• Vergi kaçakçılığı suçunda, çoğu durumda şirketi temsile yetkili ve mali işlerden sorumlu yönetici, aynı zamanda fiili sürece katılan muhasebe/mali işler sorumlusu sorumlu tutulmaktadır.

• Sadece “ortak” olan ve sürece fiilen karışmayan kişiler hakkında, somut delil yoksa beraat kararı verilebilmektedir.

6.2. Örnek 2 – İş Kazası, Taksirle Yaralama/Ölüm

Olay:
Bir inşaat şirketinin şantiyesinde iş kazası meydana geliyor, işçilerden biri hayatını kaybediyor. İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yetersiz olduğu tespit ediliyor.

İlgili kişiler:

• Anonim şirket ise yönetim kurulu ve icra yetkili murahhas üye

• Limited şirket ise müdür

• Şantiye şefi, proje müdürü

• İş güvenliği uzmanı

• İşyeri hekimi

• Alt işveren/taşeron yetkilileri

Sorumluluk analizinde dikkate alınanlar:

• İş sağlığı ve güvenliği organizasyonu kimin uhdesinde?

• Risk analizi, eğitimler, ekipman temini, kişisel koruyucu donanımlar kim tarafından organize edilmiş veya edilmeliydi?

• Şantiye üzerinde fiili denetimi kim sağlıyordu?

• İkazlara rağmen üretimi durdurmayan, riskli zeminde çalışmayı sürdüren kimdi?

Sonuç:

• Organik olarak şirketi temsil eden yönetici ile birlikte, somut olayda şantiyeden sorumlu teknik personel ve iş güvenliği görevlileri, taksirli suçlar bakımından sorumlu tutulabilmektedir.

• Burada da ölçü, formal yetki kadar, fiili yönetim ve kusur dağılımıdır.

6.3. Örnek 3 – Tüketiciyi Aldatıcı Reklam, Dolandırıcılık

Olay:
Bir e-ticaret şirketi, gerçekte stokta olmayan ürünleri varmış gibi göstererek, tüketicilerden tahsilat yapıyor, ürünleri göndermiyor veya önemli ölçüde eksik/ayıplı gönderiyor. Çok sayıda şikâyet bulunuyor.

Muhtemel sorumlular:

• Şirket müdürü veya genel müdür

• Pazarlama ve satıştan sorumlu yönetici

• E-ticaret sitesinin sorumlu müdürü

• Çağrı merkezi ve iade süreçlerini yöneten birim sorumluları

Değerlendirme:

• Tüketicinin aldatılması için sistematik bir ticari politika mı uygulanıyor, yoksa münferit bir aksaklık mı?

• Reklam ve kampanya stratejilerini kim belirliyor?

• Tüketicilerin iade taleplerini reddetme yönündeki politikayı kim şekillendiriyor?

Bu tür olaylarda, şirketin üst yönetimi, bilinçli şekilde sahte veya yanıltıcı uygulamaları sürdürüyorsa, dolandırıcılık veya diğer ilgili suçlar bakımından sorumlu tutulabilir. Alt kademedeki çalışanlar ise çoğu kez talimatla hareket eden kişiler konumundadır.

6.4. Örnek 4 – Çek Suçları ve Ödeme Yükümlülükleri

Olay:
Şirket adına keşide edilen çekler karşılıksız kalıyor, ayrıca çek ve ödeme hukuku bağlamında özel ceza normları devreye giriyor.

Sorumlu kişi kim?

• Çeki kim imzaladıysa, çoğu zaman çekten doğan ceza sorumluluğunun muhatabı odur.

• Keşide anında şirketi temsile yetkili olan kişi, aynı zamanda cezai sorumluluğu da taşır.

Burada, ortaklık sıfatı bir yana, asıl bakılan husus:

• Çeki imzalayan kişi şirketi temsile yetkili midir?

• Çek düzenlenmesi kararını kim aldı?

• Karşılıksız kalacağını bile bile veya öngörebilecek durumda mıydı?

---

7. Soruşturma ve Kovuşturma Aşamasında Savunma Stratejileri

Ceza soruşturmalarında çoğu kez savcılık, “ticaret sicilinde yetkili kimse ona gidelim” yaklaşımıyla dosyayı başlatır. Ancak savunma tarafında:

7.1. Temsil Yetkisinin ve Görev Dağılımının Somutlaştırılması

Savunma stratejisinde ilk adım, yetkinin ve fiili işleyişin somut belgelerle ortaya konulmasıdır:

• Ticaret sicil kayıtları

• Esas sözleşme, ana sözleşme hükümleri

• Yönetim kurulu kararları, müdürler kurulu kararları

• İç yönergeler, görev dağılımı şemaları

• İmza sirküleri

• Organizasyon şeması, iş tanımları

Bu belgelerle:

• Müvekkilin sorumlu olduğu alanlar,

• Sorumlu olmadığı ve sadece formal olarak adının geçtiği alanlar,
  net şekilde ayrıştırılmalıdır.

7.2. Fiili Yönetim Analizi

Savcılık çoğu zaman “fiili yönetici” argümanına dayanarak, sicilde yetkili görünmeyen kişileri bile sorumlu tutmaya çalışabilir. Savunmada:

• Müvekkilin günlük işleyişteki rolü,

• Karar alma süreçlerine katılımı,

• Çalışanlar üzerindeki emir/komuta yetkisi,

• Banka, e-posta, yazışma, toplantı notları, talimat kayıtları

dikkatle incelenmeli, fiili yönetim iddiası çürütülmelidir. Müvekkilin sadece “danışman” veya “teknik personel” ya da “yatırımcı” niteliğinde olduğu durumlar, somut delillerle ortaya konulmalıdır.

7.3. Gözetim ve Denetim Yükümlülüğünün Kapsamı

Yönetim kurulu üyeleri ve müdürler bakımından, gözetim ve denetim ödevi önem taşır. Savunmada:

• Müvekkilin, olay öncesinde ve sonrasında aldığı önlemler,

• Riskleri bertaraf etmek için yaptığı uyarılar,

• Kurumsal yapıyı güçlendirmek amacıyla oluşturduğu prosedürler

vurgulanmalı; “ihmali davranışla suç işleme” iddiası yumuşatılmaya çalışılmalıdır.

7.4. Organ – Organ Yardımcısı Ayrımı

Bazı dosyalarda, muhasebeci, insan kaynakları sorumlusu, satış/pazarlama müdürü gibi kişiler hakkında da ceza soruşturması yürütülür. Savunma:

• Bu kişilerin organ veya organ yardımcısı olmadığı, sadece uygulayıcı pozisyonda bulunduğu,

• Stratejik kararları vermediği, sadece talimatları yerine getirdiği,

• İlgili fiili önleyebilecek karar yetkisine sahip olmadığı,

esasına oturtulmalı; asıl riskin şirket organlarında ve gerçek yöneticilerde olduğu vurgulanmalıdır.

---

8. Risk Yönetimi ve Uyumluluk (Compliance) Önerileri

Ticaret şirketi ne kadar büyükse, “yetkili kim?” sorusuna net cevap verememek o kadar büyük bir risk doğurur. Ceza hukuku bakımından riskleri azaltmak için şirketler açısından şu adımlar önemlidir:

8.1. Yazılı Görev Dağılımı ve İç Yönerge

• Yönetim kurulu ve müdürler, hangi alanlardan kimin sorumlu olduğunu yazılı olarak belirlemeli, bu iç yönergeyi güncel tutmalıdır.

• Özellikle finans, vergi, iş sağlığı ve güvenliği, çevre, insan kaynakları, bilgi güvenliği gibi riskli alanlarda sorumlu yönetici net olmalıdır.

8.2. Etkin İç Denetim ve Raporlama

• İç denetim mekanizmaları kurularak, riskli alanlar periyodik olarak kontrol edilmeli,

• Tespit edilen aykırılıklar üst yönetime raporlanmalı,

• Raporlar ve alınan önlemler yazılı olarak kayıt altına alınmalıdır.

Bu kayıtlar, olası bir ceza soruşturmasında, “ölçülü özen gösterildiğini” ortaya koyan önemli savunma araçlarıdır.

8.3. Uyum Programları ve Eğitim

• Şirket, çalışanlarına ve yöneticilerine belli aralıklarla ceza hukuku, vergi hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, kişisel veriler, rekabet hukuku gibi alanlarda eğitim vermeli,

• Etik kod ve uyum programlarıyla, ihlallerin önlenmesine yönelik kurumsal kültür oluşturmalıdır.

8.4. İhbar Mekanizmaları ve İç Soruşturma

• Şirket içinde anonim ihbar kanalları kurulması,

• Hukuka aykırı uygulamalardan haberdar olan çalışanların çekinmeden bildirim yapabilmesi,

• Bildirim sonrası etkin iç soruşturma yürütülmesi,

hem ihlallerin erkenden tespitini, hem de ileride “şirketin hiçbir önlem almadığı” iddiasının çürütülmesini sağlar.

---

9. Sonuç: Cezai Sorumlulukta “Yetkili Kim?” Sorusuna Sistematik Yaklaşım

Ticaret şirketi temsilcilerinin cezai sorumluluğu, tek cümleyle “ticaret sicilinde yetkili kimse o sorumlu olur” şeklinde basite indirgenebilecek bir konu değildir.

Sağlıklı bir değerlendirme için:

1. Şirket türü (anonim/limited vb.)

2. Organ yapısı ve temsil rejimi

3. İç yönergeler, görev dağılımı, imza sirküleri

4. Fiili yönetim ve fiili tasarruflar

5. Somut suçun niteliği (kasti/taksirli, özel kanun, idari yükümlülük vb.)

6. Kusurun şahsileştirilmesi

bir bütün olarak ele alınmalıdır.

Uygulamada;

• Çoğu kez, savcılık şirketi temsile yetkili görünen kişiyi doğrudan hedef alırken,

• Savunmanın görevi, yetkinin kapsamını ve fiili işleyişi berraklaştırmak,

• Müvekkilin somut fiille bağlantısını, bilgi alanını ve kusur durumunu net delillerle ortaya koymak,

• Gerekirse fiili yönetici konumunda olan diğer kişileri, delillerle işaret etmektir.

Son tahlilde, ticaret şirketi olsun ya da olmasın, ceza hukukunun değişmez kuralı şudur:

Kim fiili sevk ve idare ediyor, kim kusurlu davranışıyla suça katkıda bulunuyorsa, cezai sorumluluk ona aittir.