TİCARET HUKUKUNDA KNOW- HOW NEDİR?
1. Know-How (Hava Parası) Kavramı
Know-how, kelime anlamıyla “nasıl yapılacağını bilmek” demektir.
Ticaret hukukunda ise bir işletmenin faaliyetini sürdürürken geliştirdiği ve üçüncü kişilerce bilinmeyen, ekonomik değeri olan bilgi, tecrübe ve yöntemlerin bütünü olarak tanımlanır.
Hava parası kavramı ise Türk hukukunda özellikle işletmenin devri sırasında, müşteri çevresi ve işletme değerinin bedel karşılığında devredilmesini ifade eder.
💡 Kısaca: Know-how = İşletmeye özel teknik + ticari bilgi + tecrübe.
2. Hukuki Dayanak
Türk hukukunda know-how doğrudan tanımlanmasa da aşağıdaki düzenlemelerle ilişkilidir:
| Mevzuat | İlgili Hüküm | Açıklama |
|---|---|---|
| Türk Ticaret Kanunu | m.11, m.202 | Ticari işletme unsurları ve devri |
| Borçlar Kanunu | m.355 vd. | Sözleşme serbestisi, hizmet sözleşmeleri |
| Sınai Mülkiyet Kanunu | m.82 | Ticari sırların korunması |
| Haksız Rekabet Hükümleri | m.54-63 | Ticari sırların izinsiz ifşası ve korunması |
📌 Not: Know-how, patent, marka gibi tescilli bir hak değildir; gizlilik korunarak ekonomik değer taşır.
3. Know-How’ın Unsurları
Bir bilginin “know-how” sayılabilmesi için şu kriterleri taşıması gerekir:
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| Gizlilik | Bilgi, kamuya açık olmamalı |
| Ekonomik Değer | İşletmeye rekabet avantajı sağlamalı |
| Belirlenebilirlik | Yazılı, çizim, formül veya yöntem olarak tanımlanabilir olmalı |
| Transfer Edilebilirlik | Başka bir kişiye aktarılabilir olmalı |
💡 Örnek: Bir restoranın kendine özgü sos tarifi, üretim yöntemleri, müşteri listesi.
4. Hava Parası ile Know-How Arasındaki Fark
| Özellik | Know-How | Hava Parası |
|---|---|---|
| Tanım | Gizli bilgi, teknik, yöntem | İşletme devrinde müşteri çevresi ve itibar için ödenen bedel |
| Hukuki Nitelik | Gayrimaddi hak | İşletme değeri unsuru |
| Koruma Yöntemi | Gizlilik anlaşması, haksız rekabet hükümleri | Ticari işletme devri hükümleri |
| Örnek | Fabrikanın üretim formülü | Popüler bir kafeyi devralırken ödenen ek bedel |
5. Know-How Sözleşmesi
Know-how, genellikle know-how sözleşmeleri ile devredilir veya lisanslanır.
Sözleşmenin Unsurları:
-
Tarafların kimlik bilgileri
-
Know-how’ın tanımı ve kapsamı
-
Gizlilik yükümlülükleri
-
Kullanım hakkının süresi ve sınırları
-
Bedel ve ödeme şartları
-
Fesih şartları
6. Know-How ve Franchising İlişkisi
Franchising sözleşmelerinde know-how transferi temel unsurlardan biridir.
Franchise veren, markasını kullanma hakkının yanı sıra işletme sistemine ilişkin know-how’ı da franchise alana aktarır.
📌 Örnek:
Bir fast-food zinciri, şubelerine yalnızca markasını değil; menü hazırlanışı, malzeme tedarik sistemi, eğitim programları gibi know-how’ını da sağlar.
7. Uygulamadaki Önemi
Know-how, işletmelere şu avantajları sağlar:
-
Rekabet Avantajı: Rakiplerin kolayca taklit edemeyeceği bilgiler.
-
Marka Değeri Artışı: Gizli tarif veya yöntemlerle kalite standardı sağlanır.
-
Sürdürülebilir Kar: Yenilik ve tecrübeyle pazar payı korunur.
💡 Coca-Cola’nın formülü, KFC’nin tavuk pişirme yöntemi en bilinen know-how örnekleridir.
8. Hukuki Koruma Yöntemleri
| Yöntem | Açıklama |
|---|---|
| Gizlilik Sözleşmesi (NDA) | Know-how’ın çalışanlar veya iş ortakları tarafından açıklanmasını engeller |
| Rekabet Yasağı Sözleşmesi | Çalışanın rakip işletmede çalışmasını veya rakip işletme kurmasını engeller |
| Haksız Rekabet Davası | Bilginin izinsiz kullanılması halinde açılır |
| Tazminat Talebi | Zararın giderilmesi istenir |
9. Vergisel Boyut
Hava parası bedeli, işletme devrinde gayrimaddi hak olarak değerlendirilir ve belirli vergisel yükümlülükler doğurur:
-
KDV uygulanır.
-
Gelir veya kurumlar vergisine tabi olabilir.
-
Amortisman yoluyla giderleştirilebilir.
10. Uyuşmazlık Örnekleri
Senaryo:
Bir kahve zincirinde çalışan yönetici, işletmeden ayrıldıktan sonra kendi markasını kuruyor ve eski işyerinin kahve tariflerini kullanıyor.
Hukuki Sonuç:
-
Haksız rekabet davası açılabilir.
-
Gizlilik sözleşmesi ihlali varsa tazminat ödenir.
-
Bilginin gizli olduğu ispatlanırsa cezai yaptırımlar uygulanabilir.
11. Sonuç
Know-how (hava parası), ticari işletmeler için en az somut varlıklar kadar değerli bir varlıktır. Hukuki koruma altına alınması, doğru sözleşmelerle devredilmesi ve gizlilik kurallarına uyulması gerekir. Aksi halde işletmenin rekabet avantajı kaybolur ve maddi zararlara yol açabilir.
About Post Author
