Tersaneci İpoteği Nedir? Türk Ticaret Kanunu’na Göre Kanuni İpotek
Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Kanuni İpotek (Tersaneci İpoteği)
Giriş
Deniz ticareti, yüksek maliyetli yatırımların ve teknik süreçlerin bir araya geldiği karmaşık bir alandır. Gemi yapımı, tamiri ve donatımı gibi işlemler büyük maliyetler gerektirir. Bu maliyetlerin güvence altına alınması için hukuk sistemi, bazı alacaklılara kanuni ipotek hakkı tanımıştır. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) da bu çerçevede, gemi inşa eden veya onaran tersanelere kanuni ipotek hakkı tanımış, bu özel ipotek türü uygulamada “tersaneci ipoteği” olarak adlandırılmıştır.
Kanuni İpoteğin Tanımı
Kanuni ipotek, bir sözleşmeye veya iradi anlaşmaya dayanmadan, doğrudan kanun hükmü gereği ortaya çıkan ipotek türüdür.
Tersaneci İpoteği Nedir?
- Tersaneci ipoteği, gemi inşa eden, tamir eden veya donatan tersanelerin yaptıkları iş karşılığında doğan alacaklarını güvence altına almak için kanun tarafından tanınan ipotek hakkıdır.
- Borçlunun rızasına gerek yoktur; kanundan doğar.
- Tersaneci, yaptığı işin bedelini alamazsa, gemi üzerinde kanuni ipotek tesis edilmesini talep edebilir.
Hukuki Dayanak
- TTK m. 1019: Kanuni ipotek hakkını düzenler.
- TMK m. 893 – 897: Kanuni ipoteğin genel hükümleri.
- Yargıtay kararları, tersaneci ipoteğinin alacaklıyı koruyan emredici bir hak olduğunu vurgulamaktadır.
Kanuni İpoteğin Özellikleri
- Kanundan Doğar: İradi ipotekten farklı olarak tarafların sözleşmesine gerek yoktur.
- Tersaneci Lehine Tanınır: Yalnızca gemi inşası, tamiri veya donatımı yapan kişiler bu haktan yararlanabilir.
- Alacağın Güvencesi: İşçilik, malzeme ve hizmet bedeli ipotekle güvence altına alınır.
- Sınırlı Hak: Alacak miktarıyla sınırlıdır; alacak sona erdiğinde ipotek de sona erer.
- Sicile Tescil: İpoteğin üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi için gemi siciline tescil edilmesi gerekir.
Tersaneci İpoteğinin Kurulması
1. Talep
- Tersaneci, alacağını güvence altına almak için gemi siciline ipotek konulmasını talep eder.
2. Sicile Tescil
- Sicil müdürlüğü, kanuni ipoteği tersaneci lehine tescil eder.
- Borçlunun rızası aranmaz.
3. Derece Sistemi
- Kanuni ipotek, derece sisteminde yer alır.
- Alacaklı, satış bedelinden kendi derecesine göre tatmin edilir.
Sağladığı Haklar
- Cebri İcra Hakkı: Borç ödenmezse tersaneci, geminin satışını talep edebilir.
- Öncelik Hakkı: Satış bedelinden, kanuni ipotekli alacak diğer birçok alacaktan önce ödenir.
- Gemi Yerine Geçen Değerler: Sigorta tazminatı veya kamulaştırma bedeli üzerinde de hak sahibidir.
Yargıtay Kararları Işığında Tersaneci İpoteği
- Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Tersaneci ipoteğinin, kanundan doğduğu ve borçlunun rızasına gerek olmadığı belirtilmiştir.
- Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: Tersaneci ipoteği, yapılan işin karşılığı olan alacağı güvence altına alır; alacak sona erdiğinde ipotek de düşer.
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Tersaneci ipoteği, alacaklının korunması için kanuni bir güvencedir ve üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.
Alacaklı (Tersaneci) Açısından Önemi
- Tersaneci, yaptığı işin karşılığını alamama riskine karşı korunur.
- Geminin satış bedelinden öncelikli olarak alacağını tahsil eder.
- Finansman ve yatırım güvenliği sağlanır.
Malik (Borçlu) Açısından Önemi
- Malik, tersaneciye olan borcunu ödemezse gemisi üzerinde kanuni ipotek tesis edilir.
- Bu durum, gemiyi satmak veya kredi için teminat göstermek istediğinde malik açısından sıkıntı yaratabilir.
- Ancak borcun ödenmesi halinde ipotek fek edilerek sicilden silinir.
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Alacağın Tespiti: Tersanecinin alacağının miktarı konusunda uyuşmazlıklar çıkabilir.
- Tescil Süreci: Sicile zamanında tescil yapılmaması alacaklının hakkını zayıflatır.
- Derece Sıralaması: Birden fazla ipotek bulunması halinde öncelik sırası tartışmalı hale gelebilir.
- Kötüye Kullanım Riski: Borç ödenmiş olmasına rağmen ipoteğin fek edilmemesi sorun yaratabilir.
Çözüm Önerileri
- Tersanecilerin alacaklarını ispatlayacak belgeleri düzenli tutmaları gerekir.
- Sicil kayıtları şeffaf ve hızlı şekilde güncellenmelidir.
- Yargı içtihatları doğrultusunda uygulamada birlik sağlanmalıdır.
- Borcun ödenmesi halinde ipoteğin fek işlemleri otomatik hale getirilmelidir.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, alacaklılara güçlü güvenceler sunar. Kanuni ipotek (tersaneci ipoteği), tersanelerin gemi inşa veya tamiri karşılığında doğan alacaklarını güvence altına alarak sektörün finansal sürdürülebilirliğini sağlar.
- Tersaneci lehine kanundan doğar, borçlunun rızasına gerek yoktur.
- Sicile tescil edilerek üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
- Alacak sona erdiğinde ipotek de kendiliğinden sona erer.
Sonuç olarak, tersaneci ipoteği, deniz ticaretinde emeğin ve yatırımın korunması için vazgeçilmez bir teminat türüdür.
About Post Author
