Temyiz Nedir?

1. Giriş: Temyizin Adalet Sistemindeki Yeri

Temyiz, hukuk ve ceza muhakemesinde üst denetim mekanizmasıdır. Yargılamanın ilk iki aşamasından sonra (ilk derece mahkemesi → istinaf mahkemesi) verilen kararların hukuka uygunluk yönünden Yargıtay tarafından incelenmesini ifade eder. Temyiz, adaletin sağlanması, hatalı kararların düzeltilmesi ve hukuki birlikteliğin korunması için kritik bir güvencedir.

Türk yargı sistemi üç kademelidir:

İlk derece mahkemeleri (Asliye Ceza, Ağır Ceza, Asliye Hukuk, Ticaret Mahkemeleri vb.),
Bölge Adliye Mahkemeleri (İstinaf),
Yargıtay (Temyiz).

Bu sistemde temyiz, “son denetim kapısı”dır.

2. Temyizin Tanımı ve Hukuki Dayanağı

2.1. Tanım

Temyiz, bir mahkeme kararının, bir üst mahkeme olan Yargıtay tarafından yalnızca hukuka uygunluk yönünden incelenmesidir. Yargıtay, olayın esasına girmez, yeni delil değerlendirmesi yapmaz. Görevi, alt derece mahkemelerinin usul ve hukuk kurallarına uygun hareket edip etmediğini denetlemektir.

2.2. Hukuki Dayanak

Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 286-307: Ceza yargılamasında temyiz hükümleri.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 361-373: Hukuk davalarında temyiz düzenlemeleri.
Anayasa m. 36 ve m. 141: Adil yargılanma hakkı ve kararların denetlenebilirliği.

3. Temyizin Amacı

Hatalı kararların düzeltilmesi: Yargılama sürecinde usul veya hukuk hataları yapılabilir.
Hukukun ülke çapında birliğinin sağlanması: Yargıtay içtihatlarıyla farklı mahkemeler arasındaki uygulama farklılıklarını giderir.
Adil yargılanma hakkının güvence altına alınması: İnsan hakları ve adalet ilkeleri bakımından önemli bir teminattır.
Toplumsal güvenin korunması: Vatandaş, hatalı kararların en üst mercide denetleneceğini bilerek adalete güven duyar.

4. Temyiz ile İstinaf Arasındaki Farklar

İstinaf: Hem vakıa hem hukuk denetimi yapar; yani delilleri yeniden değerlendirir, duruşma açabilir.
Temyiz: Yalnızca hukuk denetimi yapar; olgulara dokunmaz, usule ve hukuka uygunluk yönünden inceler.
İstinaf Mahkemesi: Bölge Adliye Mahkemeleri.
Temyiz Makamı: Yargıtay.

5. Hangi Kararlar Temyiz Edilebilir?

5.1. Ceza Muhakemesi Açısından

BAM ceza dairelerinin bozma dışındaki kararları kural olarak temyize tabidir (CMK m. 286).
Ancak CMK m. 286/2’de sayılan bazı kararlar temyize kapalıdır (örneğin 5 yıl ve altı hapis cezalarında esastan red).
2019 ve 2022 değişiklikleriyle, bazı suçlar için ceza miktarı düşük olsa bile temyiz yolu açılmıştır (hakaret, cumhurbaşkanına hakaret, örgüt, terör propagandası vb.).

5.2. Hukuk Muhakemesi Açısından

Bölge Adliye Mahkemelerinin esastan verdiği kararlar, temyiz sınırını aşan davalarda Yargıtay’a taşınabilir (HMK m. 361).
Belirli parasal sınırın altındaki davalar kesin niteliktedir ve temyize kapalıdır.

6. Temyiz Başvurusu Nasıl Yapılır?

Süre:
- Ceza yargılamasında temyiz süresi genelde 15 gündür (CMK m. 291).
- Hukuk yargılamasında ise süre 2 haftadır (HMK m. 361).
Başvuru Mercii:
- Kararı veren mahkemeye dilekçe verilerek temyiz başvurusu yapılır.
- Dilekçede gerekçe belirtilmelidir.
İçerik:
- Kararın hangi yönlerden hukuka aykırı olduğu,
- Delillerin değerlendirilmesinde hata yapıldığı,
- Usul kurallarına aykırılık iddiaları.
İnceleme:
- Dosya Yargıtay’a gönderilir, daire ilgili kararı inceler.

7. Temyiz İncelemesinin Kapsamı

Yargıtay şu hususları inceler:

Mahkemenin görevli olup olmadığı,
Yetki kurallarına uyulup uyulmadığı,
Usul kurallarına uygunluk,
Kanunun doğru uygulanıp uygulanmadığı.

Delillerin değerlendirilmesi Yargıtay’ın konusu değildir; ancak açık bir hukuka aykırılık varsa (ör. hukuka aykırı delil kullanımı), Yargıtay bunu gözetir.

8. Temyiz İncelemesi Sonunda Verilebilecek Kararlar

8.1. Onama Kararı

Karar hukuka uygunsa Yargıtay onar.

8.2. Bozma Kararı

Hukuka aykırılık varsa, karar bozulur ve dosya yeniden hüküm kurulması için alt dereceye gönderilir.

8.3. Düzelterek Onama

Bazı küçük yanlışlıklar düzeltilerek karar onanır.

8.4. Esastan Red

Temyiz başvurusu süresinde yapılmamış veya hukuka uygun görülmemişse reddedilir.

9. Temyiz Sürecinde Önemli İlkeler

9.1. Aleyhe Bozma Yasağı

Sadece sanık lehine temyiz edilmişse, Yargıtay cezanın sanık aleyhine ağırlaştırılmasına karar veremez.

9.2. Kamu Düzeni İlkesi

Yargıtay, taraflar dilekçede belirtmese bile kamu düzenine aykırılıkları re’sen gözetir.

9.3. Kesin Hüküm ve Hukuki Güvenlik

Temyiz incelemesi sonrasında karar kesinleşir ve infaz aşamasına geçilir.

10. Temyiz Edilemeyen Kararlar

Ceza yargılamasında CMK m. 286/2’de sayılan kararlar,
Hukuk yargılamasında HMK’da belirlenen parasal sınırın altındaki davalar,
Kanunun açıkça kesin olduğunu belirttiği kararlar.

11. Temyiz ve İnsan Hakları Hukuku

Temyiz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi kapsamında adil yargılanma hakkının önemli bir parçasıdır. AİHM, özellikle ceza davalarında bir üst mahkemeye başvuru imkânını adil yargılamanın güvencesi saymaktadır.

12. Temyiz Başvurusunda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Süreler çok sıkıdır; hak kaybı olmaması için zamanında başvuru yapılmalıdır.
Dilekçe gerekçeli olmalı, yalnızca “kararı temyiz ediyorum” demek çoğu zaman yeterli olmaz.
Usulden ret riskini önlemek için dilekçede CMK veya HMK maddelerine açık atıf yapılmalıdır.

13. Sonuç

Temyiz, Türk yargı sisteminde en yüksek denetim kapısıdır. Hem hukuk hem ceza davalarında, kararların hukuka uygunluğunu sağlamak ve ülke çapında uygulama birliğini temin etmek amacıyla işler. Ancak her karar temyize tabi değildir; kanunda öngörülen sınırlar ve istisnalar dikkatle incelenmelidir.

Sanıklar, davacılar veya davalılar için temyiz, hak arama yollarının en kritik aşamasıdır. Bu nedenle dilekçelerin özenle hazırlanması, sürelere riayet edilmesi ve Yargıtay içtihatlarının yakından takip edilmesi gerekir.

Ada Ceren KENDİGELEN

Single Blog Title