Temyiz İncelemesi ve Hükmün Bozulması

1) Temyiz denetiminin mahiyeti: Neyi denetler, neyi denetlemez?

Temyiz, Yargıtay’ın hukuka uygunluk denetimidir; kural olarak delillerin doğruluğunu/gerçeği yeniden tartışmaz.
Yargıtay; görev–yetki, usul kurallarına uyum, hükmün gerekçesi, kanun hükümlerinin tatbiki, aleyhe bozma yasağı (CMK m. 307/4) ve kamu düzeni başlıklarını denetler.
Delil tartışması/olay yargısı istinaf alanıdır; ancak hukuka aykırı delil (yasak delil) kullanımı, gerekçesizlik, savunma hakkının kısıtlanması gibi hukuka aykırılıklar temyizde bozma sebebidir.

2) Bozma kararı nedir? (CMK m. 302)

Yargıtay, temyiz incelemesi sonunda hükümde hukuka aykırılık görürse bozar. Bozma,

usulden (yargılama usulüne ağır aykırılık),
esastan (hukukun yanlış uygulanması, nitelendirme/ceza tayin hatası)
olabilir. Bozma, hükmün tamamı veya temyize konu edilmiş kısmı yönünden verilebilir (kısmi bozma).

Not: “Düzelterek onama” ile çözülebilecek açık ve basit maddi hatalar (gün hesabı, yazım) bozma yerine Yargıtay’ca düzeltilir. Esasa etkili ise bozma zorunludur.

3) Bozma nedenlerinin haritası

3.1. Genel (nisbî) bozma nedenleri (CMK m. 288)

“Kararın hukuka aykırı olması”dır. Tipik örnekler:

Yanlış hukuk normu uygulanması (ör. yanlış suç tipi/nitelendirme).
Eksik araştırma–eksik gerekçe: Deliller tartışılmamış, hüküm–gerekçe bağı kopuk.
Ceza tayin hataları: Artırım–indirim oranlarının hatalı uygulanması, zincirleme/teşebbüs/taksirde yanlış kombinasyon.
Hukuka aykırı delile dayanma: Arama–elkoyma, iletişimin denetlenmesi, ifade alma usullerinde ağır aykırılık.

3.2. Mutlak (kesin) bozma nedenleri (CMK m. 289)

Yargıtay resen gözetir; varsa kesin bozma sebebidir:

Mahkemenin kanuna aykırı olarak teşekkülü (yargı yeri–heyet sorunu).
Hâkimin reddi/çekinmesi gerekirken karara katılması.
Görev/Yetki kurallarının açık ihlali.
Hükmün gerekçesizliği veya kanunun öngördüğü esaslı unsurların yokluğu.
Savunma hakkının kısıtlanması (son söz verilmemesi, zorunlu müdafilik/tercüman ihlali).
Duruşmanın aleniyeti ve doğrudanlığı ilkelerinin kanuna aykırı biçimde ihlali.
Hukuka aykırı elde edilmiş delilin hükme esas alınması.
Suç vasfının, yaptırımın veya güvenlik tedbirinin açıkça yanlış belirlenmesi vb. (maddî hukuk yanlışı).

(Uygulamada Yargıtay, m.289 listesini “mutlak bozma” başlıkları olarak katı uygular; biri gerçekleşmişse, diğer yönlere girmeden bozma verilebilir.)

4) Kısmi bozma – yalnız ceza/yalnız hukukî sonuç yönünden bozma

Yargıtay, mahkûmiyetin esası doğru, fakat ceza tayini hatalıysa yalnız ceza yönünden bozabilir.
Beraat yönünden isabetsizlik, aleyhe başvuru olup olmamasına göre (savcı/katılan temyizi) sınırlandırılır.
Müsadere, yargılama gideri, vekâlet ücreti gibi fer’î sonuçlar, ana hükümden bağımsız kısmi bozma konusu olabilir.

5) Aleyhe bozma yasağı (CMK m. 307/4) – Bozmanın sınır çizgisi

Yalnız sanık lehine temyiz varsa, Yargıtay aleyhe sonuç doğuracak bozma veremez; yerel mahkeme de bozmaya uyduktan sonra daha ağır ceza veremez.
Savcı/katılan da temyiz etmişse, yasağın koruması kalkar; bozma sonrası mahkeme aleyhe değişiklik yapabilir.
Bu kural, düzelterek onama ve kısmi bozma senaryolarında da hassasiyetle gözetilir.

6) Bozma sonrası yapılacak işlemler (CMK m. 304 ve devamı)

6.1. Dosyanın gönderileceği merci

Yargıtay, BAM kararını bozarsa dosyayı kuralen BAM’a; yerel mahkeme hükmü temyizde bozulmuşsa kararı veren mahkemeye gönderir.

6.2. Yerel mahkemenin yükümlülüğü: Uyma zorunluluğu

Ceza yargılamasında “direnme” yoktur. Yerel mahkeme bozma gerekçesine uymak zorundadır; uymazsa yeni hüküm de yeniden bozulur.
Uygulamada “usuli kazanılmış hak” doktrini işler: Sanık lehine bozma gerekçesi, sonraki yargılamada korunur (aleyhe ağırlaştırma yasağı + bozmaya uyma zorunluluğu birlikte düşünülür).

6.3. Bozma doğrultusunda yapılacaklar

Eksik araştırma varsa tamamlanır (tanık–bilirkişi, keşif, HTS, kamera, uzman raporu).
Hukuka aykırı delil çıkarılır, kalan delillerle yeniden değerlendirme yapılır.
Gerekçe Yargıtay’ın işaret ettiği standartta kurulur (maddi olgu–hukuki norm köprüsü).
Ceza tayini hataları giderilir (artırım/indirim oranları, erteleme/hükmün açıklanmasının geri bırakılması, seçenek yaptırım).

7) Bozmanın yargılama ekonomisi ve infaz üzerindeki etkileri

Kesinleşmeyi durdurur; infaz başlamışsa bozmanın kapsamına göre infaz–tahliye sonuçları doğabilir (özellikle “yalnız ceza yönünden” bozmalarda).
Tutukluluk: Bozma sonrası duruşma açılacağından, tutukluluğun devamı/sona ermesi yeniden tartışılır; ölçülülük–gerekçe zorunluluğu artar.
Zamanaşımı: Uzayan süreçte dava/ceza zamanaşımı gündeme gelebilir; bozma ilamında işaret edilirse yerel mahkeme önce bunu değerlendirir.

8) HMK yönü: Hukuk davalarında bozma–uyma–direnme ve HGK

Ceza’dan farklı olarak hukuk yargılamasında yerel mahkemenin direnme (ısrar) yetkisi vardır.

Bozma üzerine mahkeme uyar veya direnir.
Uyarsa bozma doğrultusunda karar verir. Direnirse dosya Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na (HGK) gider.
Usulî kazanılmış hak burada da geçerlidir: İlk bozma lehine olan hususlar sonraki aşamada korunur; mahkeme bozmada değinilmeyen alanlarda yeni değerlendirme yapabilir, ancak bozma sınırı dışına çıkamaz.

Pratik: HMK’da “sebeple bağlılık” ilkesi temyizde daha belirgindir; dilekçedeki temyiz sebeplerini somut, sınıflandırılmış yazmak bozma olasılığını artırır.

9) Uygulamada en sık bozma gerekçeleri – vaka kataloğu

9.1. Ceza

Gerekçesizlik/çelişkili gerekçe: Deliller tartışılmadan mahkûmiyet; beraatin gerekçesizliği.
Hukuka aykırı delil: Usulsüz arama–elkoyma, CMK’ya aykırı ifade–savunma.
Nitelendirme hatası: Basit hırsızlığın nitelikli sayılması; yağma yerine tehdit/ya da tersi.
Ceza tayinindeki matematik: Zincirleme, teşebbüs, takdiri indirim (TCK 62) oranlarının yanlış uygulanması; içtima/tekerrür hataları.
Savunma hakkı ihlali: Son söz verilmemesi; zorunlu müdafii olmaksızın ağır yaptırım.

9.2. Hukuk

Eksik araştırma: Bilirkişi raporu yöntemsel yetersiz, ek rapor alınmamış.
Yanlış hukuk normu: Haksız fiil/sözleşme ayrımı, zamanaşımı süresi hatası.
Islah–maddi hata kurumlarının yanlış uygulanması.
Faiz türü/başlangıç veya tazminat kalemlerinin hukuka aykırı tayini.

10) Strateji: Bozma hedefleyen temyiz dilekçesi nasıl yazılır?

A. Yapı ve dil

“Bozma nedenleri haritası” oluşturun:
1. Mutlak nedenler (CMK 289),
2. Genel nedenler (CMK 288),
3. Kamu düzeni (re’sen),
4. Aleyhe bozma yasağı ve usuli kazanılmış hak.
Her başlık somut olgu–tutanak/rapor–tanık atıflarıyla desteklenmeli.

B. Delil ve norm köprüsü

“Şu delil yok/aykırı → şu norm ihlali → şu sonuç doğdu” zinciri kurun.
Ceza dosyasında yasak delil mantığını (CMK 206, 217, 230 gerekçe zorunluluğu) açık kurun.

C. Alternatif talep sıralaması

1. Bozma (esastan), 2) yalnız ceza yönünden bozma, 3) düzelterek onama (maddi hata).
Tutukluluk için bozma sonrası derhal tahliye/tedbir talebi ekleyin.

D. HMK dosyalarında

“Sebeple bağlı inceleme”ye uygun, madde madde temyiz nedenleri;
Bozma sonrası uyma–direnme ihtimallerine göre HGK stratejisi.

11) SSS – Sık sorulanlar

S1) Yargıtay bozdu; yerel mahkeme aynı cezayı tekrar verebilir mi?
Bozma gerekçesine uyarak ve eksikleri tamamlayarak verebilir. Ancak aleyhe bozma yasağı ve usuli kazanılmış hak sınırları aşılmamalıdır.

S2) Ceza yargılamasında yerel mahkeme Yargıtay’a karşı “direnir” mi?
Hayır. Ceza yargısında direnme yoktur; bozma gerekçesine uyma zorunludur.

S3) Bozma sonrası zamanaşımı doldu; ne olur?
Mahkeme önce zamanaşımını değerlendirir; süresi dolmuşsa düşme kararı verir.

S4) Kısmi bozma verildi; bozulmayan kısımda değişiklik yapılabilir mi?
Kuralen hayır. Usuli kazanılmış hak ve “bozma sınırı” bozulmayan kısımları korur.

S5) Yalnız sanık temyiz etti; Yargıtay aleyhe bir aykırılık buldu.
Aleyhe bozma yasağı sebebiyle sanık aleyhine bozma yapılamaz; lehe değerlendirilecek yol izlenir.

12) Kısa HMK özeti: Bozma–Uyma–Direnme akışı

Bozma (Yargıtay dairesi).
Yerel mahkeme uyar → yeni karar; ya da direnir → HGK.
HGK’nın kararı bağlayıcıdır; usuli kazanılmış hak korunur.
Karar düzeltme (HMK m. 440 vd.) sınırlı hallerde gündeme gelebilir.

13) Sonuç

Temyiz incelemesi, Yargıtay’ın kararları hukuka uygunluk bakımından elemesidir.
Bozma, hukuka aykırılığın esasa/usule etkili olduğu her durumda zorunludur; mutlak nedenler (CMK m. 289) varlığında Yargıtay resen bozar.
Bozma sonrası ceza yargısında uyma zorunluluğu, HMK’da ise uyma–direnme ayrımı uygulanır.
Aleyhe bozma yasağı, usuli kazanılmış hak ve kısmi bozma kavramları uygulamanın mihenk taşlarıdır.
Strateji olarak, temyiz dilekçeleri bozma eşiğini somutlaştırmalı; alternatifli taleplerle bozma/kısmi bozma/düzelterek onama seçeneklerini akıllıca kurgulamalıdır.

Ada Ceren KENDİGELEN

aleyhe bozma yasağı, CMK 288 289, CMK 302 304, HMK bozma uyma direnme, hükmün bozulması nedir, kısmi bozma, mutlak bozma nedenleri, temyiz incelemesi, usuli kazanılmış hak, Yargıtay bozma kararı.

Single Blog Title