Telif Hakkına Konu Eserlerde Güncelleme ve Versiyonlama Sorunu: Hangi Değişiklik Yeni Bir Eser Sayılır?
1. Giriş: Dijital Çağda Eserlerin Evrimi
Günümüzde yazılım, grafik, edebi metin, müzik ve hatta görsel sanatlar gibi telif hakkına konu olan eserler artık durağan değil; sürekli gelişen, güncellenen ve yeniden yayımlanan nitelik kazanmıştır. Yazılımlar güncellenmekte, kitaplar yeni baskılarla çeşitlenmekte, dijital sanat eserleri farklı versiyonlara bürünmektedir. Bu bağlamda temel hukuki sorun şudur: Bir eserde yapılan değişiklik hangi noktada “yeni eser” sayılır?
Türk hukukunda 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) bu soruna doğrudan bir cevap vermez. Ancak “işlenme eser” ve “bağımsız eser” kavramları ile birlikte yorumlandığında, versiyonlama/güncelleme tartışmasının çözümünde önemli ipuçları sunar.
Bu makalede, telif hukukunun güncel pratiklerinden yola çıkarak “versiyonlama”, “güncelleme”, “revizyon” gibi kavramların telif hakkı sistematiği içindeki yeri değerlendirilecek; özellikle yazılım, görsel sanatlar, müzik ve edebi eserler açısından değişikliklerin sınırı ve hukukî sonuçları analiz edilecektir.
2. Temel Kavramlar: Yeni Eser, İşlenme Eser, Türetilmiş Eser
2.1. FSEK m.6: Eser Türleri
5846 sayılı FSEK’in 6. maddesi, eser türlerini sınıflandırır: bilim, edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri. Ancak eserlerin versiyonları hakkında doğrudan bir tanım yapılmamıştır.
2.2. İşlenme Eser Nedir? (FSEK m.1/B-b)
İşlenme eser, özgün bir eserin:
- Tercümesi,
- Uyarlaması,
- Özetlenmesi,
- Aranjmanı
gibi yollarla yeni bir ifade şekline büründürülmesidir. Bu tür eserler için ilk eserin sahibinden izin alınması gerekir. Fakat bu yeni eser, başka bir hak sahibine ait telif hakkı doğurur.
2.3. Bağımsız Yeni Eser
Yapılan değişiklik eserin karakterinden farklı, özgün ve bağımsız nitelikteyse artık “işlenme eser” değil, bağımsız yeni bir eser söz konusudur. Bu durumda, ortaya çıkan versiyon, önceki hak sahiplerinin iznine tabi olmadan da hak doğurabilir.
3. Hangi Durumda “Güncelleme”, Hangi Durumda “Yeni Eser”?
3.1. Yazılım ve Uygulamalar
Günümüzde yazılımlar sürekli olarak v1.0, v2.0, v3.0 şeklinde versiyonlanır. Bu güncellemeler:
- Hataların düzeltilmesi (bug fix),
- Performans artırımı,
- Yeni özelliklerin eklenmesi
gibi değişiklikler içerebilir.
Yargıtay 11. HD, 2018/2749 E., 2019/4529 K.: “Bir yazılımda yapılan güncellemenin esas kod yapısını değiştirmediği durumlarda, yeni versiyon bağımsız eser sayılamaz.”
Ancak temel fonksiyonları değiştiren, kullanıcı arayüzünü baştan tasarlayan büyük çaplı revizyonlar, işlenme eser ya da yeni eser olarak değerlendirilebilir.
3.2. Edebi ve Bilimsel Eserlerde Yeni Basım – Versiyonlama
Bir yazarın romanına yaptığı küçük değişiklikler (dil sadeleştirmesi, yazım hataları düzeltmesi) yeni eser yaratmaz. Ancak:
- Romanın olay akışı değiştirilmişse,
- Ana karakterler baştan yazılmışsa,
- Tema ve kurgu farklılaştırılmışsa,
bu durumda artık karşımızda yeni bir eser vardır.
Örnek: George Orwell’in “1984” kitabının günümüze uyarlanmış bir sürümünde, karakterlerin isimleri, ülkeler, toplumsal dinamikler değiştirilirse, bu işlenme eserdir ve yeni hak doğurur.
3.3. Müzik Eserlerinde Remix, Cover, Aranjman
Müzik eserlerinde:
- Cover: Aynı eserin yorum farkıyla yeniden icrası – işlenme eser sayılır.
- Remix: Eserin ritim, tempo ve atmosferinin değiştirilmesi – yine işlenme eser.
- Sampling (örnekleme): Bir parçanın bölümü alınarak yeni eser oluşturulması – genellikle bağımsız yeni eser.
Burada önemli olan, eserin karakteristik unsurunun korunup korunmadığıdır.
4. Güncelleme ile İşlenme Eser Arasındaki Sınır: Kritik Unsurlar
4.1. Değişiklik Derecesi
- Küçük teknik düzeltmeler: Güncelleme
- Stil, anlatım veya yapısal müdahale: İşlenme eser
- Konu, içerik ve biçimde başkalaşma: Yeni eser
4.2. Amacı ve Sonucu
- Mevcut eserin hatalarını düzeltmek veya çağın gereksinimlerine uyarlamak amacı varsa → genellikle işlenme
- Tümüyle yeni bir anlatım ortaya koyma niyeti varsa → yeni eser
4.3. Kullanıcı Algısı
Yargı kararlarında sıkça başvurulan kriterlerden biri de kamuoyunun veya ortalama kullanıcının eseri nasıl algıladığıdır. Aynı kullanıcı, iki versiyonu birbirinden ayıramıyorsa, bunlar aynı eserdir.
5. Uyuşmazlık Tipleri ve Uygulamada Sorunlar
5.1. Ortak Eserlerde Güncelleme Yetkisi
Ortak eser sahiplerinden biri eserde güncelleme yaparsa, bu güncellemenin:
- Diğer ortağın izni olmadan ticari kullanımı
- Yeni hak doğurup doğurmadığı
- Hangi düzeyde müdahale ile yeni eser sayılacağı
tartışmalıdır. Bu konuda FSEK net bir ölçüt koymamaktadır.
5.2. Yapay Zekâ ile Güncelleme
Yapay zekâ sistemlerinin mevcut bir romanı modern dile çevirmesi, müzik eserini jazz formuna dönüştürmesi gibi işlemler hukuken kimin adına hak doğurur?
Bu durumda eserin üretim aracı insan değilse, telif hakkının kimde doğacağı halen gri alandadır.
6. Yargı ve Uygulama: Türk ve Uluslararası Perspektifler
6.1. Türk Mahkeme Kararları
İstanbul FSHHM 2017/356 E.: “Yazılımın versiyon 2.0’a geçişinde, yalnızca güvenlik protokollerinin güncellenmesi yapılmışsa, bu yeni eser sayılamaz.”
Yargıtay 11. HD, 2016/1754 E., 2017/2101 K.: “Bir eserde karakteristik özellikler değiştirilmişse, işlenme eser hükümleri uygulanır.”
6.2. Avrupa Birliği Adalet Divanı (CJEU)
Infopaq v. DDF (C-5/08): “Eserin küçük bir bölümü dahi, eğer yazara ait yaratıcı ifade taşıyorsa, telif koruması altındadır.”
SAS Institute v. WPL (C-406/10): Yazılımın fonksiyonel güncellemeleri, ayrı eser niteliği doğurmaz.
7. Sonuç ve Hukuki Değerlendirme
Günümüzde versiyonlama ve güncelleme, yalnızca teknik süreçler değil; aynı zamanda telif hukuku bağlamında yeni eser statüsünün sınırlarını zorlayan hukuki durumlardır. Özellikle:
- Yazılım güncellemeleri,
- Edebi eserlerde revizyonlar,
- Müzik eserlerinde yeniden düzenlemeler
gibi durumlar, telif hakkı sisteminde yeniden tanımlanmaya muhtaç alanlar haline gelmiştir.
Sonuç olarak, bir eserde yapılan değişikliğin “yeni eser” sayılıp sayılmayacağı, somut olayın özelliklerine göre;
- Değişikliğin kapsamına,
- Eserin karakterini değiştirip değiştirmediğine,
- Kullanıcı algısına,
- İfade özgünlüğüne
bağlı olarak mahkemeler tarafından değerlendirilecektir. Bu nedenle eser sahiplerinin, eserlerini güncellerken bu sınırları iyi bilmesi ve özellikle ortak eserlerde sözleşme ile versiyon haklarını önceden düzenlemesi büyük önem taşımaktadır.
About Post Author
