Telif Hakkı İhlalinde Maddi ve Manevi Tazminat Nasıl Hesaplanır?

GİRİŞ

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), eser sahibine hem mali hem de manevi haklar tanır. Bu hakların ihlali halinde ise hak sahibinin açabileceği tazminat davaları gündeme gelir. Peki telif hakkı ihlaline uğrayan bir kişi, uğradığı zararı nasıl tazmin ettirebilir? Maddi tazminat ile manevi tazminat hangi unsurlara göre hesaplanır? Bu yazıda, telif hakkı ihlali halinde zarar kalemlerinin nasıl belirlendiğini hem teorik hem pratik boyutlarıyla değerlendirecek ve kurgusal bir örnek olay üzerinden açıklayacağız.

---

1. Telif Hakkı Nedir?

Telif hakkı, bir kişinin fikir ve sanat eserini meydana getirmesiyle birlikte doğan haklar bütünüdür. Bu haklar iki ana başlığa ayrılır:

• Mali Haklar: Eserin çoğaltılması, yayılması, temsil edilmesi, işaret-ses ve görüntü nakline yarayan araçlarla kamuya iletilmesi haklarıdır.

• Manevi Haklar: Eser sahibinin adının belirtilmesi, esere ad verilmesi, eserin bütünlüğünün korunması gibi kişilik haklarıdır.

---

2. Telif Hakkının İhlali Nedir?

Telif hakkı ihlali, bir eserin sahibinden izinsiz şekilde kullanılması, çoğaltılması, yayımlanması, değiştirilmesi veya sahibinin manevi haklarına zarar verilmesidir.

İhlal türleri şunlardır:

• Eseri izinsiz çoğaltmak veya yaymak

• Eser sahibinin ismini belirtmemek

• Eseri sahibinden izinsiz değiştirmek

• Eseri başka bir kişinin eseriymiş gibi göstermek

---

3. Tazminat Türleri ve Hesaplama Kriterleri

FSEK m.70 gereği telif hakkı ihlali durumunda maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.

3.1. Maddi Tazminat

Maddi tazminat, eser sahibinin uğradığı gerçek ekonomik zararın karşılığıdır. Bu zarar üç yoldan hesaplanabilir:

a) Eser sahibinin uğradığı gerçek zarar:
İhlal nedeniyle eserin satılamaması, lisans gelirlerinin kaybı gibi somut zararlardır. Bu durumda hak sahibinin geçmiş kazançları, satış verileri ve iptal edilen sözleşmeler dikkate alınır.

b) İhlal nedeniyle elde edilen kazanç:
İhlali yapan kişi veya kurumun izinsiz kullanımdan elde ettiği kar tespit edilerek bu miktar tazminat olarak istenebilir.

c) Rayiç bedel üzerinden lisans ücreti:
İhlal, lisans alınarak yapılmış olsaydı ödenmesi gereken ortalama ücret üzerinden hesap yapılır.

3.2. Manevi Tazminat

Manevi tazminat ise, eser sahibinin kişilik haklarının ihlali sonucu duyduğu elem, üzüntü ve itibar kaybı nedeniyle talep edilir. Bu tazminatın hesaplanmasında;

• Eserin türü ve önemi,

• İhlalin niteliği ve süresi,

• Eser sahibinin kamuoyundaki tanınırlığı,

• İhlalin yarattığı psikolojik ve sosyal etkiler dikkate alınır.

---

4. Pratik Hesaplama Örneği (Kurgusal Olay)

OLAY:

Grafik tasarımcı X, özgün bir logo tasarlamış ve portföyünde sergilemiştir. Yazılım firması Y, bu logoyu izinsiz şekilde ticari bir uygulamasında kullanmış ve bunu web sitesi ve sosyal medya üzerinden yaymıştır.

X’in Tazminat Talepleri:

Maddi Tazminat Hesabı:

• Lisans Bedeli Yaklaşımı: X, benzer tasarımları ortalama 15.000 TL’ye lisanslamaktadır. Y’nin izinsiz kullanımı için bu bedel talep edilebilir.

• Haksız Kazanç Yaklaşımı: Y, bu logo ile 500.000 TL’lik bir reklam kampanyası yürütmüştür. Kampanyada kullanılan görselin etkisi %20 olarak varsayılırsa, 100.000 TL’lik kazançtan pay talep edilebilir.

• Gerçek Zarar Yaklaşımı: X, aynı tasarımı başka bir firmaya satmak üzereyken ihlal nedeniyle anlaşma iptal olmuştur. Bu da 20.000 TL’lik kayıptır.

Sonuç: X, bu üç yaklaşımdan sadece birini seçebilir. En yüksek bedel olan haksız kazanç yoluyla 100.000 TL talep edebilir.

Manevi Tazminat Hesabı:

• X’in portföyündeki özgün çalışmasının izinsiz kullanılması itibarını zedelemiş,

• Kendi adı belirtilmeden kullanıldığı için kişilik hakları ihlal edilmiştir,

• Sosyal medyada 100.000+ izlenme almış bir kampanyada ismi geçmeden yayılması, yaygın bir itibar kaybına yol açmıştır.

Bu gerekçelerle mahkemeden 50.000 TL manevi tazminat talep edilir.

---

5. Tazminat Davası Açarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Yetkili Mahkeme: FSEK’e göre, davalar eser sahibinin ikametgahındaki veya fiilin işlendiği yer Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’nde açılır.

• Zamanaşımı: Tazminat talepleri, hakkın ve faili öğrenme tarihinden itibaren 3 yıl içinde açılmalıdır.

• Deliller: Tespit tutanakları, sosyal medya ekran görüntüleri, bilirkişi raporları ve önceki lisans sözleşmeleri önemlidir.

---

6. Önleyici Hukuki Yollar

Tazminat dışında telif hakkı ihlaline karşı başvurulabilecek diğer yasal yollar:

• İhtarname Gönderilmesi

• Erişimin Engellenmesi Başvurusu (BTK/Kurul)

• Delil Tespiti Talebi

• Men Davası Açılması (ihlalin durdurulması)

---

7. Sonuç

Telif hakkı ihlali, yalnızca ekonomik bir zarar değil aynı zamanda kişilik haklarının da ihlali anlamına gelir. Bu nedenle hem maddi hem de manevi tazminat talebi mümkündür. Tazminat miktarları somut delillerle desteklenmeli, ihlalin türü ve süresi dikkatle analiz edilmelidir. Özellikle dijital çağda, eserlerin izinsiz kullanımı yaygınlaşmış olup, eser sahiplerinin haklarını bilinçli şekilde koruması büyük önem taşımaktadır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut