Televizyon Programlarında Üçüncü Kişilere Ait Görsellerin Kullanımı Hukuken Mümkün mü?
1. Giriş
Televizyon programları, günümüzde haber bültenlerinden eğlence programlarına, belgesellerden reality show’lara kadar geniş bir yelpazede içerik sunmaktadır. Bu içeriklerin hazırlanmasında, çoğu zaman başka kişi veya kurumlara ait görseller (fotoğraf, video, illüstrasyon vb.) kullanılır. Ancak bu kullanım, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), kişilik hakları ve ticari haklar bakımından çeşitli hukuki sınırlamalara tabidir. Bu makalede, televizyon programlarında üçüncü kişilere ait görsellerin hangi şartlarda kullanılabileceğini, hukuki riskleri, örnek olayları ve olası dava türlerini ele alacağız.
2. Görsel Kullanımının Hukuki Dayanağı
2.1. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
FSEK, görsellerin eser niteliğinde olup olmamasına bakılmaksızın, bunların izinsiz kullanımı halinde hak sahibine çeşitli hukuki ve cezai haklar tanır.
-
Fotoğraflar (FSEK m.4) ve görsel sanat eserleri eser olarak korunur.
-
Hak sahibinin mali hakları (çoğaltma, yayma, işleme, temsil vb.) saklıdır.
2.2. Kişilik Hakları
Bir görselde kişi yer alıyorsa, Türk Medeni Kanunu m.24-25 kapsamında kişilik hakkı söz konusu olur.
-
İzin olmadan kişinin görüntüsünü yayınlamak, özel hayatın ihlali sayılabilir.
2.3. Marka ve Ticari Haklar
Bir görselde bir markanın logosu veya tasarımı bulunuyorsa, marka hakkı ihlali de gündeme gelebilir.
-
Bu durum 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında değerlendirilir.
3. Kullanımın Mümkün Olduğu Haller
3.1. Açık Rıza
Hak sahibinden yazılı veya sözlü olarak alınan açık izin, görselin kullanılmasını hukuken mümkün kılar.
-
Yayın sözleşmesinde bu izin açıkça yer almalıdır.
3.2. Kamu Yararı ve Haber Amaçlı Kullanım
FSEK m.36’ya göre, güncel olayların haber amacıyla yayınlanması durumunda, bazı eserler izin almadan kullanılabilir.
-
Ancak haber değeri ile ilgili olmayan kısımların yayınlanması ihlal oluşturur.
3.3. Alenileşmiş Görseller
Halka açık alanlarda çekilmiş ve yayınlanmış görseller, bazı durumlarda ek izin gerektirmeyebilir.
-
Fakat ticari amaçlı yeniden kullanımda yine hak sahibinden izin alınmalıdır.
3.4. Alıntı Serbestisi
FSEK m.35’e göre, bilimsel, eğitimsel veya eleştirel amaçlarla sınırlı ölçüde görsel alıntısı yapılabilir.
4. Kullanımın Hukuka Aykırı Olduğu Durumlar
-
Hak sahibinden izin alınmadan eserin yayınlanması.
-
Görselin manipüle edilerek hak sahibinin itibarını zedeleyecek şekilde kullanılması.
-
Kişinin özel hayatına ait görüntülerin izinsiz ifşa edilmesi.
-
Ticari marka veya logoların izinsiz reklam amaçlı kullanılması.
5. Örnek Olay
Olay:
Bir televizyon magazin programı, ünlü bir fotoğrafçının çektiği ve yalnızca sosyal medya hesabında paylaştığı bir manken fotoğrafını, programda arka plan görseli olarak kullandı. Fotoğrafçı, kullanım için hiçbir izin vermemişti.
Hukuki Süreç:
-
Fotoğrafçı, FSEK m.68 uyarınca maddi tazminat talep etti.
-
Kişilik hakkı ihlali sebebiyle manevi tazminat davası da açıldı.
-
Program yapımcısı, “görsel zaten internette vardı” savunmasını yaptı ancak mahkeme, bunun hukuka aykırı kullanım olduğu yönünde karar verdi.
6. Hak İhlali Durumunda Açılabilecek Davalar
6.1. Fikri Haklara Dayalı Davalar
-
Tecavüzün durdurulması davası.
-
Maddi tazminat davası.
-
Manevi tazminat davası.
-
İzinsiz kullanılan görselin toplatılması ve imhası.
6.2. Kişilik Haklarının Korunmasına Yönelik Davalar
-
Yayının durdurulması.
-
Yayından kaldırma ve özür metni yayınlatma.
-
Manevi tazminat.
6.3. Ceza Davaları
FSEK m.71’e göre, izinsiz kullanım suç teşkil eder ve hapis cezası öngörülür.
7. Dava Öncesi Hukuki Adımlar
-
İhtarname Gönderilmesi – Hak sahibinin izinsiz kullanımın durdurulmasını talep etmesi.
-
Delil Toplama – Noter huzurunda ekran görüntüsü alma, yayın kayıtlarını saklama.
-
Uzlaşma Görüşmeleri – Taraflar arasında lisans bedeli üzerinden anlaşma.
8. Yayıncı Kuruluşların Alması Gereken Önlemler
-
Kullanılacak görsellerin lisans belgelerini arşivlemek.
-
Görsellerin telif durumunu kontrol eden yazılımlar kullanmak.
-
Yayın ekibini FSEK ve kişilik hakları konusunda eğitmek.
-
Gerekirse Görsel Haklar Departmanı oluşturmak.
9. Uluslararası Yayınlarda Görsel Kullanımı
-
Bern Sözleşmesi ve TRIPS Anlaşması kapsamında uluslararası koruma sağlanır.
-
Yabancı yapımlardan alınan görseller için, ilgili ülkenin mevzuatına uygun izin süreci tamamlanmalıdır.
10. Sonuç
Televizyon programlarında üçüncü kişilere ait görsellerin kullanımı, hukuki olarak sıkı kurallara tabidir. Hak sahibinin rızası alınmadan yapılan kullanım, hem telif hakkı ihlali, hem de kişilik hakkı ihlali doğurabilir. Yayıncı kuruluşların, lisans süreçlerini titizlikle yürütmeleri ve her görselin telif durumunu belgelemeleri gerekir. Bu konuda bilinçli hareket etmek, hem olası davalardan korunmayı hem de profesyonel yayıncılık standartlarını yükseltmeyi sağlar.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
