TCK m.194 Kapsamında Sağlık İçin Tehlikeli Madde Temini

1. Giriş

Toplum sağlığı, devletlerin en temel koruma yükümlülüklerinden biridir. Gıda, ilaç, kimyasal maddeler ve diğer tüketim ürünleri üzerinde gerçekleştirilen hukuka aykırı işlemler, yalnızca bireysel değil, toplumsal ölçekte de ciddi tehlikelere yol açabilmektedir. Türk Ceza Kanunu’nda yer alan “Sağlık İçin Tehlikeli Madde Temini” suçu, bireylerin sağlığını tehlikeye atabilecek nitelikteki maddelerin hukuka aykırı olarak temin edilmesini cezalandırmaktadır.

Bu suçun düzenlenmesindeki amaç, toplum sağlığını korumak ve zararlı maddelerin kontrolsüz şekilde dolaşımını önlemektir. Ancak, günümüzde internet üzerinden yasadışı satış, sahte veya ruhsatsız ilaç ticareti, endüstriyel kimyasalların kaçak yollardan temini gibi durumlar, bu suçun önemini artırmıştır.

---

2. TCK’daki Düzenleme

Türk Ceza Kanunu m.194 şu şekilde düzenlenmiştir:

“Sağlık için tehlikeli olan bir maddeyi, yetkili mercilerden ruhsat almadan veya mevzuata aykırı şekilde satan, temin eden veya başkasına veren kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Bu düzenleme kapsamında:

• Maddenin sağlık için tehlikeli olması gerekir (örneğin; ruhsatsız ilaç, zararlı kimyasal, zehirli madde).

• Yetkili mercilerden izin alınmamış olmalıdır (örneğin Sağlık Bakanlığı ruhsatı, Tarım ve Orman Bakanlığı onayı).

• Temin etme, satma veya verme fiillerinden biri işlenmelidir.

---

3. Suçun Unsurları

3.1. Maddi Unsur

• Fail: Herkes olabilir; ancak özellikle üretici, satıcı veya aracılar suçun faili olma ihtimali yüksek kişilerdir.

• Mağdur: Toplumun tamamı potansiyel mağdurdur.

• Konusu: Sağlık için tehlikeli madde (kimyasal, ilaç, katkı maddesi vb.).

• Fiil: Satmak, temin etmek, başkasına vermek.

3.2. Manevi Unsur

• Suç kasıtla işlenebilir. Fail, maddenin tehlikeli olduğunu bilmeli ve buna rağmen temin etmelidir.

---

4. Uygulamadaki Sorunlar

4.1. Maddelerin Tehlikeli Olup Olmadığının Tespiti

Bir maddenin sağlık için tehlikeli olup olmadığı, bilirkişi incelemesiyle belirlenir. Ancak bazı durumlarda maddeler ele geçirilemediği için suçun ispatı zorlaşmaktadır.

4.2. İnternet Üzerinden Yasadışı Satış

Son yıllarda e-ticaret siteleri, sosyal medya ve mesajlaşma uygulamaları üzerinden ruhsatsız ilaç, kilo verdirici hap, doping ürünleri ve kimyasal maddeler satışı artmıştır. Bu durum, suçun tespitini zorlaştırmaktadır.

4.3. Gümrük ve Denetim Eksiklikleri

Yurtdışından kargo yoluyla gelen ürünlerde denetimlerin yetersiz olması, tehlikeli maddelerin ülkeye girişini kolaylaştırmaktadır.

---

5. AİHM Perspektifi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), özellikle sağlık hakkını yaşam hakkı ve özel hayata saygı hakkı ile bağlantılı değerlendirmektedir.

• Örneğin, AİHM, devletin vatandaşlarını sağlık için tehlikeli ürünlerden koruma yükümlülüğünü, pozitif yükümlülük kapsamında değerlendirmektedir.

• “Önleyici tedbirlerin alınmaması” durumunda, devletler AİHS m.2 (Yaşam Hakkı) ve m.8 (Özel Hayata Saygı Hakkı) kapsamında sorumlu tutulabilir.

Bu bağlamda, Türkiye’de yürürlükteki TCK m.194’ün AİHM standartlarıyla uyumlu olduğu söylenebilir; ancak uygulamada denetim ve etkin kovuşturma eksiklikleri sorun yaratmaktadır.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında

18 Yaşını Doldurmamış Çocuğa Alkollü İçki Satışı ve Sağlığının Tehlikeye Düşürülmesi
Sanık, 18 yaşını doldurmamış bir çocuğa alkollü içki satmakla suçlanmıştır. Yapılan alkol muayenesi ve doktor raporlarında, çocuğun sağlığının tehlikeye düştüğüne dair herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. 4250 sayılı Kanun’un ilgili maddeleri gereğince, eğer 18 yaşından küçük bir kişiye alkollü içki satılması veya sunulması sonucunda sağlığı tehlikeye sokulmuşsa ayrıca TCK m.194 kapsamında ceza verilir; ancak sağlığı tehlikeye sokma durumu yoksa yalnızca idari para cezası uygulanır. Somut olayda mahkeme bu ayrımı gözetmeden sanığa mahkûmiyet kararı vermiştir. Yargıtay, bu durumun hukuka aykırı olduğunu belirterek kararı bozmuştur.
(Yargıtay 3. Ceza Dairesi – Karar: 2019/10202)

---

Sağlık İçin Tehlikeli Madde Temini Suçunda Araştırma Eksikliği
Sanığın evinde yapılan aramada, AB FUBINACA isimli sentetik uyuşturucu madde içerikli 17 adet madde ele geçirilmiştir. Erzurum Kriminal Polis Laboratuvarı tarafından düzenlenen raporun, suçun vasfını belirlemek için yeterli olmadığı anlaşılmıştır. Yargıtay, daha kapsamlı ve teknik imkânlara sahip olan İstanbul Adli Tıp Kurumu İhtisas Dairesi’nden yeni bir rapor alınması gerektiğini, eksik araştırma ve yetersiz raporla hüküm kurulmasının hukuka aykırı olduğunu vurgulamıştır. Bu nedenle verilen mahkûmiyet hükmü bozulmuştur.
(Yargıtay 10. Ceza Dairesi – Karar: 2018/1785)

---

Çocuğa Alkol İçirmek Suretiyle Sağlık İçin Tehlikeli Madde Temini
Sanık, olay tarihinde mağdureye sağlık için tehlikeli madde kapsamında bulunan votka içirmiştir. Votkanın, TCK m.194/1’de belirtilen sağlık için tehlikeli maddelerden olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle sanığın, ek savunma hakkı tanınarak bu suçtan cezalandırılması gerekirken, mahkeme yanlış değerlendirme yaparak kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan beraatine karar vermiştir. Yargıtay, suç vasfının yanlış uygulanması nedeniyle kararı bozmuştur.
(Yargıtay 14. Ceza Dairesi – Karar: 2015/9383)

---

7. Günümüzde Karşılaşılan Örnekler

6.1. Spor Salonlarında Doping Maddeleri

Birçok spor salonunda, yasaklı anabolik steroidler ve doping maddelerinin sporculara satıldığı tespit edilmektedir. Bu maddeler hem sağlık için tehlikelidir hem de TCK m.194 kapsamına girer.

6.2. İnternetten Ruhsatsız İlaç Satışı

Özellikle zayıflama hapları ve cinsel gücü artırıcı ilaçların internetten satışında artış görülmektedir. Bu ürünlerin bazılarında ölümcül yan etkiler bulunmasına rağmen kolayca temin edilebilmektedir.

6.3. Kimyasal Maddelerin Kontrolsüz Kullanımı

Endüstride kullanılan bazı solventler, asitler ve diğer kimyasallar ruhsatsız şekilde satılmakta ve evlerde yasa dışı üretimlerde kullanılmaktadır.

---

8. Hukuki Değerlendirme ve Sonuç

Sağlık için tehlikeli madde temini suçu, doğrudan toplumun sağlığını korumaya yönelik bir düzenlemedir. Ancak, teknolojinin gelişmesi ve ticaretin internet ortamına taşınmasıyla birlikte suçun tespit ve önlenmesi giderek zorlaşmaktadır.

Türkiye’nin hem iç denetim mekanizmalarını güçlendirmesi hem de uluslararası iş birliğini artırması gerekmektedir. Ayrıca, AİHM’in belirttiği şekilde, devletin bu konuda etkin önleyici tedbirler alma yükümlülüğü vardır.

Sonuç olarak, TCK m.194 kapsamındaki suçun yalnızca cezai yaptırımla değil, önleyici sağlık politikalarıyla da desteklenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda; denetimlerin artırılması, internet satışlarının daha sıkı kontrol edilmesi ve toplumun bilinçlendirilmesi büyük önem taşır.