Tazminat Hukuku Nedir? Türk Hukukunda Genel Çerçeve
1. Giriş
Tazminat hukuku, Türk hukuk düzeninde bireylerin ve kurumların uğradıkları maddi veya manevi zararların telafi edilmesini sağlayan en önemli mekanizmalardan biridir. Trafik kazaları, iş kazaları, sözleşmeye aykırılıklar, boşanma süreçleri, kişilik haklarının ihlali ve hatta idarenin kusurlu işlemleri, tazminat taleplerini gündeme getiren başlıca sebeplerdir.
Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 49. maddesi temel hükmü ortaya koyar:
“Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.”
Bu düzenleme, hem mağdurun korunmasını hem de toplum düzeninin devamını sağlar.
2. Tazminat Hukukunun Amacı ve Fonksiyonu
Tazminat hukukunun amacı, mağdurun zararını gidermek, bozulan adalet dengesini yeniden tesis etmektir.
-
Telafi fonksiyonu: Mağdurun zararının giderilmesi.
-
Önleyici fonksiyon: Kusurlu davranışların caydırılması.
-
Toplumsal denge fonksiyonu: Fail ile mağdur arasındaki adaletin sağlanması.
⚖️ Yargıtay 4. HD., 2017/3167 E., 2019/2546 K.:
“Manevi tazminatın amacı, zarara uğrayanın duyduğu elem ve ıstırabı hafifletmek olup, bu tazminat bir zenginleşme aracı değildir.”
3. Tazminat Hukukunun Unsurları
-
Hukuka Aykırı Fiil
-
Kanuna, sözleşmeye veya dürüstlük kurallarına aykırılık.
-
Örn: İş güvenliği önlemi almayan işverenin kusuru.
-
-
Zarar
-
Maddi zarar: Malvarlığında eksilme.
-
Manevi zarar: Beden bütünlüğü veya kişilik haklarının ihlali.
-
-
Kusur
-
Kast veya ihmal.
-
Bazı durumlarda (adam çalıştıranın sorumluluğu, motorlu araç işletenin sorumluluğu) kusur aranmaksızın sorumluluk doğar.
-
-
İlliyet Bağı
-
Zarar ile fiil arasında nedensellik olmalı.
-
⚖️ Yargıtay 17. HD., 2016/8345 E., 2019/6234 K.:
“İlliyet bağı, zarar ile fiil arasında uygun sebep-sonuç ilişkisini ifade eder. Mücbir sebep veya üçüncü kişinin ağır kusuru illiyet bağını kesebilir.”
4. Tazminat Türleri
4.1. Maddi Tazminat
Maddi tazminat, mağdurun malvarlığında meydana gelen eksilmelerin telafisini amaçlar.
Örn: Trafik kazası sonrası tedavi ve bakım giderleri, iş gücü kaybı, malvarlığı zararı.
⚖️ Yargıtay 17. HD., 2017/4562 E., 2019/6784 K.:
“Trafik kazasında destekten yoksun kalma tazminatı, aktüerya raporu esas alınarak belirlenmelidir.”
4.2. Manevi Tazminat
Manevi tazminat, kişinin ruhsal bütünlüğünde meydana gelen elem ve acının giderilmesini amaçlar.
⚖️ Yargıtay HGK., 2017/15-123 E., 2019/789 K.:
“Manevi tazminat, tarafların sosyal ve ekonomik durumları, olayın ağırlığı ve hakkaniyet ilkesi gözetilerek belirlenmelidir.”
4.3. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı
Ölümle sonuçlanan hallerde ölen kişinin yakınları tarafından açılabilir.
⚖️ Yargıtay 21. HD., 2015/3761 E., 2016/4215 K.:
“Ölüm nedeniyle açılan destekten yoksun kalma tazminatı davalarında, desteğin gerçek gelir durumu ve yaşam süresi dikkate alınmalıdır.”
4.4. Bedensel Zarar Tazminatı
Maluliyet ve iş gücü kaybı durumunda gündeme gelir.
5. Tazminat Davalarında Mahkemeler ve Usul
-
Asliye Hukuk Mahkemeleri: Genel tazminat ve manevi tazminat davaları.
-
Asliye Ticaret Mahkemeleri: Trafik kazası ve sigorta kaynaklı davalar.
-
İş Mahkemeleri: İş kazası ve iş sözleşmesinden doğan tazminatlar.
-
İdare Mahkemeleri: İdarenin hizmet kusurundan doğan tazminat davaları (tam yargı davası).
⚖️ Yargıtay 21. HD., 2016/4523 E., 2017/5874 K.:
“İş kazasında işverenin sorumluluğuna ilişkin davalarda görevli mahkeme İş Mahkemesidir.”
6. Zamanaşımı Süreleri
-
Haksız fiil: 2 yıl, her hâlde 10 yıl.
-
Sözleşmeye aykırılık: 10 yıl.
-
Trafik kazası: 2 yıl (ceza davası varsa ceza zamanaşımı uygulanır).
-
İş kazaları: 10 yıl.
⚖️ Yargıtay 11. HD., 2014/3256 E., 2016/4782 K.:
“Tazminat davalarında zamanaşımı, hak düşürücü süre olmayıp, taraflarca ileri sürülmedikçe mahkemece kendiliğinden dikkate alınmaz.”
7. Tazminat Hesaplamaları
-
Aktüerya Hesaplamaları: Özellikle destekten yoksun kalma davalarında.
-
Bilirkişi Raporları: Maddi zararın boyutunun belirlenmesinde.
-
Hakimin Takdir Yetkisi: Manevi tazminat miktarında hakkaniyet ölçüsü.
⚖️ Yargıtay 4. HD., 2018/4325 E., 2020/2171 K.:
“Manevi tazminat miktarı, mağdurun duyduğu elem ve ıstırabı hafifletecek ölçüde olmalı, fakat taraflar arasında haksız zenginleşmeye yol açmamalıdır.”
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Sigorta şirketlerinin düşük ödeme teklifleri.
-
Bilirkişi raporlarının çelişkili olması.
-
Yargılamaların uzun sürmesi.
-
Manevi tazminat miktarlarında istikrar sağlanamaması.
9. Karşılaştırmalı Hukuk
-
Common Law (ABD, İngiltere): “Punitive damages” (cezalandırıcı tazminat) uygulanabilir.
-
Türk Hukuku: Telafi edici sistem vardır, cezalandırıcı tazminata yer yoktur.
-
Alman Hukuku: Türk hukukuna benzer şekilde zararın telafisi esas alınır.
10. Güncel Gelişmeler
-
Sosyal medyada hakaret ve kişilik haklarının ihlali → manevi tazminat davalarında artış.
-
İş kazalarında işverenin sorumluluğu → SGK’nın rücu davalarıyla birleşmesi.
-
AİHM kararlarının etkisi → Türk mahkemeleri de ifade özgürlüğü ve mülkiyet hakkı kapsamında tazminat taleplerine daha duyarlı hale geldi.
11. Sonuç
Tazminat hukuku, bireylerin haklarını koruyan ve toplumun adalet duygusunu güçlendiren bir hukuk alanıdır. Yargıtay içtihatları ve doktrindeki gelişmeler, bu alanı sürekli dinamik tutmaktadır.
Zarar gören kişilerin, haklarını kaybetmemek için zamanaşımı sürelerine riayet etmesi ve profesyonel bir avukattan destek alması büyük önem taşır.
About Post Author
