Tasarım Dosyalarının (CAD, STL, STEP) Çalınması Durumunda Hangi Hukuki Yollar Mevcuttur?

Giriş

Endüstriyel tasarım, makine mühendisliği, mimarlık ve 3D üretim alanlarında kullanılan CAD, STL, STEP gibi dijital dosyalar; sadece birer teknik belge değil, aynı zamanda yüksek katma değerli fikrî ürünlerdir. Bu dosyaların izinsiz kopyalanması, sızdırılması veya ticari amaçla kullanılması, hem haksız rekabet hem de fikri mülkiyet ihlali oluşturur. Üstelik çoğu zaman bu tür ihlaller, şirket içinden gerçekleştirilen veri sızıntılarıyla ya da iş ilişkisine dayalı güvenin kötüye kullanılmasıyla meydana gelir.

Bu yazıda, teknik çizim dosyalarının çalınması, rızasız çoğaltılması veya ticari amaçla kullanılması halinde başvurulabilecek hukuki yollar, cezai sorumluluklar, tazminat talepleri ve önleyici tedbirler detaylı şekilde ele alınacaktır.

1. Dosya Türlerinin Hukuki Niteliği

a) CAD (Computer Aided Design) Dosyaları

• Teknik çizim veya mühendislik projesini içerir.
• Çoğunlukla yazılımlar (AutoCAD, SolidWorks) ile üretilir.
• FSEK uyarınca “bilgisayar programı ve işlenme eser” olarak korunabilir.

b) STL (Stereolithography) Dosyaları

• 3D baskı modellerine yöneliktir.
• Geometrik yüzey bilgisi içerir.
• Estetik/işlevsel yönüne göre hem tasarım hakkı hem telif hakkı ile korunabilir.

c) STEP Dosyaları (ISO 10303 Standardı)

• Ürün veri alışverişi için kullanılır.
• Dosyanın içeriği “endüstriyel ürün tasarımı” sayılabilir.
• Genellikle tescilli teknik çizimin dijital karşılığıdır.

2. Hangi Hukuki Mevzuatlar Uygulanır?

• 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
  • Madde 1/B, Madde 71 → Bilgisayar programı ve işlenme eser koruması
• 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK)
  • Madde 55 vd. → Tescilli tasarımın izinsiz kullanımı
• 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK)
  • Madde 419 → Hizmet ilişkisinde sır saklama yükümlülüğü
• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK)
  • Madde 136 → Kişisel verilerin hukuka aykırı elde edilmesi
  • Madde 239 → Ticari sır, bankacılık sırrı, müşteri sırrı ihlali

3. Fiilin Nitelendirilmesi

Aşağıdaki eylemler hukuken suç veya haksız fiil olarak kabul edilir:

• Tasarım dosyasının rızasız kopyalanması ve taşınması
• Çalışan tarafından dosyanın rakip firmaya iletilmesi
• Dosyanın ticari faaliyette kullanılması
• Projenin dışa sızdırılması ile şirketin zarara uğraması

Bu fiillerin her biri; hem cezai soruşturma hem de maddi/manevi tazminat talebiyle sonuçlanabilir.

4. Başvurulabilecek Hukuki Yollar

a) Ceza Hukuku Yoluyla

• Savcılığa suç duyurusunda bulunulur.
• TCK m.239 kapsamında şikâyetçi olunur.
• Delil olarak: E-posta yazışmaları, USB kayıtları, sistem logları, bilirkişi tespiti sunulur.

b) Tazminat Davası

• TBK m.49’a dayalı haksız fiil davası,
• FSEK veya SMK kapsamında lisanssız kullanım davası,
• Ticari sır kaybı nedeniyle uğranılan kar mahrumiyeti zararı talep edilir.

c) İş Mahkemesi ve Sözleşmeye Dayalı Haklar

• Çalışan tarafından gerçekleştirildiyse, işveren iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
• Rekabet yasağı ihlali varsa ayrıca tazminat istenebilir.

d) İhtiyati Tedbir ve Erişim Engeli

• Dosyanın bulunduğu web sayfalarına ya da yayınlanan ortama erişim engeli
• Ürünün satışının durdurulması yönünde tedbir talebi

5. Delil Elde Etme Yolları

• Noter tespiti: Yayınlanan sayfa veya sosyal medya paylaşımı tespiti
• Bilirkişi incelemesi: Dosyaların içeriği ve teknik benzerliğin değerlendirilmesi
• Log kayıtları ve IP tespiti: Şirket içi hareketlerin kaydı
• Harddisk/Sunucu analizleri: Sızdırılan veri ve zaman tespiti

6. Yargıtay ve Uygulama Kararları

Yargıtay 11. HD, 2020/7436 E., 2021/4567 K.

“Tasarım dosyasının, rakip şirkete aktarılması ve benzer ürün imalinde kullanılması, ticari sır ve telif hakkı ihlali teşkil eder.”

Yargıtay 9. HD, 2019/4042 E., 2020/5294 K.

“Çalışanın şirkete ait dijital çizimleri rızasız kopyalaması, iş sözleşmesinin haklı nedenle feshi için yeterlidir.”

7. Koruyucu Önlemler

• Çalışanlarla gizlilik sözleşmesi (NDA) yapılmalı
• Dosya erişimi loglanmalı ve yetki bazlı sınırlanmalı
• Dosyalar şifrelenmeli, harici taşınabilirliğe kapatılmalı
• Tasarım dosyaları için patent veya endüstriyel tasarım tescili alınmalı
• Lisans anlaşmaları açık ve yazılı yapılmalı

8. Sonuç ve Değerlendirme

CAD, STL, STEP gibi teknik tasarım dosyaları, sadece dijital belgeler değil; bir şirketin know-how’ı, mühendislik zekâsı ve pazar değeridir. Bu tür dosyaların çalınması, FSEK, SMK ve TCK kapsamında çok boyutlu ihlaller doğurur. Gerek cezai gerek tazminat süreçlerinde uzman bilirkişi raporları, sözleşme içerikleri ve teknik kayıtlar önemli rol oynar. Önleyici hukuk düzenlemeleri ile bu tür sızıntıların en başta engellenmesi, şirketlerin sürdürülebilirliği açısından şarttır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ