Taraf Ehliyeti, Dava Ehliyeti ve Taraf Sıfatı Arasındaki Farklar
Giriş
Medeni yargılamada bir davanın sağlıklı şekilde yürüyebilmesi için tarafların belirli hukuki ehliyetlere sahip olması gerekir.
Bu ehliyetler, davanın geçerliliği kadar verilen hükmün de hukuki sonuç doğurabilmesi için zorunludur.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), taraf ehliyeti, dava ehliyeti ve taraf sıfatını dava şartları arasında saymıştır (m.114/1-a ve b).
Bu üç kavram sıklıkla karıştırılsa da, aralarında hem hukuki hem de işlevsel farklar bulunmaktadır.
Bu makalede, söz konusu kavramlar ayrı ayrı ele alınacak, farkları somut örneklerle açıklanacak ve Yargıtay içtihatlarıyla desteklenecektir.
1. Taraf Ehliyeti
Tanım
Taraf ehliyeti, bir kişinin davada taraf olabilme yeteneğidir.
Yani bir kimsenin mahkeme önünde davacı veya davalı sıfatıyla yer alabilmesi için sahip olması gereken hukuki niteliktir.
Hukuki Dayanak
HMK m.50’ye göre:
“Medeni haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan herkes, davada taraf olabilir.”
Dolayısıyla taraf ehliyeti, medeni haklardan yararlanma ehliyetine (kişilik statüsüne) dayanır.
Kimlerde Vardır?
-
Gerçek kişiler (doğumla birlikte),
-
Tüzel kişiler (kuruluşla birlikte),
-
Devlet, belediye, üniversite gibi kamu tüzel kişileri.
Kimlerde Yoktur?
-
Henüz doğmamış kişiler (istisna: cenin lehine dava açılması),
-
Hukuken sona ermiş tüzel kişiler.
Örnek:
Bir dernek kapatılmışsa, artık dava açamaz veya aleyhine dava açılamaz.
Çünkü taraf ehliyeti sona ermiştir.
2. Dava Ehliyeti
Tanım
Dava ehliyeti, bir kişinin kendi adına dava açabilme veya açılan davada usul işlemi yapabilme yeteneğidir.
Bu kavram, medeni hukuktaki “fiil ehliyeti” ile paraleldir.
Hukuki Dayanak
HMK m.51:
“Fiil ehliyetine sahip olan kimse, dava ehliyetine de sahiptir.”
Dava Ehliyeti Bulunmayanlar
-
18 yaşını doldurmamış küçükler,
-
Kısıtlılar (vesayet altındaki kişiler),
-
Akıl hastalığı veya zayıflığı nedeniyle kısıtlananlar.
Bu kişiler adına davayı yasal temsilcileri (veli veya vasi) açabilir.
Örnek:
16 yaşındaki bir öğrenci kira sözleşmesinden doğan alacak davasını bizzat açamaz.
Ancak velisi aracılığıyla açılabilir.
3. Taraf Sıfatı (Aktif ve Pasif Husumet)
Tanım
Taraf sıfatı, bir kimsenin davada doğru taraf olup olmadığını gösterir.
Yani bir davada gerçekten hak iddia edenin ve hakla yükümlü olanın kim olduğunun belirlenmesidir.
Türleri
-
Aktif taraf sıfatı: Hakkı ihlal edilen kişi → davacı olur.
-
Pasif taraf sıfatı: Hakkı ihlal eden kişi → davalı olur.
Örnek:
Bir kira alacağı davasında davacı, kiraya veren; davalı ise kiracıdır.
Eğer dava, kira ilişkisi olmayan birine yöneltilmişse, taraf sıfatı yokluğu vardır.
Sonuç:
Taraf sıfatı yokluğu, davanın esastan reddine yol açar (usulden değil).
4. Kavramlar Arasındaki Farklar
| Kavram | Tanım | Dayanak | Eksikliğin Sonucu |
|---|---|---|---|
| Taraf Ehliyeti | Davada taraf olabilme yeteneği | HMK m.50 | Dava usulden reddedilir |
| Dava Ehliyeti | Davada işlem yapabilme yeteneği | HMK m.51 | Yasal temsilci atanır, aksi hâlde dava reddedilir |
| Taraf Sıfatı | Davada doğru kişi olup olmama | İçtihat ve doktrin | Dava esastan reddedilir |
Bu tablo, kavramların farklı yönlerini ve sonuçlarını açıkça ortaya koymaktadır.
5. Taraf Ehliyeti Eksikliğinin Sonuçları
Mahkeme, taraf ehliyeti bulunmadığını tespit ederse, davayı usulden reddeder.
Ancak taraf ehliyeti eksikliği giderilemez nitelikteyse, mahkeme davayı doğrudan sonlandırır.
Yargıtay 11. HD, 2021/4215 E., 2022/3104 K.
“Tüzel kişiliği sona ermiş bir dernek adına açılan dava, taraf ehliyeti yokluğu nedeniyle usulden reddedilmelidir.”
6. Dava Ehliyeti Eksikliğinin Sonuçları
Dava ehliyeti eksikliği, giderilebilir nitelikte bir dava şartı eksikliğidir.
Hâkim, HMK m.115 uyarınca taraflara bu eksikliği tamamlamaları için süre verir.
Örneğin:
Küçük bir çocuk kendi adına dava açmışsa, mahkeme veliye bildirim yapar; veli katılmazsa dava reddedilir.
Yargıtay 2. HD, 2020/2167 E., 2021/3876 K.
“Dava ehliyeti bulunmayan küçüğün açtığı dava, veli veya vasi tarafından onaylanmadığı sürece geçerli değildir.”
7. Taraf Sıfatı Eksikliğinin Sonuçları
Taraf sıfatı yokluğu, esasa ilişkin bir eksikliktir.
Bu nedenle mahkeme, davayı esastan reddeder.
Yargıtay HGK, 2020/1185 E., 2021/963 K.
“Taraf sıfatı, davanın esasını ilgilendirir. Taraf sıfatı bulunmayan kişiye yöneltilen dava, esastan reddedilmelidir.”
8. Uygulamada Sık Karıştırılan Durumlar
| Durum | Hatalı Değerlendirme | Doğru Değerlendirme |
|---|---|---|
| Küçüğün dava açması | Taraf ehliyeti yok | ✅ Dava ehliyeti yok |
| Tüzel kişiliği sona eren şirket | Dava ehliyeti yok | ✅ Taraf ehliyeti yok |
| Yanlış kişiye dava açılması | Dava ehliyeti yok | ✅ Taraf sıfatı yok |
| Vesayet altındaki kişinin dava açması | Taraf sıfatı yok | ✅ Dava ehliyeti eksik |
9. Kamu Düzeniyle İlişkisi
Taraf ve dava ehliyeti kamu düzenine ilişkindir.
Bu nedenle hâkim, tarafların itirazı olmasa bile bu hususları re’sen inceler.
Taraf sıfatı ise genellikle tarafların iddialarına bağlıdır ve kamu düzeni kapsamında değildir.
10. Pratik Örneklerle Farkların Özeti
-
Örnek 1:
Henüz kurulmamış bir şirket adına dava açılmışsa → taraf ehliyeti yok. -
Örnek 2:
Küçük yaşta bir kişi kendi adına dava açmışsa → dava ehliyeti yok. -
Örnek 3:
Kira sözleşmesi davalıyla yapılmamışsa → taraf sıfatı yok.
Bu örnekler, kavramların uygulamadaki yansımalarını net biçimde gösterir.
Sonuç
Taraf ehliyeti, dava ehliyeti ve taraf sıfatı, yargılamanın şahsî temellerini oluşturur.
Bu üç kurum, hem davanın geçerliliği hem de hükmün uygulanabilirliği açısından hayati öneme sahiptir.
Usul hukuku açısından bakıldığında:
-
Taraf ehliyeti “var olmayı”,
-
Dava ehliyeti “hareket edebilmeyi”,
-
Taraf sıfatı ise “doğru kişiyi seçebilmeyi” ifade eder.
“Taraf ehliyeti olmadan dava doğmaz,
dava ehliyeti olmadan dava yürümez,
taraf sıfatı olmadan dava sonuçlanmaz.”
About Post Author
