Tahkimin Mahkemeden Farkı Nedir?

Hukuki uyuşmazlıkların çözümünde temel yol devlet mahkemelerine başvurmaktır. Ancak, özellikle ticari hayatın hızlı temposu, uluslararası ilişkiler ve tarafların daha esnek çözümler arayışı, mahkemeler dışında alternatif çözüm yollarını gündeme getirmiştir. Bu yöntemlerin başında tahkim gelir.

Tahkim, tarafların iradesine dayanarak, uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri yerine hakemler tarafından çözümlenmesini sağlar. Bu yazıda, tahkimin mahkemelerden farkı; hukuki dayanak, işleyiş, kararların bağlayıcılığı, maliyet, süre, gizlilik ve temyiz gibi unsurlar açısından incelenecektir.

Tahkimin Hukuki Dayanakları

• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m.407-444: İç tahkimi düzenler.

• 4686 sayılı Uluslararası Tahkim Kanunu: Yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda uygulanır.

• New York Sözleşmesi (1958): Yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizini sağlar.

• ICSID Sözleşmesi (1965): Yatırımcı-devlet uyuşmazlıklarında uluslararası tahkim kuralları.

Devlet mahkemeleri ise Anayasa, 6100 sayılı HMK ve diğer yargılama kanunları çerçevesinde görev yapar.

---

Tahkimin ve Mahkemenin Temel Özellikleri

Mahkemeler

• Devletin adli teşkilatının parçasıdır.

• Hâkimler devlet tarafından atanır, maaş alır.

• Kararlar kamu adına verilir ve devlet güvencesi altındadır.

• Kararlara karşı istinaf ve temyiz mümkündür.

Tahkim

• Tarafların iradesine dayanır.

• Hakemler taraflarca seçilir.

• Kararlar özel nitelikte olmakla birlikte mahkeme kararı gibi bağlayıcıdır.

• Kararlar sınırlı sebepler dışında temyize kapalıdır.

---

Tahkim ile Mahkeme Arasındaki Farklar

1. İrade Serbestisi

• Tahkim: Taraflar, uyuşmazlığı tahkim yoluyla çözmeyi kendi aralarında kararlaştırır. Hakemleri, uygulanacak hukuku ve tahkim yerini belirleme serbestisine sahiptir.

• Mahkeme: Taraflar mahkemeyi seçemez. Görevli ve yetkili mahkeme kanunla belirlenmiştir.

2. Hakem – Hâkim Ayrımı

• Tahkimde hakem: Tarafların seçtiği veya belirlenen usule göre atanan, hukukçu veya teknik uzman olabilir.

• Mahkemede hâkim: Devlet tarafından atanmış, mesleki yeterliliğe sahip kamu görevlisidir.

3. Süreç ve Usul Esnekliği

• Tahkim: Usul taraflarca serbestçe belirlenebilir. Yazılı, sözlü veya karma yöntem kullanılabilir.

• Mahkeme: HMK ve ilgili kanunlarda belirlenen usul kuralları katıdır.

4. Süre

• Tahkim: Ortalama 6 ay – 18 ay içinde sonuçlanır. Uluslararası tahkimde genellikle 1-2 yıl.

• Mahkeme: Türkiye’de davalar genellikle 2-5 yıl sürebilir.

5. Maliyet

• Tahkim: Hakem ücretleri ve tahkim merkezi masrafları nedeniyle yüksek olabilir.

• Mahkeme: Harç ve masraflar daha düşüktür, ancak uzun süreç maliyeti artırabilir.

6. Gizlilik

• Tahkim: Gizli yürütülür. Taraflar isterse tüm bilgiler saklı kalır.

• Mahkeme: Duruşmalar kural olarak alenidir (kamuya açıktır).

7. Kararların Bağlayıcılığı ve Tenfiz

• Tahkim: Hakem kararları taraflar için bağlayıcıdır. Mahkeme kararı gibi icra edilebilir. Yabancı hakem kararları New York Sözleşmesi sayesinde uluslararası alanda tenfiz edilir.

• Mahkeme: Kararlar doğrudan bağlayıcıdır. Yurt dışında geçerliliği için ayrıca tanıma-tenfiz davası gerekir.

8. Temyiz / İptal

• Tahkim: Hakem kararları nihai olup yalnızca iptal davasına konu olabilir. İptal sebepleri sınırlıdır (örneğin; tahkime elverişli olmayan konu, hakem seçiminin usule aykırılığı, kamu düzenine aykırılık).

• Mahkeme: Kararlara karşı istinaf ve temyiz mümkündür, Yargıtay denetimi söz konusudur.

---

Tahkim ve Mahkeme Karşılaştırması

---

Yargıtay Kararlarında Tahkim ve Mahkeme Ayrımı

• Yargıtay 15. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Tahkim şartı içeren sözleşmelerde mahkemelerin görevli olmadığını, davanın tahkim yoluna götürülmesi gerektiğini belirtmiştir.

• Yargıtay 11. HD, 2016/10045 E., 2018/4321 K.: Hakem kararlarının kamu düzenine aykırılık dışında iptal edilemeyeceğini vurgulamıştır.

• Yargıtay HGK, 2015/1021 E., 2017/1439 K.: Tahkim kararlarının mahkeme kararı gibi bağlayıcı olduğu kabul edilmiştir.

---

Tahkim mi Mahkeme mi Tercih Edilmeli?

• Tahkim Tercih Edilmeli Eğer:

  • Uyuşmazlık uluslararası nitelikteyse.

  • Tarafların gizlilik ihtiyacı varsa.

  • Teknik uzmanlık gerektiren bir uyuşmazlık söz konusuysa.

  • Taraflar hızlı ve esnek bir çözüm istiyorsa.

• Mahkeme Tercih Edilmeli Eğer:

  • Uyuşmazlık küçük meblağlı ise.

  • Taraflar düşük maliyetli çözüm arıyorsa.

  • Temyiz imkanından faydalanmak istiyorlarsa.

---

Sık Sorulan Sorular

Tahkim kararı kesin midir?
Evet. Hakem kararları nihai olup sadece iptal davası açılabilir.

Tahkim hangi uyuşmazlıklarda kullanılır?
Ticari sözleşmeler, yatırım, denizcilik, enerji, sigorta, inşaat projeleri gibi alanlarda.

Mahkemeler tahkim anlaşmasına rağmen davaya bakabilir mi?
Hayır. Taraflar arasında geçerli bir tahkim anlaşması varsa mahkemeler görevli değildir.

Tahkim kararları Türkiye’de nasıl uygulanır?
Hakem kararları mahkeme kararı gibi icra edilebilir. Yabancı hakem kararları için tanıma-tenfiz davası gerekir.

---

Sonuç

Tahkim ile mahkemeler arasındaki temel fark, taraf iradesine dayalı olması, esnek ve hızlı bir süreç sunması, hakemlerin uzmanlığı ve kararların uluslararası geçerliliğidir. Buna karşılık mahkemeler, daha düşük maliyetli, temyiz imkânı bulunan ve devlet güvencesi altındaki klasik yargılama yöntemidir.

Özellikle uluslararası ticari uyuşmazlıklarda tahkim, küçük ölçekli ve günlük uyuşmazlıklarda ise mahkemeler daha avantajlıdır. Hukuki açıdan tahkim ve mahkemeler birbirinin alternatifi değil, tamamlayıcısı niteliğindedir.