Tahkimde Kripto Para ve Blockchain Uyuşmazlıkları Nelerdir?

1. Giriş: Dijital Ekonominin Yeni Yargı İhtiyacı

Kripto paralar, blokzincir (blockchain) teknolojisi, akıllı sözleşmeler ve merkeziyetsiz finans (DeFi) uygulamaları, son yıllarda yalnızca finansal sistemleri değil, aynı zamanda hukuki ilişki ve uyuşmazlık türlerini de radikal biçimde değiştirmiştir. Söz konusu dijital varlıkların sınır ötesi niteliği, anonim yapıları ve klasik hukuk kurallarının öngörmediği işlem mekanizmaları, devlet yargısının birçok durumda yetersiz kalmasına neden olmuştur.

Bu yeni yapıların doğurduğu uyuşmazlıkların çözümünde klasik yargı süreçleri zaman, yetki, teknik bilgi ve tanıma/tenfiz sorunları nedeniyle yetersiz kalırken, tahkim; esneklik, uzmanlık ve uluslararası icra kabiliyeti gibi avantajlarıyla öne çıkmaktadır. Bu bağlamda tahkim, hem yatırımcılar hem de teknoloji geliştiricileri için “dijital çağın yargısı” olmaya adaydır.

2. Kripto Varlıklarda Uyuşmazlık Türleri

Kripto piyasalarında yaşanan ihtilaflar çeşitlilik göstermektedir. Başlıca uyuşmazlık türleri şunlardır:

• Kripto borsaları ile kullanıcılar arasında işlem iptali, bakiye eksikliği veya fon blokajı,
• ICO (Initial Coin Offering) dolandırıcılıkları, token vaatlerinin yerine getirilmemesi,
• Akıllı sözleşme (smart contract) hataları veya kötü niyetli kodlama nedeniyle zarara uğrama,
• NFT (non-fungible token) satışlarında telif hakkı ihlali, özgünlük sorunları,
• DAO’larda (decentralized autonomous organization) yönetişim ihtilafları,
• DeFi protokollerinde likidite sorunları, sözleşme ihlalleri,
• Cüzdanların hacklenmesi sonrası zararın kime ait olacağına ilişkin sorumluluk tartışmaları.

Bu uyuşmazlıkların çoğu teknik altyapı, sınır ötesi işlem yapısı ve anonim kullanıcı profilleri nedeniyle klasik mahkemeler için çözümleme zorluğu doğurur.

3. Tahkimin Kripto Ekosisteminde Tercih Edilme Nedenleri

Uluslararası tahkimin, kripto ve blockchain tabanlı ihtilaflarda öne çıkmasının başlıca nedenleri şunlardır:

3.1. Uluslararası İcra Yeteneği

New York Sözleşmesi’ne taraf ülkelerde tahkim kararları kolaylıkla tenfiz edilebilmektedir. Bu durum, kripto varlıklar gibi sınır ötesi hareket eden sermaye unsurları açısından büyük avantaj sağlar.

3.2. Teknik Uzmanlık

Taraflar, hakemleri teknik uzmanlıklarına göre seçebilir. Blockchain teknolojisinin inceliklerini bilen hakemler, uyuşmazlıkların çözümünü kolaylaştırır.

3.3. Esneklik ve Hız

Taraflar, yargılamanın yerini, dilini, süresini ve usullerini belirleyebilir. Mahkemelere göre çok daha kısa sürede ve az masrafla karar verilebilir.

3.4. Gizlilik

Kripto işlemleri genellikle yüksek gizlilik içerir. Tahkimdeki gizlilik ilkesi, tarafların ticari sırlarını kamuya ifşa etmeden uyuşmazlık çözmelerine olanak sağlar.

4. Akıllı Sözleşmelerde Tahkim Klozu

Akıllı sözleşmeler, klasik anlamda metinsel sözleşmelerin yerine programlama diliyle yazılan, belirli koşullar gerçekleştiğinde otomatik işleyen dijital anlaşmalardır. Ancak tahkimle ilişkilendirilebilmesi için “off-chain” (zincir dışı) bir hukukiliğe kavuşması gerekir.

Tahkim klozu içermeyen bir akıllı sözleşmede çıkan uyuşmazlığın çözüm yöntemi belirsizdir. Bu nedenle:

• Tahkim kurumu (örneğin ICC, SIAC) açıkça belirtilmeli,
• Tahkim yeri (seat of arbitration) ve uygulanacak hukuk belirlenmeli,
• Akıllı sözleşmeye ek bir belgeyle tahkim iradesi yazılı hale getirilmelidir.

5. Tahkim Kurumları ve Kripto Dostu Yaklaşımlar

Bazı tahkim merkezleri kripto ve blockchain uyuşmazlıkları için özel çözümler geliştirmiştir:

• ICC (International Chamber of Commerce): Kripto yatırımcıları için esnek tahkim kuralları sunar.
• LCIA (London Court of International Arbitration): Teknolojik altyapıya sahip hakem havuzuyla dikkat çeker.
• SIAC (Singapore International Arbitration Centre): Kripto sektörüne dair rehberler yayımlamıştır.
• SVAMC (Silicon Valley Arbitration & Mediation Center): Özellikle start-up ve Web3 projelerinde tercih edilmektedir.
• JAMS ve AAA: Akıllı sözleşme uyuşmazlıklarında erken çözüm yöntemleri geliştirmiştir.

Bunların yanı sıra Kleros, Aragon Court gibi zincir üstü (on-chain) tahkim mekanizmaları da geliştirilmektedir.

6. Zincir Üstü Tahkim (On-Chain Arbitration) Modelleri

Blokzincir üzerindeki DAO yapıları, klasik mahkemelere ihtiyaç duymadan “oylama tabanlı” karar mekanizmaları kurmaktadır. Bu sistemlerde:

• Katılımcılar oy kullanarak uyuşmazlığı çözer,
• Karar doğrudan akıllı sözleşmeye yansır,
• Merkezi olmayan yapılar sayesinde hızlı işlem yapılır.

Ancak bu sistemlerin klasik hukuk tarafından tanınırlığı hala sınırlıdır. Türkiye gibi hukuk sistemleri açısından tenfiz edilme kabiliyeti sınırlı olabilir.

7. Hukuki ve Teknik Zorluklar

7.1. Taraf Teşhisi

Blokzincir üzerindeki kullanıcılar anonimdir. Tahkim sürecinde tarafın gerçek kimliği nasıl belirlenecek?

7.2. Delil Niteliği

Kripto işlemler zinciri değiştirilemezdir, ancak bir işlemin belirli bir şahıs tarafından yapıldığını ispatlamak her zaman mümkün olmayabilir.

7.3. Kodun Yorumlanması

Hakem heyetinin yazılım okuma ve kodun amacını yorumlama kabiliyeti olmadan karar vermesi, hakkaniyeti zedeleyebilir.

7.4. İcra Sorunu

Kripto varlıkların haczi, cüzdan şifrelerinin bilinmemesi veya merkeziyetsizlik nedeniyle neredeyse imkânsız hale gelebilir.

8. Tahkim Klozu Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kripto sözleşmelere tahkim şartı eklenirken şu hususlar açıkça belirtilmelidir:

• Tahkim yeri: Londra, Singapur, Paris vb.
• Uygulanacak hukuk: İngiliz Hukuku, İsviçre Hukuku vb.
• Hakem sayısı ve atanma yöntemi
• Duruşma dili (İngilizce, Fransızca vs.)
• Uyuşmazlık türünün teknik karakterine uygun uzmanlık şartı
• Zincir üstü kanıtların sunulabilirliğine ilişkin hüküm

9. Tahkim Kararlarının Tanınması ve Tenfizi

Kripto tahkimi sonucunda verilen kararlar, eğer New York Sözleşmesi’ne uygun biçimde verilmişse 160’tan fazla ülkede tanınabilir ve icra edilebilir. Ancak:

• Bazı devletler kriptoyu tanımadığı için kamu düzeni gerekçesiyle tenfizi reddedebilir.
• Kripto varlıkların yer tespiti zordur.
• Cüzdanlara teknik erişim kısıtlıdır.

Bu nedenle tahkim öncesi, kararın icra edileceği ülke doğru seçilmelidir.

10. Sonuç ve Öneriler

Kripto ve blokzincir tabanlı sistemler, klasik hukuk sistemlerini dönüştürmektedir. Bu dönüşümün kaçınılmaz sonucu olarak, uyuşmazlık çözüm yollarının da evrilmesi gerekmektedir. Uluslararası tahkim; teknik bilgiye sahip hakemlerle, esnek süreç yapısıyla ve sınır ötesi icra yeteneğiyle bu evrimin en güçlü parçasıdır.

Ancak tahkimin kripto alanında etkin olabilmesi için:

• Sözleşmelere özel olarak yazılmış tahkim klozları entegre edilmelidir,
• Tahkim kurumları teknik bilirkişi havuzlarını genişletmelidir,
• Ulusal hukuk sistemleri, zincir üstü kararları sınırlı da olsa tanımaya başlamalıdır,
• Avukatlar ve geliştiriciler, multidisipliner eğitimlerle bu alana hazırlanmalıdır.

Kripto tahkimi artık geleceğin konusu değil; bugünün zaruri pratiğidir ve bu alanda tecrübeli bir avukatla çalışmak büyük önem taşır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ